Cechy podzespołów RUiES oddziaływujące na ergonomiczność interakcji OS-RUiES

Określenie cechy podzespołów RUiES jest ważne ze względu na potrzebę określenia za-kresu modyfikacji techniczno-ergonomicznej. Elementy RUiES połączone ze sobą tworzą elementy składowe, inaczej podzespoły, pełniąc wyodrębnione funkcje urządzenia (PWN-Doroszewski.pl). Podzespoły RUiES podzielono według kryterium lokalizacji na:

1. podzespoły zewnętrzne – zlokalizowane całkowicie ponad obudową lub stanowiące część obudowy,

2. podzespoły wewnętrzne – zlokalizowane całkowicie pod obudową,

3. podzespoły zewnętrzno-wewnętrzne – zlokalizowane zarówno pod, jak i nad obudową lub tylko pod obudową, jednak wymagające np. inspekcji i/lub wymiany,

4. podzespoły software’owe – będące oprogramowaniem komputerowym.

Na podstawie różnic w budowie klasycznych i gestykularnych RUiES wyszczególnić można 16 rodzajów cech dla 13 typów podzespołów oddziaływujących na poziom ergono-miczności interakcji OS-RUiES (tab. 17). RUiES dzieli się na urządzenia dedykowane do sterowania nadążnego i nienadążnego. Jednak większość typów RUiES pełni rolę interfejsu

54

w sterowaniu nadążnym. Urządzeniami do sterowania nadążnego są np. mysze komputerowe, dżojstiki, kule wodzące, panele i ekrany dotykowe, czy rękawice wirtyalne. Natomiast urzą-dzenia stosowane w sterowaniu nienadążanym służą przede wszystkim do wprowadzania znaków i są to np. klawiatura numeryczna, czy klawiatura komputerowa. Duża część podze-społów i cech RUS jest taka sama pomiędzy klasycznymi typami urządzeń tj. dżojstik, mysz komputerowa, czy kula wodząca (ang. trackball). Natomiast bardzo dużą różnicę w podze-społach i cechach zauważyć można pomiędzy klasycznymi i gestykularnymi RUS tj. ekran i panel dotykowy, czy rękawice wirtualne.

Ocena zakresu oddziaływania cech podzespołów na kształtowanie ergonomiczności inte-rakcji OS-RUiES umożliwia identyfikację potencjalnych obszarów modyfikacji charaktery-styk cech (tab. 17). Ocena ta obejmowała następujące oddziaływania OS-RUiES:

1. oddziaływanie motoryczne – współdziałanie segmentów kończyn górnych użytkowni-ka z uchwytem i elementami sterowniczymi RUS,

2. oddziaływanie wizualne – współdziałanie w wzrokowej kontroli, identyfikacji położe-nia i budowy RUS oraz rozmieszczepołoże-nia i przeznaczepołoże-nia RES.

Uzyskanie modyfikacji charakterystyk cech względem opcji preferencji w opracowanym HSE wymagało uwzględnienia następujących podzespołów:

1. podstawa,

2. obudowa (uchwyt), 3. elementy sterownicze, 4. elementy informacyjne, 5. interfejs,

6. przewód zasilający, 7. podzespół czujnika, 8. podzespół zasilania, 9. oprogramowanie.

Natomiast z wymienionych w tabeli 17 cech podzespołów RUiES w HSE uwzględniono:

1. rozmiar, 2. forma, 3. liczba, 4. położenie, 5. ciężar,

6. wytrzymałość, 7. czułość, 8. inercja, 9. przełożenie, 10. siła tarcia, 11. siła aktywacji, 12. zakres ruchu, 13. stabilność, 14. kolorystyka, 15. temperatura.

Pozostałe podzespoły i cechy pominięto z uwagi na brak konieczności ich dopasowywania do przyjętych w pracy opcji preferencji osób starszych.

55 Tab. 17. Zakres oddziaływania cech podzespołów RUiES na kształtowanie ergonomiczności interakcji OS-RUiES

Źródło: Opracowanie własne

Podzespół zewnętrzny/

wewnętrzny

Podzespół i oprogramowanie

Cecha podzespołu

Rozmiar Forma Liczba Położenie Ciężar Wytrzymałość Czułość Inercja Przełożenie Siła tarcia Siła aktywacji Zakres ruchu Stabilność Kolorystyka Temperatura Odporność na zabrudzenia

