obronność i bezpieczeństwo
3.2. Think tanki akademickie
3.2.1. Centre d'etudes de relations intemationales (CERI) - przedstawiciele Grandę Ecole
CERI to think tank akademicki. Oprócz działalności badawczej, CERI zajmuje się analityką. Ośrodek dostarcza ekspertyzy i analizy instytucjom publicznycznym, przedsiębiorstwom, trzeciemu sektorowi. Strona internetowa CERI wymienia pięć osi tematycznych, wokół których koncentruje się aktywność naukowa ośrodka. Każda z osi obejmuje zarówno badania prowadzone indywidualnie przez badaczy, jak i zbiorowe projekty. Od 2010 jako główne zainteresowania badawcze instytutu podaje się:
• Bezpieczeństwo i ryzyko - wymiar polityczny i społeczny, wojskowy i cywilny; konflikty, przemoc, pacyfikacje; przestępczość, wymiar sprawiedliwości, organy ścigania, ryzyka i katastrofy naturalne, prognostyka i przewidywanie;
• Przestrzeń międzynarodowa - teoria stosunków międzynarodowych; aktorzy i procesy polityki zewnętrznej; organizacje międzynarodowe i pozarządowe;
porządek międzynarodowy - perspektywy;
• Studia nad kapitalizmem i modernizacją - gospodarka z perspektywy nauk społecznych, w szczególności w kontekście zagadnień właściwych socjologii i politologii (odpowiednik anglosaskiej międzynarodowej ekonomii polityki i włoskiej socjologii ekonomii), integracja europejska i nowe wymiary polityki; współpraca i integracja regionalna; rynki i ich regulacja, socjologiczna historia gospodarcza w ujęciu porównawczym;
• Ewolucja polityki - tradycyjny obiekt zainteresowań CERI, zbiór zagadnień analizowanych niemal od początku istnienia instytutu. Uwzględnia się tu szczególnie specyficzne uwarunkowania kulturowe, kształtowanie się państwa; kulturę materialną;
53 Por. Hoffmann S., La France dans le monde 1979-2000, „Politique etrangere", lato 2000, nr 2.
• Tożsamość i polityka: konstrukcje tożsamości, nacjonalizmy i transnacjonalizmy; socjologia ruchów tożsamościowych i polityka tożsamości, idee i praktyki religijne; cyrkulacje i migracje międzynarodowe;
polityka historyczna, piśmiennictwo historyczne54.
Istniejące obszary zainteresowań stwarzają możliwości zainteresowania się obszarem Europy Środkowej i Wschodniej. Przede wszystkim może mieć to miejsce w osi dotyczącej przestrzeni międzynarodowej, najbardziej związanej z nauką o stosunkach międzynarodowych. Dział „Bezpieczeństwo i ryzyko” sprzyja z kolei analizie spraw wschodnioeuropejskich i środkowoeuropejskich z perspektywy geopolityki, zaliczanej czasami do nauk o bezpieczeństwie i z natury rzeczy dotyczącej zagadnień bezpieczeństwa i ryzyka. Biorąc pod uwagę wymiar kulturowy interesującego nas obszaru, a także bogactwo narodowościowe, etniczne, złożone tożsamości społeczeństw oraz skłonność do prowadzenia polityki historycznej w naszym regionie, oś
„Tożsamość i polityka” wydaje się adekwatna, by umieścić w obrębie niej projekty badawcze dotyczące Europy Środkowej i Wschodniej. Na tym etapie serwis internetowy CERI nie udostępnia jednak informacji o szczegółach prowadzonej aktywności; stopień zainteresowania problematyką Europy Środkowej i Wschodniej można oceniać dopiero po kompletnym przeanalizowaniu działalności instytutu.
W kategorii poświęconej badaniom, prócz osi badawczych, umieszczono podkategorię grup badawczych. Każda grupa badawcza jest kolektywną jednostką badawczą, wpisującą się w pięć osi tematycznych definiujących politykę badawczą ośrodka. Grupy badawcze opierają się na naukowcach i doktorantach z CERI lub z zewnątrz, z których każdy posiada swoją specjalizację tworzącą wartość dodaną projektów naukowych. Grupy badawcze nie są permanentne; ich istnienie zależy od potrzeb wykreowanych przez dany projekt badawczy. W CERI istnieją między innymi następujące grupy badawcze:
• Azja Środkowa
• Polityczna ekonomia neoliberalizmu. Co to znaczy reformować ?
