Charakterystyka środowiska przyrodniczego badanych zlewni

Ze względu na wysokościowe zróżnicowanie rze by, obieg wody i klimat A. Ko-tarba (2002) wyróżnia na obszarze TPN procesy piętrowe i apiętrowe oraz pro-cesy umiarkowane (sekularne) i katastrofalne (ekstremalne). Do procesów apię-trowych, występujących od podnóża po najwyższe wierzchołki Tatr, zaliczył wie-trzenie fzyczne, denudację chemiczną, korazję, spłukiwanie powierzchniowe i linijne, spełzywanie pokryw gruzowych i gruzowo-zwietrzelinowych. Choć pro-cesy fuwialne są apiętrowe, to istotne efekty ich działalności ograniczają się do pięter leśnych. Jednakże nie można wyróżnić w TPN pięter procesowych i okre-ślić ich granic; można tylko mówić o dominacji pewnych procesów w poszczegól-nych piętrach geoekologiczposzczegól-nych. W konsekwencji zostały wyróżnione tylko dwie granice decydujące o jakości i intensywności procesów, czyli górna granica lasu i pas wysokościowy izotermy rocznej 0°C (Kotarba 1976, 2002).

Duża różnorodność siedlisk i złożona historia fory sprawia, że Tatry są najbo-gatszym w gatunki (ponad 1800 roślin naczyniowych) regionem Polski (Radwań-ska-Paryska 1974). Równie bogaty jest świat zwierzęcy – w Tatrach występuje wiele unikalnych gatunków. Żyją tu m.in. wysokogórskie gatunki zwierząt, w tym kozica i świstak, a także rzadkie już w Europie nied wied brunatny i ryś. Z pta-ków wymienić należy: orła przedniego, kruka, puchacza, głuszca i cietrzewia.

Oddziaływanie człowieka na środowisko Tatr datuje się już od 1000 lat, ale dopiero w ciągu ostatnich kilku wieków wywarło ono bardziej znaczący wpływ na przyrodę gór. Wiązało się to z działalnością górniczą (Jost 1962, 1979; Jost, Paulo 1985; Bąk, Radwanek 1978; Bąk i in. 1996), pasterską i – od niedawna – turystyką masową (Baścik, Pociask-Karteczka 2006; Baścik i in. 2007). Od 1955 roku polska część Tatr jest parkiem narodowym, a w 1993 roku TPN wraz z graniczącym z nim parkiem po stronie słowackiej zostały uznane za światowy rezerwat biosfery.

2.2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego badanych zlewni

Zagadnienie zmienności składu chemicznego wód w TPN zostało przeanalizo-wane na podstawie badań 23 potoków w 11 dolinach zamkniętych stanowiskami pomiarowymi w okolicach północnej granicy Tatr. Są to, poczynając od zachodu:

Chochołowski Potok, Lejowy Potok, Kościeliski Potok, Małołącki Potok, Strąży-ski Potok, Biały Potok, Bystra, OlczyStrąży-ski Potok, Sucha Woda, Przyporniak, Łężny Potok, Filipczański Potok i Białka. Dodatkowo w zlewni Chochołowskiego Potoku badano potoki czterech mniejszych zlewni cząstkowych (od południa): Wyżni Cho-chołowski Potok, Jarząbczy Potok, Starorobociański Potok, potok Wielkie Koryci-ska; w zlewni Kościeliskiego Potoku także cztery: Pyszniański Potok, Dolinczański Potok, Tomanowy Potok, Miętusi Potok; w zlewni Białki: Rybi Potok i Roztokę1.

Zlewnie zostały dobrane tak, aby reprezentowały różne środowiska hydroge-ochemiczne i obejmowały swoim zasięgiem Tatry Polskie w obrębie TPN. Zlew-nie odwadniają obszary różne pod względem: powierzchni, wysokości (mini-malna, maksy(mini-malna, średnia), średniego spadku, ekspozycji stoku, pokrycia terenu i budowy geologicznej (tab. 2.1). Największą jest zlewnia Białki, odwadnia-jąca Tatry należące do Polski i Słowacji objęte ochroną w ramach TPN i TANAP, następnie zlewnie potoków: Kościeliskiego i Chochołowskiego, a najmniejszą –

Tabela 2.1. Parametry morfometryczne zlewni

Dolina Potok Skrót

* wszystkie parametry obliczone na podstawie numerycznego modelu terenu (NMT);

** wartość obliczona na podstawie NMT o rozdzielczości 10x10 m w odniesieniu do wszystkich pikseli znajdujących w obrębie zlewni.

