6. Podsumowanie i wnioski
Zmienność sezonowa cech fzykochemicznych wód
Cechy fzykochemiczne wód 23 potoków i 5 źródeł obszaru wysokogórskiego pol-skich Tatr wykazują zmienność sezonową i zróżnicowanie przestrzenne.
1. Cztery wyodrębnione czynniki (F1, F2, F3, F4) wyjaśniają do 84,2% sezono-wej zmienności cech fzykochemicznych wód potoków. Zidentyfkowany pierw-szorzędny czynnik hydrologiczno-geologiczny (F1), wyjaśniający do 60,3% całko-witej zmienności, związany z procesem rozcieńczania wód potoków przez wody opadowe lub roztopowe infltrujące pokrywy zwietrzelinowo-glebowe, wyraża się w formule: im wyższy stan wody tym niższe wartości większości cech fzykoche-micznych. W tym czynniku, zwykle z silną ujemną korelacją między stanem wody a przewodnością, związane są jony Ca2+ i HCO–3 , a w potokach odwadniających trzon krystaliczny także SO24– i Na+. Z czynnikiem pierwszym często silnie skorelo-wany jest także Mg2+, jednak jego relacje są niezwykle zindywidualizowane, zmie-niają się od silnego związku w mniejszych zlewniach dolomitowo-wapiennych do słabszego w zlewniach ze skomplikowanymi uwarunkowaniami hydrogeolo-gicznymi. Wyjątkami są Starorobociański i Jarząbczy Potok, gdzie związek HCO–3 i Mg2+ ze stanem wody jest słaby. Drugorzędny czynnik termiczno-sezonowy (F2) wyjaśnia do 30,3% zmienności całkowitej i wyraża się w formule: im wyższa tem-peratura wody, tym niższe stężenie jonów NO–3. Można go związać z procesami opisującymi tzw. aktywność biologiczną zlewni, w której ważną rolę odgrywają:
roślinność (gdyż w cyklu rocznym, mając różne zapotrzebowanie na substan-cje mineralne, wpływa na cykle biogeochemiczne pierwiastków, także na obieg
wody) i aktywność mikrobiologiczna pokrywy zwietrzelinowo-glebowej (wpły-wająca m.in. na tempo wietrzenia związane np. z dostępnością dwutlenku węgla).
Skomplikowane uwarunkowania hydrogeologiczne wynikające z pojawiania się wód krasowych głębszego krążenia zaburzają powyższe relacje – wówczas stan i temperatura wody są ściślej skorelowane, czego dobrymi przykładami są m.in.
Olczyski, Bystra i Kościeliski Potok. Pozostałe dwa czynniki (F3 i F4) wyjaśniają niewielką część zmienności cech fzykochemicznych i powiązanie ich w skali gene-ralnej odnoszącej się do wszystkich potoków jest trudniejsze, aczkolwiek fakt, że w niektórych potokach są to zwykle relacje między Na+, K+, NO3 i pH, niekiedy –
także SO24–, może sugerować, iż w poszczególnych zlewniach w ten sposób wyraża się czynnik nitryfkacyjno-krążeniowy. Przedstawione powyżej wyniki pozwalają stwierdzić, że bez względu na uwarunkowania przyrodnicze wartości cech fzy-kochemicznych wód potoków są zdeterminowane w większym stopniu procesem rozcieńczania niż aktywnością biologiczną zlewni. Widać też, że im większy udział w wodach potoków mają wody krasowe głębszego krążenia, tym silniej dodatnio skorelowany jest stan wody z temperaturą wody w mniejszym stopniu zaś uwidacz-nia się związek temperatury wody z sezonową aktywnością biologiczną zlewni.