Wewnętrzny Konstrukcja X X - - X X - - - - - - X - - -

Zewnętrzny Podstawa X X - X X X - - - X - X X - - X

Zewnętrzny Obudowa (uchwyt) X X X X X X - - - X - X X X X X

Zewnętrzny Element sterowniczy – podzespół

mechaniczno -elektryczny X X X X X X X X X X X X X X X X

Zewnętrzny Element informacyjny X X X X - X - - - - - - - X - X

Wewnętrzny Interfejs X - X X X X X - - - - X X - X

Zewnętrzny Przewód zasilający X X - - X X - - - X - X - X X X

Zewnętrzny Pokrywa obudowy X X - X - X X - - X X X X X X X

Wewnętrzny Element połączeniowy X X X X - X - - - X - X X X X X

Wewnętrzny Podzespół elektroniczny - - - X X X - X X - - - X - - -

Zewnętrzny/

wewnętrzny Podzespół czujnika X - X X - X X X - - - X X X - X

Zewnętrzny/

wewnętrzny Źródło zasilania X X X X X X - - - X - X X X X X

Software Oprogramowanie - - - - - X X X X - - - X - - -

Legenda: X – możliwy wpływ cechy podzespołu na kształtowanie ergonomiczności interakcji OS-RUiES

56

W pracy przyjęto dwa kryteria wyznaczania zakresu zmian charakterystyk cech podzespo-łów RUiES wskazujące ogólne relacje pomiędzy elementami systemu. Pierwszym kryterium jest charakterystyka cech podzespołów. Uzasadnia to oddziaływanie cech podzespołów na właściwości pomiędzy podzespołami, jak i podzespołami a użytkownikiem określając poziom ergonomiczności interakcji OS-RUiES. Badania m. in. Słowikowskiego (Słowikowski 2000), Sandfeld i Jensen (Sandfeld, Jensen 2005), czy badania własne (Wróbel, Sławińska 2019) wykazały, że różne charakterystyki cech urządzeń sterowniczych oddziaływują na zmianę uzyskiwanej podczas wykonywania zadań dokładności regulacji i czasu ich trwania. Kryte-rium to przełożyło się na następujący podział zakresu zmian charakterystyk cech uwzględnia-jący oddziaływania podzespół-użytkownik i podzespół-podzespół:

1. zakres urządzenie – kończyny – uwzględnienie szerokości w sytuacji doboru RUS o dużych wymiarach tj. klawiatura komputerowa w celu zapewnienia odpowiedniej szerokości RUS względem szerokości obręczy barkowej,

2. zakres urządzenie – uchwyt (pod dłonią) – uwzględnienie cechy obudowy tj. rozmiar, forma i położenie w taki sposób by chwyt był pewny i wygodny,

3. zakres urządzenie – RES (uchwyt pod palcami) - uwzględnienie cech obudowy tj.

rozmiar, forma i położenie w taki sposób by chwyt był pewny i wygodny oraz by RES znajdowały się bezpośrednio pod palcami lub ewentualnie w najbliższym ich położe-niu ograniczając nienaturalne ruchy palcami,

4. zakres wyprofilowanie – uchwyt (lewy bok) – uwzględnienie przede wszystkim tych cech obudowy, które określają kierunek i położenie wyprofilowań oraz ich głębokość, 5. zakres wyprofilowanie – uchwyt (prawy bok) - uwzględnienie przede wszystkim tych

cech obudowy, które określają kierunek i położenie wyprofilowań oraz ich głębokość, 6. zakres wyprofilowanie – RES - uwzględnienie tych cech RES, które określają kieru-nek i położenie wyprofilowań oraz ich głębokość; wyprofilowania te zależne są w tym przypadku od wyprofilowań obudowy,

7. zakres RES - uwzględnienie cech RES tj. rozmiar, forma, siła aktywacji i położenie w taki sposób by zapewniały właściwy sposób pracy,

8. Zakres RES – RES – uwzględnienie położenia RES względem siebie; zakres ten wy-nika z zakresu nr 3, 6 i 7,

9. Zakres pozostałe cechy RUiES – uwzględnienie pozostałych cech dotyczących podze-społów tj. oprogramowanie, czujniki, interfejs, RES, czy obudowa; cechy te są dodat-kowe lub wynikają w ww. zakresów dostosowania.

Podział i kolejność zakresów zmian uwzględnia również drugie kryterium analizy zakresu charakterystyk cech RUiES. Kryterium drugie określa rangi modyfikacji cech podzespołów predysponując wykonanie modyfikacji, które mogą określać charakterystykę cech innych podzespołów. Przykładowo, można pominąć uwzględnienie charakterystyk cech podzespołu elektronicznego tj. szerokość w sytuacji uwzględnienia charakterystyk obudowy przy założe-niu, że układy elektroniczne znajdą się pod obudową. Zastosowanie obu kryteriów wyznacza-nia zakresu zmian charakterystyk cech, porządkuje i zmniejsza liczbę możliwych wyborów oraz zakres oddziaływania cech RUiES na kształtowanie ergonomiczności interakcji OS-RUiES (tab. 17).

57