Źródło: opracowanie własne w ramach projektu nr N 30508132/2824 we współpracy z TPN.

1 W dalszej części opracowania będą na ogół stosowane skrócone nazwy z pominięciem słowa

„potok”. Nazwy potoków zaczerpnięto z Hydronimów (2006a, b). Wszystkie wartości pokry-cia terenu (%) zamieszczone w tym rozdziale zostały opracowane w ramach projektu MNiSzW nr N 30508132/2824 we współpracy z TPN.

Przyporniaka. Zlewnie cząstkowe pod względem ekspozycji były bardzo zróżnico-wane, np. w krystalicznej części doliny Chochołowskiej w zlewni Wyżniego Cho-chołowskiego Potoku dominuje ekspozycja wschodnia, a w zlewni Jarząbczego Potoku – zachodnia, w krystalicznej części Doliny Kościeliskiej w zlewni Dolin-czańskiego Potoku dominuje ekspozycja zachodnia, a Pyszniańskiego – północna.

Pokrycie terenu jest bardzo zróżnicowane, np. zlewnie: Przyporniaka, Łężnego Potoku, Filipczańskiego Potoku, Wielkich Korycisk i Białego Potoku są zalesione w powyżej 90%. Z kolei największe powierzchnie (>25%) zajmuje kosodrzewina w zlewni Wyżniego Chochołowskiego Potoku, Bystrej i Dolinczańskiego Potoku.

Pozostałe zlewnie charakteryzuje różny udział, np. lasu, skał, jezior i polan.

Zlewnia Chochołowskiego Potoku (Siwej Wody) o powierzchni 34,33 km2 zaj-muje zachodnią część polskich Tatr. Dolina Chochołowska należy do tatrzańskich dolin walnych (Klimaszewski 1988); sięga głównej grani Tatr na odcinku pomię-dzy Wołowcem na zachodzie a Siwym Zwornikiem (okolice Raczkowej Przełę-czy) na wschodzie. Najwyższy punkt zlewni to Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.), najniższy zaś znajduje się u wylotu doliny na granicy TPN (917 m n.p.m.).

Deniwelacja w zlewni przekracza zatem 1250 m, a średni spadek wynosi 28,3°

(tab. 2.1). Głównym ciekiem doliny jest Chochołowski Potok, który wypływa pod Wołowcem w zlewni Wyżniego Chochołowskiego Potoku; w dolnym biegu przy granicy TPN przyjmuje on nazwę Siwej Wody, a po opuszczeniu Tatr łączy się z Kirową Wodą, tworząc Czarny Dunajec.

Dolina Chochołowska leży w obrębie wszystkich głównych jednostek tekto-nicznych Tatr (Bac-Moszaszwili i in. 1979). W górnej części doliny największą powierzchnię w zlewni zajmują utwory czwartorzędowe, głównie morenowe, pokrywające paleozoiczny trzon krystaliczny zbudowany ze skał metamorfcz-nych – alaskitów i granitoidów. Na północ od niej występują mezozoiczne serie wierchowe ze znacznym udziałem piaskowców kwarcytycznych i masywnych krasowiejących wapieni, następnie są mezozoiczne serie reglowe o wyjątkowo złożonej tektonice (dolomity, wapienie dolomityczne, wapienie, margle, łupki).

Północny fragment Tatr stanowią zlepieńce, wapienie organiczne i organodetry-tyczne z dużymi otwornicami, należące do utworów eocenu numulitowego pale-ogenu Podhala.

Pod względem morfologicznym Dolina Chochołowska wykazuje wyra ną dwudzielność (Klimaszewski 1996). Południowa górna część doliny przeobra-żona glacjalnie w plejstocenie reprezentuje rze bę polodowcową typową dla Tatr Zachodnich, ze stosunkowo słabo wykształconymi, nieprzegłębionymi kotłami lodowcowymi przechodzącymi niżej w krótkie, słabo widoczne w krajobrazie doliny U-kształtne. W efekcie występują tylko bardzo nieliczne i niewielkie polo-dowcowe jeziora (Dudowe Stawki). W górnej części doliny brak też w zasadzie stoków urwistych (Balon 2006). Dolny odcinek doliny ma charakter

