Budżet poznańskich szkół

W tym rozdziale, opierając się na danych pozyskanych w czasie wywiadów z dyrektorami placó-wek, przedstawimy najważniejsze źródła finansowania szkół oraz sposoby, w jakie pozyskuje się i wydaje w szkołach dodatkowe środki.

Wysokość budżetu przedszkola lub szkoły zależy przede wszystkim od wielkości placówki oraz od liczby uczniów. Budżety większe niż w samodzielnych jednostkach posiadają zespoły szkół. Zda-niem dyrektorów środki finansowe jakimi dysponują, wystarczają na pokrycie bieżących kosztów działania placówki oraz na zapewnienie sprawnej obsługi administracyjno-finansowej i organiza-cyjno-kadrowej. 33,1% dyrektorów biorących udział w badaniu obserwowało wzrost wysokości budżetu w stosunku do poprzedniego roku, 27,6% nie odczuło w tym zakresie zmian, natomiast ponad 41% badanych dyrektorów zanotowało spadek. W ich ocenie wpływ na zmniejszenie bu-dżetu placówek edukacyjnych w ostatnim roku miały problemy finansowe samorządu, w następ-nej kolejności wskazywano na spadek liczby uczniów. Natomiast czynnikiem wpływającym na wzrost budżetu placówek edukacyjnych były podwyżki płac dla nauczycieli, awans zawodowy i wzrost liczby uczniów.

Głównym źródłem finansowania placówek oświatowych są dochody samorządu, wśród których najważniejsza dla szkół jest subwencja oświatowa. Szkoły otrzymują również środki z dotacji kie-rowanych na oświatę do samorządu, w tym dotacji z środków Unii Europejskiej.

Środki unijne w niektórych przypadkach pozwalają uzupełnić braki budżetowe. Ich uzyskanie jest możliwe za pośrednictwem organu prowadzącego lub w partnerstwie z organizacją pozarządową. Obok tych głównych źródeł finansowania wydatków dyrektorzy szkół korzystają ze źródeł dodat-kowych. Dyrektorzy wymieniają najczęściej dobrowolne opłaty rodziców oraz działalność własną szkoły. Stosunkowo liczni dyrektorzy wskazują również na indywidualne wsparcie sponsorów.

Rysunek 39. Dodatkowe źródła finansowania szkół i przedszkoli

Źródło: Badanie placówek edukacyjnych, kwestionariusz dyrektora, N=359.

W niektórych poznańskich szkołach rodzice, poza wsparciem finansowym, angażują też swój czas i energię, np. wykonując prace remontowe (badani wspominają wręcz o „pracach społecznych” rodziców). W przypadku innej placówki z Poznania respondent wspomina o środkach pozyskiwa-nych przez szkołę od rady słuchaczy.

Środki z rady rodziców przeznaczamy na nagrody książkowe, sportowe. Teraz też na dzien-nik elektroniczny zebrano tam około 6 tysięcy chyba, czy 7 na wdrożenie. To są kwoty, które nie przekraczają pewnie 10 tysięcy w skali roku. Około tak gdzieś można mówić. (Dyrektor szkoły)

wsparcie organizacji pozarządowych w ramach projektów ogólnopolskich wsparcie organizacji pozarządowych

regionalnych praktyczna nauka zawodu prowadzona

na koszt lokalnych przedsiębiorstw Inne 100% 80% 20% 40% 60% 0% 9% 4% 2% 18% 37% 21% 15% 10% 69% 59%

wsparcie wydawnictw i producentów pomocy szkolnych wsparcie organizacji pozarządowych lokalnych wsparcie sponsorów indywidualnych wsparcie przedsiębiorstw|instytucji dobrowolne opłaty rodziców (np. składki na radę rodziców) działalność własna pozwalająca uzyskać dochody

Ponieważ opłaty na radę rodziców są nieobowiązkowe, rodzice poczuli się całkowicie zwol-nieni, szczególnie w szkołach publicznych, z takiego dofinansowywania ogólnych działań oświatowych. Bardzo wielu nawet zamożnych rodziców uważa, że nie trzeba wspierać, że jest to obowiązek państwa i niech on spoczywa na państwie i na samorządzie. A mniej bez-pośrednio na rodzicach. [...]. Ponoszą jakieś tam koszty wewnętrzne, więc klasowe, i myślę, że to jest jeden z powodów, dla których ta wielorakość kosztów ponoszonych przez rodziców powoduje, że mocno nie składają się na ogólnoszkolne cele. Bardziej, jeśli one są dla dziecka i w klasie, związane z dzieckiem, z klasą niż na te ogólnoszkolne rzeczy. (Dyrektor szkoły)