2. Potoki tatrzańskie odwadniające różne pod względem budowy geologicz-nej zlewnie charakteryzuje silne zindywidualizowana odrębność hydrogeoche-miczna, uwidaczniająca się w wartościach cech fzykochemicznych. Relacje między stężeniami jonów wyrażone strukturą składu chemicznego (% mval·L-1) pomiędzy np. Ca–Na, Ca–Mg, w mniejszym stopniu także Ca–SO4 i Mg–SO4 oraz HCO3–SO4 wykazują istnienie co najmniej trzech odmiennych środowisk hydro-geochemicznych:
– potoków odwadniających zlewnie zbudowane z granitoidów Tatr Wysokich:
Rybi i Roztoka;
– potoków odwadniających zlewnie zbudowane z metamorfcznych gnejsów i łupków krystalicznych Tatr Zachodnich: Wyżni Chochołowski, Jarząbczy, Pyszniański i Dolinczański;
– potoków odwadniających małe zlewnie dolomitowo-wapienne w części osado-wej oraz potoków odwadniających największe zlewnie tatrzańskie, tzw. walne, które charakteryzuje ogromne zróżnicowanie przestrzenne wartości cech fzy-kochemicznych. W kilku zlewniach uwidacznia się także wpływ skomplikowa-nej budowy hydrogeologiczskomplikowa-nej związaskomplikowa-nej z wodami wywierzysk drenującymi kras (np. potoki Kościeliski, Chochołowski), polegający na „maskowaniu”
składu chemicznego wody potoków odwadniających trzon krystaliczny silniej zmineralizowanymi wodami krasowymi. Wody potoków wypływających z pol-skich Tatr, w których funkcjonują wywierzyska, są pod względem fzykoche-micznym bardziej podobne do wód odwadniających część osadową niż do wód odwadniających trzon krystaliczny.
3. Względne relacje między jonami, wyrażone typami hydrochemicznymi wód potoków wykazują, że bez względu na porę roku i stopień nawodnienia masywu, zawsze w wodach potoków w typie występują HCO–3 i Ca2+, a wpływ uwarunkowań geologiczno-tektonicznych, litologicznych i hydrogeologicznych uwidacznia się obecnością w typie jonów dodatkowych: Mg2+ i SO24–. Wody potoków tatrzańskich należą do czterech typów hydrochemicznych: HCO3–Ca;
HCO3–Ca–Mg; HCO3–SO4–Ca–Mg i HCO3–SO4–Ca.
4. Pomimo zmieniających się w ciągu roku warunków hydrometeorologicz-nych zakres zmian udziału jonów w strukturze składu chemicznego wód potoków wyrażony typami hydrochemicznymi w ośmiu potokach odwadniających część osadową nie ulega zmianie, co świadczy o większej jednorodności środowiska hydrogeochemicznego tych zlewni, niż zlewni w których takie zmiany występują.
Najbardziej skomplikowane kształtowanie struktury składu chemicznego wody występuje w zlewni Kościeliskiego Potoku, ponieważ w ciągu roku pojawiają się wszystkie wyodrębnione w Tatrach typy hydrochemiczne wód. Nie mniej skom-plikowana sytuacja występuje w potoku Białka, którego wody pod względem war-tości cech fzykochemicznym są pozornie niezgodne z budową geologiczną części zlewni położonej w polskich Tatrach. Zupełnie wyjątkowe środowisko hydrogeo-chemiczne, nie znajdujące analogii w żadnym z badanych potoków tatrzańskich, reprezentuje zlewnia Tomanowego Potoku. Wody tego potoku wykazują m.in.
nietypową sezonową zmienność stężenia siarczanów.
5. Wody potoków odwadniających trzon krystaliczny, zarówno Tatr Zachod-nich, jak i Wysokich, przynależą do wszystkich typów hydrochemicznych Tatr.
W Tatrach Zachodnich są to wody trójjonowe HCO3–Ca–Mg lub czterojonowe HCO3–SO4–Ca–Mg, w Tatrach Wysokich zaś wody trójjonowe, z tą różnicą, że trzecim jonem w typie są tam siarczany (HCO3–SO4–Ca), oraz wody dwujo-nowe (HCO3–Ca), powszechne w umiarkowanej strefe klimatycznej. W części osadowej reglowo-wierchowej w wodach potoków przeważa typ HCO3–Ca–Mg, a mniej jest wód typu HCO3–Ca. Zmienność sezonowa wartości cech fzykoche-micznych wyrażona typami hydrochemicznymi wód wskazuje na większe zróżni-cowanie czasowo-przestrzenne wód potoków odwadniających trzon krystaliczny Tatr niż zlewni części osadowej (reglowo-wierchowej).