-krasowy; stanowi typowy jar (Passendorfer 1974) ze skalnymi zwężeniami (bra-mami) w skałach odporniejszych (wapienie, dolomity) i kotlinowatymi rozsze-rzeniami w obrębie skał mniej odpornych (łupki, margle). Na stokach występują liczne, malownicze formy skalne, a w środkowej, wierchowej części doliny także jaskinie. W utworach serii reglowych znajduje się jedno z największych tatrzań-skich ródeł – wywierzysko Chochołowskie, a po drugiej stronie Chochołow-skiego Potoku znajduje się tzw. ródło Chochołowskie. Wydajność wywierzyska Chochołowskiego na podstawie 15-letniej obserwacji wynosiła 150 L·s-1 (Małecka 1993), a w kolejnych latach najniższa wydajność wynosiła około 100 L·s-1 (Małecka 1997). Na początku lat 70. XX wieku, po 16 latach licznych barwień, po raz pierw-szy eksperymentalnie udokumentowano przepływ z Jaskini Rybiej (barwienie wykonano w Starorobociańskim Potoku) do wywierzyska Chochołowskiego (Solicki, Koisar 1973). Odpływ jednostkowy w zlewni Chochołowskiego Potoku w czasie stanów niżówkowych wynosi od 6 do 8 L·s-1·km-2, a badanie bilansu wodnego i obliczenie współczynnika odpływu (C=0,78) nie potwierdziło sugestii ucieczki wód w kierunku Doliny Bobrowieckiej (Małecka 1993). Z. Ziemońska (1966) wyliczyła wielkość strat wody w wyniku odpływu wód z dorzecza z obszaru Bobrowca na 30 mm rocznie, co odpowiada 1,5 km2 obszaru alimentacji zlewni.

W Dolinie Chochołowskiej wyróżnić można trzy piętra fzycznogeografczne (Balon i in. 1995), w których obrębie występuje zróżnicowanie szeregu cech kli-matycznych (Hess 1965, 1974), glebowych (Skiba 2002; Komornicki, Skiba 1996) i roślinnych (Radwańska-Paryska 1974; Pawłowski 1972), a także procesów mor-fogenetycznych (Kotarba 1996). Powierzchniowo przeważają lasy (56%) występu-jące głównie w północnej części zlewni oraz w dnach dolin w części południowej (ryc. 2.1). Piętro leśne jest niekiedy dzielone na piętro regla dolnego i górnego, o odmiennym (na północnym skłonie Tatr) zespole

zbiorowisk roślinnych (Pawłowski 1972). Piętro leśne sięga do około 1600 m n.p.m., a strefa koso-drzewiny (12%) do około 1920 m n.p.m. i obejmuje środkową i południową część zlewni (stoki i grzbiety Bobrowca oraz Grzesia), a także występuje w dnach kotłów glacjalnych położonych wysoko pod główną granią Tatr. Najwyższe w Dolinie Chochołowskiej piętro alpejskie, odpowiadające według M. Hessa (1965) piętru klimatycznemu umiarkowanie zim-nemu, zajmuje grzbiety i wyższe partie stoków obszaru, głównie w jego południowej części. W

rejo-nie Trzydniowiańskiego Wierchu schodzi na wyso- Rycina 2.1. Pokrycie terenu kość około 1750 m, generalnie jednak jego dolna zlewni Chochołowskiego granica występuje 100, a nawet 150 m wyżej. Współ- _Potoku

czesne pokrycie terenu nie w pełni odpowiada naturalnym zbiorowiskom roślin-nym, uwarunkowanym cechami środowiska przyrodniczego; obszar zlewni uległ bowiem w sposób znaczący przekształceniu przez działalność człowieka, przede wszystkim przez gospodarkę leśną, pasterstwo, a także górnictwo i turystykę.

Na nominalnych wysokościach regla dolnego występują głównie wtórne świer-czyny; naturalne zbiorowiska tego piętra (lasy bukowe) zachowały się płatami w zachodniej części doliny. Szczególnie duże obszary (24%) zajmuje roślinność trawiasta; są to zarówno łąki alpejskie o silnie obniżonej antropogenicznie dolnej granicy, jak i obszary rozległych polan śródleśnych, zaliczanych do piętra leśnego.

Warto też zaznaczyć, że obszary leśne doliny należą do Wspólnoty Leśnej Upraw-nionych 8 Wsi w Witowie i w ich obrębie gospodarka leśna odbywa się zgodnie z zasadami zaakceptowanymi przez Urząd Starosty Powiatu Tatrzańskiego.