• Energia i spójność: zarządzanie, regulacje i negocjacje
• Multidyscypliname studia na temat współczesnych Włoch (GREPIC)
• Hegemonia i wpływ
54 http://sciencespo.fr/ceri/fr/content/axes-de-recherche, dostęp: 24 października 2012.
98
• Dyplomacja krajów wschodzących, czyli jak (ponownie) spotkać się z Zachodem?
• Mierzenie zagrożeń
• Współczesna Turcja
• Relacje Zatoka Perska - Południowa Azja
• Wspomnienie przeszłości wschodnioniemieckiej po 1989 w zjednoczonych Niemczech : konfrontacja bolesnych wspomnień jako wyzwanie dla budowy Europy.
• Mobilność i migracje
• Polityczne obserwatorium Ameryki Łacińskiej i Karaibów (OPALC)
• Obserwatorium Rosja
• Organizacje międzynarodowe
• Seminarium doktoranckie Chiny 2012-2013
• Teoria stosunków międzynarodowych
• TransWorld. Przyszłość stosunków transatlantyckich55.
Badaniem problematyki zaliczanej w obręb zagadnień środkowoeuropejskich i wschodnioeuropejskich zajmuje się Obserwatorium Rosja. Grupa obejmuje Rosjan, Francuzów i obywateli innych krajów. Ich celem są tematy związanych z Rosją współczesną i jej otoczeniem międzynarodowym. Działalność grupy opiera się na regularnych seminariach, publikacjach internetowych, publikacjach zbiorowych oraz artykułach. Podejście multidyscypliname ośrodka przejawia się w wykorzystaniu analiz politologicznych, demograficznych, socjologicznych, historycznych i ekonomicznych.
Priorytetem jest badanie przemian politycznych i społecznych, przede wszystkim procesów wyborczych w Rosji, w Gruzji, na Ukrainie i na Białorusi, ewolucja instytucji oraz relacje władza-społeczeństwo. Opiekę naukową nad Obserwatorium sprawują Jean-Charles Lallemand i Marie Mendras56.
Poza grupą poświęconą Rosji nie istnieją inne ekipy badające zagadnienia związane bezpośrednio z Europą Środkową czy Wschodnią.
Ostatnią z podkategorii w obrębie działalności analityczno-badawczej, po osiach zainteresowań i grupach badawczych, są programy naukowe. Są to wieloletnie projekty
55 http://sciencespo.fr/ceri/fr/groupe/presentation, dostęp: 24 października 2012.
56 http://sciencespo.fr/ceri/fr/groupe/observatoire-russie, dostęp: 24 października 2012.
prowadzone przez personel CERI, indywidualnie lub kolektywnie, nierzadko we współpracy z partnerami zewnętrznymi: francuskimi i zagranicznymi. Projekty otrzymują dofmansofanie od Rady Naukowej Sciences Po, Unii Europejskiej, Narodowej Agencji Badań Naukowych i innych instytucji. Na stronie internetowej CERI wymieniono między innymi następujące programy naukowe:
• Approche comparative des modes de fabrication des politiąues etrangeres
• Encyclopedie en ligne des violences de masse / Online Encyclopedia o f Mass Yiolence
• Finding Allies fo r the War o f Words: Mapping the Diffusion and Influence o f Counter-Radical Muslim Discourse
• Franco-Czech Europę Dialogue
• Guerre et democratie au Proche-Orient : pourąuoi les Israeliens ne se mobilisent plus pour la paix et les droits de l ’homme
• Guerre et terre en Afghanistan
• Hindu Nationalism and Yiolence. From Revolution to Terrorism
• Les codes narratifs et spatiaux de la societe internationale
• Les transformations de l ’Etat-providence dans les monarchies du Golfe
• Mobilite globale et gouvernance des migrations
• The Post-Transatlantic Age: A Twenty-First Century Concert o f Powers51.
c o
Na uwagę zasługuje program o nazwie Francusko-Czeski Dialog Europejski . Jest to inicjatywa prowadzona wspólnie z Instytutem Stosunków Międzynarodowych w Pradze59. Przewiduje ona dwa spotkania na rok: styczniowe w Paryżu oraz w czerwcu bądź w październiku w Pradze. Animatorami wizyt są Christian Leąuesne, dyrektor CERI, oraz Petr Drulak, dyrektor IIR. Celem spotkań jest omówienie tematu związanego z Europą bądź ze stosunkami międzynarodowymi. Od 2009 roku miało miejsce sześć spotkań. Ostatnie z nich, w Pradze, dnia 18 października 2012 roku było poświęcone Niemcom w Europie60.