Reżim hydrochemiczny wód potoków
6. Pomimo skomplikowanej budowy geologicznej, uwarunkowań hydroge-ologicznych i piętrowości środowiska przyrodniczego zidentyfkowane współza-leżności między stanem i temperaturą wody oraz wartościami cech fzykoche-micznych wykazują hydrochemiczną zmienność sezonową. Analiza sezonowej zmienności wartości cech fzykochemicznych pozwala wyodrębnić wysokogórski (13 potoków) oraz średniogórski reżim hydrochemiczny (10 potoków). Pod
dem przestrzennym reżim wysokogórski obejmuje zasięgiem zlewnie charakte-ryzujące się zarówno bardzo skomplikowanym krążeniem wód w dolinach wal-nych, jak i prostszym – w potokach odwadniających zlewnie trzonu krystalicz-nego Tatr Wysokich i Zachodnich (np. Roztoka, Rybi, Pyszniański) z wyjątkiem Olczyskiego Potoku. Reżim średniogórski jest związany z potokami odwadnia-jącymi zlewnie zbudowane z utworów serii reglowych i reglowo-wierchowych z wyjątkiem Tomanowego Potoku.
7. Cechą wspólną przebiegu obu reżimów jest wystąpienie najniższych stężeń większości jonów (np. Ca2+, HCO–3, Mg2+, SO24–) i przewodności w czasie najwyż-szych stanów wody podczas roztopów wiosennych, z tą tylko różnicą, że w reżi-mie średniogórskim występują one wcześniej (w kwietniu) niż w wysokogórskim (w maju). W tym czasie, szczególnie na początku roztopów w procesach frak-cjonowania i preferencyjnej elucji jonów można obserwować uwalnianie jonów z pokrywy śnieżnej w prawdopodobnej kolejności H+, SO24–, NO–3 i Cl–.
8. Zasadnicza różnica pomiędzy reżimami hydrochemicznymi dotyczy odmiennego czasu występowania wysokich stężeń jonów. W reżimie wysoko-górskim wysokie stężenia większości jonów występują w zimie (okres pasywny), a w średniogórskim – późnym latem (np. HCO3 – sierpień, Mg2– +, Na+, także przewodność, K+ – wrzesień). Wysokim stężeniom jonów w lecie w reżimie śred-niogórskim towarzyszy zwykle niski stan wody, także w reżimie wysokogórskim wysokim stężeniom jonów w okresie pasywnym towarzyszy niski stan wody.
. Przebieg stężenia NO–3 w czasie wyższych stanów wody jest odmienny, ponieważ podczas roztopów ich stężenie jest nie tylko wysokie, lecz także osiąga wartość najwyższą (reżim średniogórski). Jest to efekt wypłukiwania azotu ze zlewni w postaci NO–3, związanego prawdopodobnie z procesem nitryfkacji NH4+ (pochodzącego z wód wytapianej pokrywy śnieżnej). W okresie wegetacyjnym wyraźny spadek stężenia NO–3 występuje synchronicznie we wszystkich zlewniach i jest związany ze zwiększonym poborem tego jonu przez rośliny.
Zróżnicowanie przestrzenne cech fzykochemicznych źródeł
10. Zróżnicowanie przestrzenne cech fzykochemicznych 1018 źródeł potwier-dza znane prawidłowości polegające na występowaniu niższych wartości: odczynu, przewodności, mineralizacji, twardości ogólnej i stężenia jonów w trzonie krysta-licznym (z wyjątkiem Na+) niż w części osadowej.
11. Analiza empirycznych funkcji gęstości wartości poszczególnych cech fzy-kochemicznych wód źródeł wskazuje, że kluczowym czynnikiem je kształtują-cym są uwarunkowania litologiczne. Wyrazem tego jest uzyskana dla większości jonów wielomodalność rozkładów ich wartości, spektakularnie uwidaczniająca się w przypadku stężenia Na+, logMg2+, logSO24– i logCl–. Rozkłady wielomodalne można traktować jako mieszaniny rozkładów jednomodalnych. Jeżeli funkcje
gęstości tych rozkładów są od siebie oddalone, prawie symetryczne i skupione, to obraz ten sugeruje występowanie różnych odrębnych środowisk hydrogeoche-micznych.
12. Zastosowana metoda badania zróżnicowania przestrzennego wartości cech fzykochemicznych empiryczną funkcją gęstości okazała się narzędziem efektyw-nym, pozwalającym zidentyfkować w jednowymiarowej przestrzeni odmienne środowiska hydrogeochemiczne.
