Ocena sytuacji społeczno-gospodarczej w Europie Środkowej i Wschodniej

4.2.1. PECO - dekada pozytywnych zmian

Ze wszystkich think tanków francuskich to właśnie CERI publikuje najcenniejsze opracowanie na temat Europy Środkowej i Wschodniej (pierwszy raz ukazało się ono w 1997 roku). W cyklu badań CERI (Les etudes du CERI) każdego roku wydaje się Tableau de bord des pays d ’Europę centrale et orientale, w wolnym tłumaczeniu: Panel nawigacyjny krajów EŚW, który zawiera najnowsze dane i analizę sytuacji w krajach PECO. Studium dostarcza wielu informacji na temat postrzegania badanego regionu przez środowiska badaczy akademickich związanych z Science Po Paris.

„Europa Środkowa i Wschodnia nie ma się ogólnie tak źle, jak o niej czasami się pisze i w pewien sposób ma się wyraźnie lepiej niż Europa Zachodnia, a strefa euro w szczególności. Jeszcze przed kryzysem, wyróżniał ja wysoki wzrost gospodarczy, wynoszący 4% rocznie w 2008 roku dla dziesięciu nowych członków UE, wobec 0,5%

58 Lequesne Ch., Balkans occidentaux : perspective europ een n e, Diplow eb.com , le 11 septem bre 2011, http://w w w .d iplow eb.co m /B alk ans-occid entaux-p ersp e ctive.htm l, dostęp: 9 stycznia 2013.

59 Chenu G .-M ., Les Balkans Occidentaux et 1'integration europeenn e, Diplow eb.com , le 10 janvier 2009, http://w w w .d ip lo w eb .co m /L es-B alkans-O c cidentaux -et-l.htm l, dostęp: 9 stycznia 2013.

dla piętnastu krajów strefy euro. Stopa bezrobocia w EŚW jest niższa o około 6,5% od tej w strefie euro. Poza tym, na co zwróciły- uwagę międzynarodowe instytucje finansowe, może być przykładem dyscypliny w materii finansów publicznych z długiem, który nie przekracza 30% PKB w większości z 16 badanych krajów, a w wielu z nich jest sporo niższy. Co do deficytu finansów publicznych, liczonego na podstawie średniej z szesnastu krajów, wynosił on mniej niż 3% PKB. Do tego trzeba dodać dobrą kondycję młodego systemu bankowego, który - chociaż zależny od zachodnioeuropejskich banków właścicielskich przeżywających szok - nie zawalił się pomimo kasandrycznych przepowiedni. Kraje bałtyckie skorzystały z bardzo silnych więzi z bogatymi systemami bankowymi Europy Północnej, kraje Europy Środkowej (z wyjątkiem Słowenii) umiały stworzyć w czasie transformacji zdrowe instytucje finansowe, a podmioty z Europy południowo-wschodniej zostały uratowane, co najmniej chwilowo, przez działanie międzynarodowych instytucji finansowych w ramach dwóch „inicjatyw wiedeńskich”, podaje Tableau de bord des p ays d'Europę centrale et orientale et d ’Eurasie 2012 (Volume 1 : Europę centrale et orientale)60.

Studium z serii Tableau de bord po raz pierwszy pisało, obok Europy Środkowej i Wschodniej, także o Eurazji, dopiero w roku 2011. Wcześniejsze opracowania dotyczyły wyłącznie obszaru PECO. Od 2011 roku jeden tom poświęcony jest PECO, a drugi Eurazji. To symbol poszerzającej się Europy, a także wciąż obecnych we francuskiej myśli politycznej koncepcji eurazjatyckich, „Europy od Atlantyku po Ural”, czy nawet po Władywostok, korespondującymi z niektórymi ideami rosyjskimi.