CERI wydaje bogaty zasób różnych publikacji zarówno o charakterze komercyjnym, jak i bezpłatnym. Te ostatnie dostępne są w wersji elektronicznej. Wydawnictwa płatne to przede wszystkim książki wydawane we współpracy z uznanymi wydawnictwami
57 http://sciencespo.fr/ceri/fr/programme/programmes-scientifiques, dostęp: 24 października 2012.
58 http://sciencespo.fr/ceri/fr/content/franco-czech-europe-dialogue-l, dostęp: 24 października 2012.
59 Ustav mezinarodnich vztahu, http://www.iir.cz.
60 http://www.iir.cz/events_calendar.asp?action=description&idi=86&ecid=491, dostęp: 24 października 2012.
francuskimi i brytyjskimi, takimi jak Hurst, Palgrave czy Routledge61. Pozostałe materiały udostępniane na stronie internetowej CERI to:
• Les etudes du CERI („Studia CERI”) - Podejmowana tematyka: globalizacja, wschodzące potęgi, odnowa strategicznych sojuszy, aktualne tematy o polityce światowej, procesy dostrzegalne z perspektywy „długiego trwania”, kwestie geostrategiczne. Kontynuując zastosowanie podejścia multidyscyplinamego, Studia CERI wydają się być tematycznie ukierunkowane na domeny właściwe geopolityce. Periodyk ukazuje się pod postacią dziesięciu tytułów rocznie, co daje obecnie kolekcję złożoną z około dwustu pozycji. Nowości w wersji papierowej i elektronicznej dostępne są na zasadach komercyjnych; bezpłatne są wersje elektroniczne wydań sprzed ponad roku . Wśród najnowszych publikacji znaleźć można poświęcone krajom Europy Środkowej i Wschodniej Etude N°172 - 12/2010 - Tableau de bord des pays d'Europe centrale et orientale 2010 (volume 2) i Etude N°171 - 12/2010 - Tableau de bord des pays d'Europe centrale et orientale 2010 (volume 1) pod redakcją Jean-Pierre’a Page63.
• Questions de recherche („Pytania Badawcze”) - darmowy cykl w wersji elektronicznej, zawierający refleksje teoretyczne i metodologiczne dotyczące prowadzonych badań; udostępniany w celu otrzymania sugestii i komentarzy czytelników64. Przykładową publikacją w tej kategorii jest artykuł A. Regamey o kobietach-snajperach w czasie wojen czeczeńskich65.
• Critiąue internationale („Krytyka Międzynarodowa”) - kwartalnik wydawany we współpracy z CNRS i Narodowym Centrum Książki. Jego główną myślą jest zrewidowanie potocznych poglądów na ważkie tematy międzynarodowe; Krytyka docenia zagraniczne spojrzenie na podejmowane sprawy, gdyż - jak podają autorzy - istnieje znaczne ryzyko
61 http://sciencespo.fr/ceri/fr/ouvrage, dostęp: 24 października 2012.
62 http://sciencespo.fr/ceri/fr/papier/etude, dostęp: 24 października 2012.
63 Tableau de bord des pays d'Europe centrale et orientale 2010 (volume 1), Etude nr 171, Tableau de bord des pays d'Europe centrale et orientale 2010 (volume 2), Etude nr 172, red. Page J.P., grudzień 2010, http://www.sciencespo.fr/ceri/sites/sciencespo.fr.ceri/files/etudel71.pdf,
http://www.sciencespo.fr/ceri/sites/sciencespo.fr.ceri/files/etudel72.pdf, dostęp: 24 października 2012
.
64 http://sciencespo.fr/ceri/fr/papier/qdr, dostęp: 24 października 2012.
65 Regamey A., Les femmes snipers de Tchetchenie : interprćtation d'une legende de guerre, Qdr N° - 35 - 03/2011.
„heksagonalizacji” myśli politycznej, czyli zamykania się w obrębie idei będących tylko i wyłącznie francuskich badaczy66.