Do zlewni cząstkowych badanych w obrębie Doliny Chochołowskiej należą potoki: Wyżni Chochołowski, Jarząbczy, Starorobociański i Wielkie Koryciska.

Zlewnia Wyżniego Chochołowskiego Potoku (2,94 km2) stanowi połu-dniowo-zachodnią część Doliny Chochołowskiej, sięga głównej grani Tatr po-między Wołowcem a Łopatą. Najwyższy punkt zlewni to Wołowiec, a najniższy znajduje się na 1175 m n.p.m. Średni spadek zlewni wynosi 26,3° (tab. 2.1). Wycięta jest w skałach trzonu krystalicznego Tatr, jej górna część ma cha-rakter nieprzegłębionego kotła polodowcowego (Klimaszewski 1996). Największą powierzchnię zajmują wyścielające dno doliny utwory more-nowe, znaczną zajmują też alaskity i skały meta-morfczne. Mniejszą powierzchnię stanowią gra-nitoidowe ciała wśród skał metamorfcznych oraz strefy mylonitów. Jest to zlewnia, w której wystę-puje największa powierzchnia hal (50%), i znaczna (29%) kosodrzewiny (ryc. 2.2).

Zlewnia Jarząbczego Potoku (4,42 km2) sąsia-Rycina 2.2. Pokrycie terenu dująca od wschodu ze zlewnią Wyżniego Cho-zlewni Wyżniego Chocho- chołowskiego jest zdecydowanie od niej większa.

łowskiego Potoku Średni jej spadek wynosi 28,1° (tab. 2.1). W cało-ści wycięta jest w skałach trzonu krystalicznego o podobnym stopniu przekształcenia lodowcowego. Znaczną powierzchnię zaj-mują wyścielające dno doliny utwory morenowe, a także alaskity, skały meta-morfczne i granitoidowe ciała wśród skał metamorfcznych. Na zdecydowanie mniejszej występują mylonity. Zlewnia sięga głównej grani Tatr na odcinku pomiędzy Łopatą a Kończystym Wierchem. Najwyższy szczyt to Jarząbczy Wierch, a najniższy punkt zlewni znajduje się na 1175 m n.p.m. Stoki

skalno-zwie-trzelinowe w przygrzbietowej części Kotła Jarząb-czego o nachyleniu do 40^o charakteryzuje pokrywa zwietrzelinowa o miąższości 0,5–1 m, przeważnie ustabilizowana przez roślinność murawową roz-ciętą rynnami spływów gruzowych (Zawiejska 2002). W tej zlewni – w porównaniu z poprzednią – nieco większą powierzchnię zajmują lasy (17%), mniejszą kosodrzewina (22%) i hale (ryc. 2.3).

Z. Tobolewski (1996) zauważa, że porosty na pod-łożu krzemianowym na zboczu Jarząbczego Wier-chu i przy Szpiglasowej Przełęczy w piętrze halnym Tatr są acidoflne. Jest to związane z

występowa-niem łupków i mylonitów oraz słabozasadowego Rycina 2.3. Pokrycie terenu odczynu wód krążących w zwietrzelinie. zlewni Jarząbczego Potoku

Zlewnia Starorobociańskiego Potoku jest naj-większa pod względem powierzchni (8,83 km2)

i ma największy średni spadek (30,3°) z badanych zlewni cząstkowych Doliny Chochołowskiej (tab. 2.1). Obejmuje jej południowo-wschodnią część, sięga głównej grani Tatr na odcinku pomiędzy Kończystym Wierchem a Siwym Zwor-nikiem. Najwyższy szczyt zlewni to Starorobociański Wierch, a jej najniższy punkt znajduje się na 1038 m n.p.m. Właściwie w całości zbudowana jest z meta-morfcznych skał trzonu krystalicznego (alaskity, skały metamorfczne, granito-idowe ciała wśród skał metamorfcznych i strefy mylonitów), które w dnie doliny w znacznej części pokryte są osadami morenowymi. W północnej części zlewni występują skały osadowe serii wierchowych

(tria-sowe czerwone piaskowce kwarcytyczne, łupki seisu, jurajskie piaskowce i zlepieńce wapniste, czarne i czerwonawe wapienie, a także różnego rodzaju dolomity, wapienie, łupki i brekcje) – są to utwory autochtoniczne (Bac-Moszaszwili i in.