Zdaniem autorów otwarcie na Wschód kontynentu eurazjatyckiego to „znak czasu, podczas gdy kraje Europy Środkowej i Wschodniej są albo już zintegrowane w Europie, albo do tego się przygotowują.”. Dlatego jeden tom poświęcono Europie Środkowej, Bałkańskiej (balkaniąue) i Bałtyckiej (balte). W wymiarze regionalnym pogrupowano państwa następująco: Europa Środkowa (ze Słowenią), państwa bałtyckie, państwa bałkańskie będące członkami Unii (Bułgaria, Rumunia). Osobny rozdział poświęcono Bałkanom Zachodnim, który nie tylko dotyczy Chorwacji i Serbii, lecz także wszystkim krajom regionu, dotąd nieobecnym w opracowaniu: Albanii, Bośni-Hercegowinie, Macedonii i Czarnogórze. Pominięto Kosowo z braku danych. Tom drugi opracowania dotyczy Eurazji, to znaczy krajów byłego ZSRR: Rosji i Ukrainy, Białorusi i Mołdawii,

60 Tableau de bord des pays d'E urope centrale e t orientale e t d'Eurasie 2012 (V o lu m e 1 : Europę centrale e t orientale), Jean-Pierre Pagś (dir.), Les etudes du CERI, Etude N°: 1 9 1 , D ate : 2 0 1 2 -1 2 -0 1 .

trzech krajów Kaukazu Południowego, Kazachstanu (osobno, ze względu na wymiar gospodarczy) oraz czterech pozostałych państw Azji Środkowej61.

W publikacji z roku 2010 zastosowano podział krajów PECO na nowe kraje członkowskie (nouveaux membres de l 'Union Europeenne) , do których zaliczono Bułgarię, Estonię, Węgry, Litwę, Łotwę, Polskę i Rumunię, Słowację, Słowenię i Czechy. Drugą grupę stanowiły Chorwacja i Serbia, trzecią - Rosja i Ukraina63. Kraje PECO są odporne na kryzys, który dotknął je w 2009 roku. W roku 2010 nastąpiło

„odbicie”: Europa Środkowa z Polską na czele zanotowała wzrost, zaznaczył się on także w Rosji i na Ukrainie. Trudniejsza sytuacja była w krajach bałtyckich i najmłodszych krajach członkowskich: w Bułgarii i Rumunii. Jednak sytuacja wciąż jest niepewna ze względu na uzależnienie gospodarek PECO od popytu zewnętrznego.

Inaczej jest w Polsce, w Rosji i na Ukrainie, gdzie popyt wewnętrzny odgrywa rolę dominującą. J.-P. Page szczegółowo wyliczył czynniki, których analiza jest niezbędna dla pełnego obrazu stanu gospodarek w EŚW. Tak więc, choć globalnie EŚW jest w nieco lepszej kondycji niż Zachód, w poszczególnych krajach sytuacja może zmienić się w różny sposób ze względu na zróżnicowaną charakterystykę ekonomiczną64.

Kraje Europy Środkowej i Wschodniej często pojawiają się w publikacjach CERI właśnie w kontekście kryzysu finansowego na świecie. „Model rozwoju Europy Środkowej opierał się przede wszystkim na niskiej stopie oszczędności, napędzającym rozwój silnym popycie wewnętrznym, dużej zależności od zewnętrznych przepływów kapitałowych, istotnej otwartości na handel z Europą Zachodnią oraz specjalizacji w przemyśle motoryzacyjnym. W tym kontekście kryzys wydobył na światło dzienne, z jednej strony, rosnące zróżnicowanie państw ze wschodu Europy, a z drugiej silną współzależność od europejskich gospodarek, która narzuca solidarność interesów w skali Unii. Chociaż ryzyko poważnej zapaści podobnej do tych z lat 30. XX wieku jest nieprawdopodobne, to zagrożenie poważnymi stratami w gospodarce ciągle istnieje.

Przykładem może być przypadek sektora motoryzacyjnego, który rozwinął się w Europie Środkowej na tyle, że reprezentuje istotną część PKB i zatrudnienia, jednak jego perspektywy są niepewne. Aby efektywnie nadrabiać dystans do Zachodu, nowi

61 Tableau de bord des pays d'Europe centrale e t orientale e t d'Eurasie 201 1 (V olum e 1), A u te u r(s ):

Jean-Pierre Page, Les etudes du CERI, Etude N°: 181, Date : 2 0 1 1 -1 2 -0 1 .