• Ceriscope61 - udostępniany on-line periodyk naukowy powstający we współpracy z Zakładem Kartografii Sciences Po Paris68. Sam Zakład Kartografii udostępnia na swej stronie internetowej bogatą bazę map pod postacią plików graficznych, diagramów, wykresów. Są to materiały obejmujące różne rejony świata, różne epoki (również historyczne) i co najważniejsze - ilustrujące bardzo zróżnicowane zagadnienia, które łączy fakt, że mogą stać się pomocne w analizie zjawisk politycznych w ujęciu multidyscyplinamym69. Wyszukiwarka Atelier de cartographie pokazuje 101 map poświęconych Europie, z tego 13 dotyczy Rosji, na przykład otoczenie geostrategiczne Rosji w latach 1990-201070. Ceriscope natomiast proponuje nie tylko tradycyjne artykuły, lecz również wiadomości zawarte w mapach, grafikach, wykresach i fotografiach. Obecnie Ceriscope składa się z dwóch segmentów: Pauvrete71 i Frontieres72. Ceriscope Frontieres koncentruje się na problematyce granic, terytorialnym aspekcie władzy, geografii politycznej; serwis udostępnia szereg artykułów, zestawy map w wersji elektronicznej, grafiki będące ilustracją poruszanych zagadnień, infografiki, wykresy. Ceriscope Pauvrete natomiast w podobny sposób dokumentuje analizę mulitdyscyplinamej analizy światowego ubóstwa.
Warto tu podkreślić dwa fenomeny: po pierwsze, sprawy międzynarodowe, będące tradycyjnie obiektem zainteresowań nauk politycznych, a w szczególności nauki o stosunkach międzynarodowych, są w paryskiej Grandę Ecole badane przez pryzmat chyba każdej nauki społecznej (czy szerzej: humanistycznej), z lingwistyką i antropologią włącznie. Czołowa francuska uczelnia politologiczna, wraz z podległym sobie think tankiem, prezentuje interdyscyplinarne podejście do badania polityki. Po drugie, kartografia (związana z geografią), również jest uprawiana w ramach
66 http://sciencespo.fr/ceri/fr/critique, dostęp: 24 października 2012.
67 http://ceriscope.sciences-po.fr 68 http://cartographie.sciences-po.fr/
69 Zob. http://cartographie.sciences-po.fr/fr/cartotheque, dostęp: 24 października 2012.
70 http://cartographie.sciences-po.fr/sites/default/files/F04c_geostrategie.jpg, dostęp: 24 października 2012
.
71 http://ceriscope.sciences-po.fr/pauvrete 72 http://ceriscope.sciences-po.fr/frontieres
Sciences Po. Stanowi to specyfikę francuskich nauk społecznych (humanistycznych), gdzie posługiwanie się materiałami kartograficznymi jest na porządku dziennym. Z polskiej perspektywy, mapy i polityka to domena historii, geografii politycznej i ewentualnie pozostającej w cieniu geopolityki.
We Francji geopolityka jest bardzo popularna, natomiast zastosowanie kartografii do przedstawiania problematyki politycznej wykracza poza tą dyscyplinę .71
• Encyklopedia Masowej Przemocy On-Line (La Online Encyclopedia o f Mass Yiolence)14 jest elektroniczną bazą danych na temat ludobójstwa w XX wieku. Jej zasoby są na bieżąco uaktualniane. Zadaniem OEMV jest uporządkowanie wiedzy według kontynentu, kraju i epoki historycznej.
Encyklopedia dostarcza opis tła historycznego oraz interdyscyplinarne analizy masakr mających miejsce w XX wieku. Na stronie odnajdujemy
• • 75
indeks chronologiczny, studia przypadków, artykuły naukowe .
• Au f il de mots (W toku) - seria wywiadów przedstawicieli CERI z zaproszonymi gośćmi, umieszczonych w intemecie w postaci webcastów.
• Les dossiers du CERI - pojawiając się wraz z bieżącymi wydarzeniami międzynarodowymi (takimi jak wybory, konflikty, katastrofy, porozumienia), dossier mają na celu rzucenie światła na ich kulisy. W liczbie sześciu numerów rocznie, każdy z nich poświęcony jest jakiemuś tematowi i opracowany jest przez specjalistę, redagującego materiały dostarczane przez badaczy i doktorantów. Magazyn ukazuje się w wolnym dostępie w wersji elektronicznej. Z okazji wyborów w Rosji ukazał się cykl artykułów pod redakcją Anne de Tinguy A l'est, du norneau. Les elections 2011-2012 en Russie a l ’heure du « printemps russe » .7f\
• Les analyses du CERI - zawierający raptem cztery artykuły dział analiz. Dwa artykuły poświęcono sytuacji politycznej w Bułgarii i na Węgrzech77.
73 Akapit dotyczący Ceriscope został wykorzystany przez M. Hudzikowskiego w referacie na konferencję naukową „V Zjazd Geopolityków Polskich" na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu
12-13.04.2013.