1979). W górnej części zlewni znajduje się obszerny cyrk lodowcowy, powstały na skutek przeobra-żenia glacjalnego szeregu preglacjalnych dolinek (Klimaszewski 1988). Cyrk ten przechodzi niżej w żłób lodowcowy o niezbyt dobrze wykształco-nym proflu U-kształtwykształco-nym. W odróżnieniu od dwóch poprzednich zlewni piętro leśne zajmuje

tu zdecydowanie większą powierzchnię (40%), Rycina 2.4. Pokrycie terenu przechodząc wyżej w piętro kosodrzewiny (17%) zlewni Starorobociańskiego i w obrębie szczytów w piętro alpejskie (ryc. 2.4). Potoku

Zlewnia Wielkich Korycisk (Koryciańskiej Siklawy) to niewielka zlewnia (0,90 km2) położona w dolnej części Doliny Chochołowskiej, na zachód od jej osi.

Najwyższy szczyt zlewni to Tyrałowa Czuba, a naj-niższy jej punkt znajduje się na 959 m n.p.m. Średni spadek zlewni wynosi 26,9° (tab. 2.1). Dolina jest wycięta w osadowych skałach serii reglowych (Bac--Moszaszwili i in. 1979). Dominują w niej triasowe szare dolomity i wapienie bulaste oraz jasnożółtawe, masywne dolomity.

Górny odcinek doliny ma charakter resekwentny, a dolny – subsekwentny (Klimaszewski 1988). Dno doliny jest niewyrównane, zbocza są asymetryczne.

Cała zlewnia znajduje się w piętrze leśnym o zwartej pokrywie lasu (90%). Warto podkreślić, że wyróż-niona w tej dolinie kategoria pokrycia terenu – inne Rycina 2.5. Pokrycie terenu (10%) – obejmuje teren otwarty oraz lasy o rozlu -zlewni Wielkich Korycisk

nionym zwarciu drzewostanu (ryc. 2.5).

Zlewnia Lejowego Potoku, zajmująca powierzchnię 4,75 km2, o średnim spadku 26,8° (tab. 2.1) znajduje się pomiędzy dolinami Chochołowską a Kościeliską. Należy do dolin wierchowych, co oznacza, że podchodzi pod wierchową, wysokogórską część Tatr, ale nie sięga głównej grani (Klimaszewski 1988). Najwyższy punkt zlewni znajduje się pod szczytem Kominiarskiego Wierchu, na wysokości 1794 m n.p.m., najniższy – u wylotu doliny na granicy Tatr i Bruzdy Podtatrzańskiej – na wysokości 922 m n.p.m. Deniwelacja w zlewni przekracza zatem 850 m, a średni spadek wynosi 26,8° (tab. 2.1). Dolinę Lejową odwadnia Lejowy Potok, mający swoje ró-dła pod Kominiarską Przełęczą. Stanowi on lewy dopływ Kirowej Wody. Dolina Lejowa cechuje się krętym biegiem, nie ma większych dolin bocznych.

Pod względem geologicznym Dolina Lejowa leży w całości w osadowej czę-ści Tatr, przy czym w większoczę-ści są to serie reglowe (dolomity, wapienie, margle, łupki i in.). Tylko najwyższa południowa część wchodzi w obręb serii wiercho-wych (głównie wapienie), a dolny odcinek przecina stosunkowo szeroki pas fi-szowy, zbudowany z paleogeńskich piaskowców, łupków i wapieni (Bac-Moszasz-wili i in. 1979). Dolina Lejowa cechuje się rze bą fuwialno-denudacyjną, jedynie w górnej części miejscami krasową. Stosunkowo niewiele jest tu form skalnych.

Bilans wodny w zlewni Lejowego Potoku według D. Małeckiej (1993) jest ujemny.

Odpływ przy stanach niżówkowych wynosi 2–4 L·s-1·km-2, a współczynnik odpływu (C=0,44) jest tylko nieznacznie wyższy niż w zlewni Suchej Wody.