Rada rodziców zbiera środki, ale one w większości są przeznaczone na kwestie związane z takim bieżącym wypełnianiem zadań szkolnych, a więc kwestii reprezentowania szkoły, kwestii wyjść zewnętrznych, kwestii bukietów, kiedy trzeba iść na uroczystości, gdzie szkoła raczej na to pieniędzy specjalnie nie ma, natomiast rada rodziców, wiadomo, że takie rze-czy wspiera. W tym roku rada rodziców zdecydowała się w części wykonać rowerownię dla dzieci. (Dyrektor szkoły)

Jest jeszcze rada słuchaczy. To są ci dorośli, którzy są u nas w szkole dla dorosłych, to jest tak samo składka jak na radę rodziców, tylko oni sobie ustalają, że na radę słuchaczy jest tyle, część na swoją działalność po prostu biorą, a część oddają dyrektorowi na przykład na remonty czy na dodatkowe lekcje, także jeszcze to mam tutaj. (Dyrektor szkoły)

W tym roku udało nam się też tu trochę zmobilizować rodziców do takich prac społecznych, bo remontowaliśmy, czyli odnawialiśmy, ogród, prace w ogrodzie, takie malowanie i to była sobotnia praca. I ze 125 osób 10–12 przyszło i nas wspomogło w tym. To jest jakby nowa forma w tym roku. W pierwszym półroczu to był „Kolorowy plac zabaw dla naszych dzieci”, a teraz mieliśmy „Zadbane przedszkole”, druga akcja. (Dyrektor szkoły)

My materiały, pędzle, farby i wszystko, co jest potrzebne do pracy, natomiast rodzice poświę-cili nam czas i swoje umiejętności. I pomogli nam tutaj teren przedszkola ładnie zagospoda-rować, i żeby to ładnie wyglądało. Jeżeli chodzi o pieniążki, to tak nie bardzo mamy na razie na zakup nowego sprzętu, więc musieliśmy, że tak powiem, odnowić i upiększyć ten, który mamy. (Dyrektor szkoły)

Przychody w ramach działalności własnej szkoły uzyskiwane są przede wszystkim z wynajmu po-mieszczeń – sal lekcyjnych lub przestrzeni sportowych (odpowiednio 89% i 63%). Jak oceniają respondenci, w większości przypadków nie są to jednak znaczące środki.

Rysunek 40. Działalność dodatkowa szkół pozwalająca uzyskiwać dochody

Źródło: Badanie placówek edukacyjnych, kwestionariusz dyrektora, N=155.

Głównym źródłem finansowania placówki jest oczywiście subwencja miejska, ponadto mamy rachunek dochodów własnych, na który składają się pieniążki, które uzyskujemy z wynajmu sali gimnastycznej, wynajmu sal lekcyjnych i czynsz z trzech obecnie mieszkań, których ja, jako dyrektor, jestem administratorem. (Dyrektor szkoły)

Natomiast jeszcze mamy takie swoje nieduże źródło dochodów, ponieważ podpisałam umowę z kilkoma osobami czy firmami, które organizują u nas zajęcia dodatkowe. I za or-ganizację tych zajęć, za wynajem sal, pobieramy pieniądze. To jest 60 zł na miesiąc w przy-padku angielskiego i tańców. Angielski i tańce. To jest 120 zł miesięcznie, to jest jakby nasz dochód. (Dyrektor szkoły)

Decyzję o przeznaczeniu dochodów z działalności dodatkowej najczęściej podejmuje dyrektor. Rzadziej zdarza się, by współdecydował o ich wydatkowaniu również organ prowadzący. We

świadczenie usług np. wykonywanie usług zleconych w ramach warsztatów wynajem sprzętu np. sportowego, wyposażenia warsztatów Inne 100% 80% 20% 40% 60% 0% 10% 7% 7% 12% 89% 63% 30%

wynajem sal gimnastycznych/siłowni/ basenu itp. wynajem pomieszczeń/sal lekcyjnych

wynajem powierzchni reklamowych wynajem terenu szkoły np. na parkingi

wszystkich badanych placówkach dochody dodatkowe umieszcza się w planie finansowym jed-nostki poprzez przelanie ich na wydzielony rachunek utworzony na podstawie uchwały organu prowadzącego. Jeśli dana placówka nie wykorzysta w danym roku wszystkich środków zgroma-dzonych na wydzielonym rachunku, to zostają one przekazane do organu prowadzącego. Środki pozyskane dzięki działalności dodatkowej najczęściej przeznacza się na bieżące naprawy i na za-kup wyposażenia oraz materiałów dydaktycznych (odpowiednio 81,3% i 88%). Rzadziej pieniądze wykorzystywane są w celu zakupu środków czystości i materiałów eksploatacyjnych (58%) oraz do sfinansowania usług związanych z bieżącą działalnością placówki (41,4%).