13. Typy hydrochemiczne wód źródeł, podobnie jak wód potoków, cechuje reguła, że bez względu na stężenie jonów, w typie hydrochemicznym zawsze występuje wśród anionów HCO–3, a wśród kationów – Ca2+. Zasadnicza różnica dotyczy liczby występujących typów hydrochemicznych. Wody źródeł przynależą do 15 typów hydrochemicznych przy czym typem dodatkowym – w porównaniu z wodami potoków najczęściej występującym (ponad 1%) – jest woda czterojo-nowa (HCO3–SO4–Ca–Na). Wody źródeł drenujące stoki o zróżnicowanej lito-logii są pod względem hydrochemicznym bardziej zróżnicowane w trzonie kry-stalicznym niż w części osadowej. W trzonie krykry-stalicznym najczęściej w typach hydrochemicznych występują SO24–, a często pojawiają się Mg2+, Na+ i NO3, nato-–
miast w części osadowej wielokrotnie częściej występuje w typach Mg2+ niż SO24–. Zróżnicowanie typów hydrochemicznych wód źródeł charakteryzuje mozaikowy układ ściślej nawiązujący do uwarunkowań litologicznych niż do wydzieleń geo-logiczno-tektonicznych. Trzon krystaliczny charakteryzuje większe zróżnicowa-nie typów hydrochemicznych niż część osadową.
14. Wielowymiarowa analiza (PCA) zróżnicowania przestrzennego wartości bezwzględnych cech fzykochemicznych i struktury składu chemicznego wód źródeł na terenie TPN wykazuje istnienie dwóch typów środowisk hydrogeoche-micznych, tj. Tatr krystalicznych i Tatr osadowych, w obrębie których wydzielono podtypy środowisk hydrogeochemicznych. Źródła w obrębie środowiska hydro-geochemicznego Tatr osadowych przyporzadkowano do trzech podtypów śro-dowisk hydrogeochemicznych: dolomitowo-wapiennych, dolomitowo-wapien-nych i siarczanowych oraz wapiendolomitowo-wapien-nych. Analiza struktury składu chemicznego wód w części należącej do środowiska hydrogeochemicznego Tatr krystalicznych umożliwia wyodrębnienie dwóch podtypów środowisk hydrogeochemicznych:
metamorfcznego i granitoidowego z granicą przebiegającą w obrębie granitoidów Goryczkowej. W typie środowiska hydrogeochemicznego Tatr krystalicznych występują obszary gdzie często siarczany, rzadziej sód i niekiedy azotany modyf-kują strukturę składu chemicznego wód występujących tam źródeł.
Przedstawione tu wyniki badań mogą być reprezentatywne dla gór o rzeźbie wysokogórskiej w umiarkowanych szerokości geografcznych, charakteryzują-cych się dobrze wykształconymi piętrami roślinno-klimatycznymi, oraz skompli-kowaną budową geologiczną i hydrogeologią.
Podziękowania
Prezentowane opracowanie jest częścią zrealizowanego projektu, w którym new-ralgiczne było kartowanie hydrochemiczne źródeł, cieków i stawów w Tatrzań-skim Parku Narodowym. Uzyskanie miarodajnego próbkowania źródeł w skali Tatr wymagało niezwykłego zaangażowania wielu osób. Nie sposób wymienić wszystkie prace, które trzeba było wykonać, i wszystkie Osoby które w jakikolwiek sposób pomagali w realizacji zadań badawczych.
Jestem wdzięczny za życzliwość Dyrektorowi Tatrzańskiego Parku Narodo-wego, dr. inż. Pawłowi Skawińskiemu za wszelką pomoc logistyczną i udostępnie-nie materiałów źródłowych.
Zastępcy Dyrektora Oddziału IMGW w Krakowie mgr. inż. Jerzemu Niedbale dziękuje za udostępnienie danych hydrologiczno-meteorologicznych.
Dziękuję dr. Januszowi Siwkowi i dr. Markowi Kotowi wykonawcom projektu za twórczą współpracę.
Pracownikom Działu Nauki i Edukacji Tatrzańskiego Parku Narodowego, jego kierownikowi dr. inż. Marcinowi Guzikowi, w szczególności Sekcji do spraw Zarządzania Danymi Przestrzennymi, Zespołowi Badań i Monitoringu, Zespołowi Ochrony Ekosystemów Nieleśnych i Środowiska: mgr. inż. Markowi Pęksie, mgr.
inż. Józefowi Chowańcowi i mgr. inż. Łukaszowi Pęksie za współpracę w zakre-sie monitoringu hydrologicznego oraz inż. Marcinowi Bukowskiemu, mgr Kata-rzynie Dąbrowskiej, mgr Marii Król za współpracę w zakresie wykonania warstw cyfrowych środowiska abiotycznego Tatr. Kierownikowi Ośrodka Dokumentacji Tatrzańskiej im. Zofi Radwańskiej-Paryskiej i Witolda H. Paryskiego, mgr. Wiesła-wowi Siarzewskiemu za pomoc w udostępnieniu materiałów źródłowych.