Znaczna część zlewni znajduje się w piętrze leśnym – lasy zajmują 85% jej powierzchni (ryc. 2.6). Są to głównie lasy świerkowe, naturalne w reglu gór-nym, w dolnym zaś sadzone w miejscu pierwotnych lasów bukowych. Położone

powyżej zarośla kosodrzewiny zajmują niewielką powierzchnię. Najwyższe partie masywu Komi-niarskiego Wierchu znajdują się w obrębie, silnie tu obniżonego, piętra alpejskiego (Balon 2000). Lasy Doliny Lejowej, podobnie jak sąsiedniej Chocho-łowskiej, są własnością Wspólnoty 8 Uprawnionych Wsi w Witowie.

Zlewnia Kościeliskiego Potoku (Kirowej Wody) o powierzchni 34,71 km2, położona w Dolinie Koście-liskiej, posiada wiele wspólnych cech ze zlewnią Chochołowską. Obie należą do tatrzańskich dolin

walnych (Klimaszewski 1988). Zlewnia sięga głównej grani Tatr pomiędzy okolicami Raczkowej Przełęczy Rycina 2.6. Pokrycie terenu zlewni Lejowego Potoku na zachodzie a Ciemniakiem na wschodzie.

Najwyż-szy szczyt zlewni, to Błyszcz, a najniżNajwyż-szy – u wylotu

TPN – znajduje się na 924 m n.p.m. Deniwelacja w zlewni przekracza 1200 m;

średni spadek wynosi 29,7° (tab. 2.1). Głównym ciekiem doliny jest Kościeliski Potok, za którego górny bieg można uznać Pyszniański Potok, mający swoje ró-dła pod Błyszczem. Nazwa Kościeliski Potok dotyczy odcinka od miejsca połą-czenia Potoku Pyszniańskiego z Tomanowym do ujścia Miętusiego Potoku; dalej potok przyjmuje nazwę Kirowa Woda. Kirowa Woda wraz z Siwą Wodą tworzą Czarny Dunajec. Dolina Kościeliska składa się z licznych dolin bocznych o zróż-nicowanych rozmiarach, przy czym zaznacza się pewna asymetria; przyjmując, że Dolina Pyszniańska stanowi górne piętro Doliny Kościeliskiej, niewielkie zlewnie (odnogi) po stronie wschodniej są liczniejsze i powierzchniowo większe (Klima-szewski 1996). Dolina Kościeliska, podobnie jak i Chochołowska, leży w obrębie wszystkich głównych jednostek tektonicznych Tatr (Bac-Moszaszwili i in. 1979;

Passendorfer 1996). A zatem (od południa) są to: paleozoiczny trzon krystaliczny, zbudowany tu głównie ze skał metamorfcznych i alaskitów; następnie mezozo-iczne serie wierchowe z przeważającym udziałem masywnych krasowiejących wapieni, a także piaskowców kwarcytycznych i margli; dalej mezozoiczne serie reglowe (dolomity, wapienie, łupki i in.) oraz paleogeński fisz centralnokarpacki (głównie piaskowce). Utwory czwartorzędowe (głównie morenowe) zajmują bli-sko ⅓ powierzchni zlewni.

Jedynie górna część Doliny Kościeliskiej została przeobrażona glacjalnie w plej-stocenie (Klimaszewski 1988) i cechuje się stosunkowo słabo wykształconą rze bą polodowcową – nieprzegłębionymi kotłami glacjalnymi, słabo wykształconymi dolinami U-kształtnymi i licznymi formami morenowymi. Występują niewielkie polodowcowe jeziora (Smreczyński Staw, Siwe Stawki). Podobnie jak w Dolinie Chochołowskiej w górnej części doliny brak stoków urwistych (Balon i in. 1995).