74 http://massviolence.org
75 http://sciencespo.fr/ceri/fr/ouvrage/oemv, dostęp: 24 października 2012.
76 De Tinguy A., A 1'est, du nouveau. Les elections 2011-2012 en Russie a 1'heure du « printemps russe », Les dossiers du CERI, luty 2012; http://sciencespo.fr/ceri/fr/dossier, dostęp: 24 października 2012.
77 Ragaru N., "Souriez I Tout va mai" La Bułgarie de Bojko Borisov au lendemain des elections d'octobre 2011, Les analyses du CERI, 1 stycznia 2012; Capelle-Pogacean A., Hybris et incertitude dans la Hongrie
• Les CERI Strategy Papers - publikacje będące efektem seminariów i konferencji organizowanych ze wsparciem Komisariatu Energii Atomowej , dotyczące kwestii bezpieczeństwa, obronności i polityki*]Q zagranicznej. Publikacje z 2009 roku dotyczą Rosji .70
• Les cahiers du CERI - pierwsza seria prac roboczych instytutu z lat 1992 - 1998, dostępna w całości on-line. Dowodzą one, że zainteresowanie problematyką Eurpy Środkowej i Wschodniej istniało również tuż po rozpadzie bloku wschodniego80.
• Les Policy Briefs partnerskiej sieci GARNET - archiwalne, niekontynuowane publikacje .O I
Strona internetowa CERI prezentuje odnośniki do kilku serwisów tematycznych związanych z ośrodkiem. Oprócz wspomnianych wyżej Ceriscope i OEMV są to:
• Fonds d’analyse des societes politiąue (FASOPO) - polityka wewnętrzna w perspektywie porównawczej
• CoesioNet83 - spójność w Unii Europejskiej
• Chute du Mur84 - portal poświęcony upadkowi muru berlińskiego.
o; r
• OMER - L’Observatoire Mondial des Enjeux et des Risąues (Światowe Obserwatorium Wyzwań i Ryzyka) - kraje wschodzące.
W dziale instytucji partnerskich wymieniono następujące podmioty - wśród instytucji:
de Viktor Orban, Les analyses du CERI, 1 stycznia 2011; http://sciencespo.fr/ceri/fr/papier/analyse, dostęp: 24 października 2012.
78 http://www.cea.fr/
79 Forss S., Russian Military Thinking and Threat Perception: A Finnish View, Strategy Papers N°: 5 - 11/2009; Orlov V. A., US-Russia Dialogue on Nuclear Nonproliferation and Arms Control: What it Means for Europę and the World, Strategy Papers N°: 4 - 09/2009;
http://sciencespo.fr/ceri/fr/papier/strategy7pagesl, dostęp: 24 października 2012.
80 O Europie Środkowej i Wschodniej: Ragaru N., Dśmocratie et reprśsentation politique en Bułgarie, Cahier N°: 19 -1998; Caello D. P., L'Union europśenne et la fin de la guerre froide, Cahier N°: 10 -1994;
Canapa M.-P., Des Etats pluriethniques dans l'ex-Yougoslavie ? Etat du citoyen (gradjanska drzava) ou Etat du membre de la nation (nacionalna drzava)?, Cahier N°: 7 -1994; Gazier A., Les pouvoirs locaux dans les regions russes du Centre-Terres noires. Transition ou opposition ?, Cahier N°: 5 -1994;
Vukadinovic R., La fin de la Yougoslavie et 1'instabilite balkanique, Cahier N°: 4 -1992.
81Zob. Hatto R., Tomescu O., The EU and the Wider Black Sea Region: Challenges and Policy Options, Garnet Policy Brief No. 5 - Janvier 2008.
82 http://www.fasopo.org/
83 http://www.sciencespo.fr/coesionet/
84 http://chutedumur.sciences-po.fr 85 http://omer.sciences-po.fr/
• Direction de la prospective, Ministere des Affaires etrangeres et europeennes
• Delegation aux affaires strategiąues, Ministere de la Defense
• Centre d’etudes prospectives et d’informations intemationales (CEPU)
• Commissariat a 1’energie atomiąue et aux energies altematives (CEA)
• European Council on Foreign Relations (ECFR)
• German Marshall Fund of the United States (GMFUS)
• Groupe d’analyses de la mondialisation (GAM)
• Institut de recherche strategiąue de 1’ecole militaire (IRSEM)
• Mairie de Vincennes86.
Spośród m ediów :
• Altematives Intemationales
• Carto, le monde en cartes
• EURACTIV
• LeMonde.fr
• Ouest-France87.