JST, znając wysokość dochodów własnych szkoły, bierze je pod uwagę w procesie przyznawa-nia subwencji. Można tu mówić o nieformalnej procedurze, w toku której szkoły o wyższych do-chodach własnych otrzymują od samorządu niższą kwotę (w przeliczeniu na ucznia). Zdaniem niektórych badanych dyrektorów zdarza się, że urzędnicy wprost mówią, że środki własne szko-ła powinna przeznaczać na dziaszko-łalność operacyjną. Natomiast dyrektorzy woleliby finansować z nich dodatkowe inwestycje. W Poznaniu Rada Miasta podjęła uchwałę zabraniającą szkołom i przedszkolom przeznaczania dochodów własnych na remonty.

B: Co dzieje się ze środkami, które placówka pozyskuje we własnym zakresie? Na ile Pani ma decyzyjność w sposobie ich wydatkowania?

O: Jest uchwała Rady Miasta, której musimy przestrzegać, a mianowicie od kilku już dobrych lat nie mogę wydatkować na cele remontowe i to jest decyzja Rady Miasta, choć trudno się z nią zgodzić, bo to dyrektor wie, jakie są największe potrzeby i duża część szkół, rów-nież i moja, została wyremontowana kosztem zdobywania środków z innych źródeł niż budżet. Od kilku lat nie mamy takiej możliwości i to nas boli. Natomiast wszystkie rzeczy, na które możemy wydatkować środki pochodzące spoza budżetu, określa właśnie uchwała Rady Miasta, no i one muszą być wykazane jako konieczne i niezbędne. Natomiast pierwsze główne zadanie, to te środki również powinny zabezpieczyć braki w budżecie, czyli przede wszystkim media, pokrycie mediów. (Dyrektor szkoły)

Mogę decydować. Nie mogę ich przeznaczać na remonty, bo takie mam zastrzeżenie przez Wydział Oświaty, że nie mogę za to remontować budynku. (Dyrektor szkoły)

Zdarzały się takie sytuacje w poprzednich latach, że na przykład płaciłam za media z tych środków i to duże pieniądze, bo to było 25 000–30 000, które musiałam na przykład w grud-niu zapłacić, bo już nie było pieniędzy, a ja jeszcze gdzieś tam pieniądze miałam. To, że ustawa o finansach publicznych zabrania nam w tej chwili gromadzenia środków z roku na rok, powoduje, że nie ma możliwości zrobienia – załóżmy – większej inwestycji, na przykład większego remontu. (Dyrektor szkoły)

Dokładamy z tych środków do opłat za media, śmieci. Tu jest prąd, jakieś drobne remonty, naprawy, zakup pomocy dydaktycznych. Co jeszcze? Nagrody w konkursach. Wszystko to, co mamy ustalone i zapisane w statucie szkoły. Bo to jest jedna rzecz istotna, że z tych wszel-kich budżetowych i tych dodatkowych pieniędzy z wydzielonego rachunku dochodów, pie-niądze mogą być przeznaczone tylko i wyłącznie na działalność statutową szkoły. (Dyrektor szkoły)

Podsumowując, badani w Poznaniu, zarówno dyrektorzy, nauczyciele, jak i rodzice uczniów, mają podobną wizję tego, jakimi cechami powinna charakteryzować się dobra placówka edukacyjna. Podstawowe znaczenie ma dobra, zaangażowana kadra pedagogiczna, choć ważne są również inne czynniki, w tym wyposażenie szkół. Jednostki w Poznaniu dysponują zazwyczaj infrastruk-turą właściwą do realizacji zadań, choć w pewnych przypadkach (np. związanych z kształceniem zawodowym) szkoły sięgają chętnie po wsparcie z zewnętrz, to znaczy od instytucji działających w ich otoczeniu. Dyrektorzy nie mają problemu z rekrutacją nauczycieli, jednak w związku z ni-żem demograficznymi zmagają się z niedostatkiem środków i często muszą decydować się na zwolnienia oraz szukanie oszczędności na innych obszarach, takich jak wynagrodzenia personelu pomocniczego czy niezatrudnianie specjalistów wspierających proces edukacji i wychowania. Jednym z problemów, z jakimi zmagają się szkoły, są też nierówności dochodowe wśród uczniów. Współpraca z jednostkami z otoczenia może stanowić odpowiedź na część spośród wskazanych problemów: między innymi umożliwiać dostęp do specyficznej infrastruktury, do specjalistycz-nych usług wspomagających kształcenie, a także wpływać na łagodzenie problemu nierówności wśród uczniów. Współpraca taka pomaga również zwiększać wiedzę ogólną uczniów, rozwijać ich pasje oraz kształtować właściwe postawy. Szczegółową charakterystykę tej współpracy zawie-ra kolejny rozdział.