Dolny odcinek doliny (Passendorfer 1974) ma charakter krasowy i stanowi typowy jar ze skalnymi zwężeniami (bramami) o znacznych deniwelacjach w skałach odporniejszych (wapienie, dolomity) i z kotlinowatymi rozszerzeniami w obrę-bie skał mniej odpornych (łupki, margle). Niektóre boczne doliny mają charakter wąwozów krasowych. Liczne są stoki urwiste, które występują w środkowej, wier-chowej części doliny. W masywie Kominiarskiego Wierchu i Czerwonych Wier-chów znajdują się liczne jaskinie. Występują ponory i najbardziej znane wywie-rzysko tatrzańskie – Lodowe Źródło. A. Wrzosek (1933) sugerował, że obszar alimentacji znajduje się na północny zachód w rejonie Gładkiego, Upłazu i Orga-nów, sięgając szczytu Ciemniaka. I. Gieysztor (1961) obliczyła, ze dostawa wód z sąsiednich zlewni wynosi rocznie 20,2 mln m3, tj. 433 mm, co pozwala określić wielkość dodatkowego obszaru alimentacyjnego na 19 km2 z przypuszczeniem, że rozciąga się on w kierunku wschodnim. Kilka lat pó niej Z. Ziemońska (1966) – na podstawie analizy stosunków wodnych w obszarze krasowym oraz bilansu wod-nego – wykazała dla tej samej zlewni, że nadwyżka bilansowa w wysokości 98 mm odpowiada odpływowi podziemnemu o powierzchni 4–5 km2; gdy wielkość parowania będzie się zmieniać w granicach 260–350 mm, powierzchnia ta będzie wynosić 3–7 km2. Podziemna część zlewni Kościeliskiej jest powiększona o górną część Doliny Małej Łąki i południowe stoki Ciemniaka i Krzesanicy. Z. Ziemoń-ska (1966), podaje, że obliczona przez I. Gieysztor (1961) wielkość dodatkowego obszaru powinna być jeszcze większa i wynosić 30 km2, należy bowiem uwzględ-nić w obliczeniu zasilanie podziemne (65%). Komentuje też, że nie ma tak dużej powierzchni zlewni w kierunku wschodnim ani południowym. Dopiero w dru-giej połowie XX wieku T. Dąbrowski, J. Rudnicki (1967) barwieniami wykazali, że obszar alimentacji jest związany z szeregiem jaskiń: Śnieżną, Czarną i Miętusią.

Według D. Małeckiej (1993, 1997) najniższą wydajność Lodowego Źródła (80 L·s^-1) zanoto-wano w 1982 roku, największą zaś (~10 000 L·s-1) – w maju 1987, kiedy to w ciągu trzech dni spadło 111 mm opadu. Odpływ jednostkowy jest relatyw-nie wysoki w czasie niskich stanów wody i wynosi 6–10 L·s-1 ·km-2, a w czasie najgłębszej niżówki – 6,0 L·s-1 ·km-2. Jest to zlewnia charakteryzująca się wysokim współczynnikiem odpływu (C=0,98).

W Dolinie Kościeliskiej występują trzy piętra fzycznogeografczne (Balon 2000). Powierzch-niowo przeważa piętro leśne, występujące głównie w północnej części zlewni oraz w dnach dolin w czę-Rycina 2.7. Pokrycie terenu ści południowej. Lasy zajmują 52% powierzchni zlewni Kościeliskiego Potoku zlewni (ryc. 2.7). Piętro leśne jest niekiedy dzielone

na piętra regla dolnego i górnego, o odmiennym zespole zbiorowisk roślinnych (Pawłowski 1972), ale z racji silnego antropogenicznego przekształcenia drzewo-stanów (dominuje las świerkowy), podział ten nie ma w Dolinie Kościeliskiej uza-sadnienia. Piętro leśne nie przekracza na ogół wysokości 1500 m n.p.m. Piętro kosodrzewiny zajmuje stoki i niżej położone grzbiety na wysokości 1450–1800 m n.p.m. Wyjątkiem jest Dolina Miętusia, gdzie kosodrzewina dochodzi prawie do 1900 m n.p.m. (Balon 2002b). Zarośla kosodrzewiny zajmują współcześnie 15% zlewni. Piętro alpejskie zajmuje grzbiety i wyższe partie stoków w połu-dniowej części obszaru. W rejonie Trzydniowiańskiego Wierchu schodzi najni-żej, na wysokość około 1750 m n.p.m. Współczesne obszary trawiaste zajmują

¼ powierzchni zlewni; są to jednak nie tylko tereny położone w piętrze alpejskim, lecz także obszerne polany w piętrach leśnym i kosodrzewiny, będące efektem intensywnego w przeszłości wypasu. Współczesna presja człowieka (Mirek 1996) wiąże się głównie z bardzo intensywną turystyką masową, jak i kwalifko-waną (speleologia). Turystyka koncentruje się w środkowej i północnej części

¼ powierzchni zlewni; są to jednak nie tylko tereny położone w piętrze alpejskim, lecz także obszerne polany w piętrach leśnym i kosodrzewiny, będące efektem intensywnego w przeszłości wypasu. Współczesna presja człowieka (Mirek 1996) wiąże się głównie z bardzo intensywną turystyką masową, jak i kwalifko-waną (speleologia). Turystyka koncentruje się w środkowej i północnej części