62 Tableau de bord des pays d'Europe centrale e t o rien tale 2 0 1 0 (volu m e 1), Jean-Pierre Page (dir.), Etude N '1 7 1 , 1 2 /2 0 1 0 , s. 3.

63 Tam że, s. 3.

64 Tam że, s. 4-7.

członkowie UE powinni prowadzić politykę regionalną, z której w przeważającym stopniu korzystają, w kierunku innowacyjności, aktywnej polityki rynku pracy i zrównoważonego rozwoju.” - pisze G. Lepesant65 w studium poświęconym geografii kryzysu w Europie Środkowej.

C h d m a g e d e lo n g u e d u re e d an s les reg io n s de 1’U n io n e u ro p e e n n e , 2 0 0 7 -2 0 1 0

Salda #nt«> 2010 «t 2007 (<tm«renc« da H )

Taux de chómage de longue duree’ . 2010

< * de la populaiion actiye) , 18.8

6,4 3.6 2,1 0.2 Absenc#

da aonnaas

N B : les donnńes sani ciiłpo«bK»* pom qu<MquM pays tw s da riJE au 01/01/2012 ; cadains pays cBftdldats (Croalie, Istónde. Tiirquf«), la Norvńga at la S^uissb.

* 12 mois ou plus

S o u ic e ; gurostai, tiltp://epp.eurostał.ec,europa.eu

Rysunek B. D ługotrw ałe bezrobocie w regionach UE, dane z 2010. Polskie regiony plasują się na poziom ie unijnej średniej. Dane Mazowsza najw yraźniej zawyża W arszawa: region w raz południem Niem iec i Austrią należy do obszarów o najniższej stopie bezrobocia długotrw ałego w UE. W Innych krajach EŚW jest dużo gorzej. Największą popraw ę zanotow ała Polska i wschodnie landy Niemiec. Źródło: http://cerlscope.sdences- p o.fr/sites/default/files/20_3_taux_chom ages_long ue_duree_2007-2010-01.jpg71327763773

65 Lepesant G., Geographies de la crise en Europę centrale, Les etudes du CERI, Etude N°: 159, Date:

2 0 0 9 -1 2 -0 1 , ss. 2-52.

La ca tó g w ia personnes -e n risque do p a iw e te S o u fc e s ; Eurastat, http^/opp.eurostat.ec.europa

o

Rysunek 4. Ryzyko ubóstwa lub wykluczenia społecznego. Dwa podziały są widoczne w Europie: wschód-zachód i północ-południe. EŚW należy do „biedniejszej" Europy. Źródło: http://ceriscope.sciences-

po.fr/sites/default/files/20_l_risque_pauvrete_ou_exdusion_2005-2009-01.jpg?1327763078.

P o l it iq u 0 d e c o h e s io n e t C a p it a l h u m a m , 2 0 0 7 - 2 0 1 3

P a rł d«s iov#8tia»em enl8 planiffci#

dans k» capita) huroain {% du ftnartcemant total)

Soutca : Coromłssion europ tomifc. 5* mppori &ur & cototslon śconomkum, socm te «; iw r u o fim ? l's v m ir m te p o& tfyim m conte>m , 7 010.

Rysunek 5.W ydatki na spójność społeczną i kapitał ludzki jako procent inwestycji ogółem , dane KE z 2010.

Przepaść między EŚW i zachodem UE widoczna jest gołym okiem . Północna Szwecja prezentuje niski wynik ze w zględu na niską gęstość zaludnienia. Źródło: http://ceriscope.sciences-

po.fr/sites/default/files/20_6_investissem ent_capital_hum ain_2007-2013-01.jpg71327765795.

Cwi stAssfterdesartograpM«deS«etK»sPo, 2011