W Dolinie Chochołowskiej i Lejowej badałem fale wezbraniowe i zmienność dobową wód. Zadania zostały efektywnie wykonane dzięki wsparciu
nemu i życzliwości pana Józefa Babicza, Prezesa Wspólnoty Uprawnionych 8 Wsi w Witowie oraz panów: mgr. Jana Piczury, inż. Tadeusza Zięby, Mariana Sobka, Tomasza Piczury, śp. Wojciecha Ratułowskiego, Tadeusza Rosińskiego, Stanisława Kuli, Kazimierza Bzdyka i Stanisława Stopki.
Poniżej pragnę serdecznie podziękować kolegom i koleżankom, którzy z ogrom-nym zaangażowaniem dwukrotnie kartowali obiekty wodne TPN. Koordynatorom:
dr. hab. Dariuszowi Ciszewskiemu (IOP PAN, AGH), dr. hab. Markowi Drewni-kowi (IGiGP UJ), dr. Michałowi Kasinie (UP, IMGW), dr. MarDrewni-kowi Kotowi (TPN), prof. dr hab. Joannie Pociask-Karteczce (IGiGP UJ), dr. inż. Bartłomiejowi Rzoncy (IGiGP UJ), dr. Januszowi Siwkowi (IGiGP UJ), dr Joannie Siwek (AWF, IGiGP UJ) i dr. Marcinowi Żyle (IGiGP UJ) za bezcenną pomoc w pracach terenowych.
Współkoordynatorom, doktorantom: mgr Anecie Arct, mgr Darii Chmielewskiej--Błotnickiej, mgr Joannie Fidelus, mgr. Adamowi Kołodziejowi, mgr Ewie Lube-rze, mgr Joannie Plenzler, mgr Elizie Płaczkowskiej, mgr Barbarze Jaśkowiec, mgr Annie Wolanin, mgr Sabinie Wójcik oraz mgr Elżbiecie Ziółkowskiej.
Studentom, licencjatom i magistrantom IGiGP UJ, Instytutu Nauk o Środo-wisku Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ oraz kierunku Ochrona Środowiska Wydziału Chemii UJ, którzy wspomagali kartowanie: mgr Katarzynie Antosz, mgr Agnieszce Bacy, mgr Natalii Błaszczyk, mgr. Kamilowi Dąbrowskiemu, mgr. Marcinowi Fiedorowiczowi, panu Michałowi Florkowi, mgr. Arturowi Jachi-mowskiemu, mgr. Jakubowi Kopyckiemu, Marcinowi Kowalczykowi, mgr Aman-dzie Kosmowskiej, mgr. Pawłowi Krukowi, mgr Annie Matkowskiej, mgr. Marci-nowi Majosze, mgr Katarzynie Nickel, mgr Edycie Pałkowskiej, mgr. Krzysztofowi Paszudzie, mgr Małgorzacie Pelczar, mgr Agnieszce Ptak, mgr Teresie Rusinek, mgr Agnieszce Sitarz, mgr Annie Solarz, mgr. Pawłowi Szabatowi, mgr Bogumile Wańczyk, mgr. Tomaszowi Wilkoszowi, mgr. Leszkowi Ziółkowskiemu i mgr Ali-nie Żyle. Bardzo serdeczAli-nie dziękuję wolontariuszom za okazaną pomoc: Andrze-jowi Balonowi, mgr Jolancie Balon, Wojciechowi Koteckiemu, Wojciechowi Mazurkiewiczowi, mgr Ariadnie Zawadzie i mgr. Markowi Bojarczukowi oraz pracownikom IGiGP UJ mgr Mariuszowi Bonieckiemu i panu Leszkowi Gałce.
Zebranie w ciągu trzech lat około 7000 prób wody to wykonanie w Labora-torium Hydrochemicznym IGiGP UJ ponad 110 000 oznaczeń chemicznych.
Serdecznie dziękuję mgr inż. Barbarze Jaszczyńskiej (do maja 2008 rokus) oraz mgr. Łukaszowi Jelonkiewiczowi (od maja 2008 roku) za wykonanie wszystkich analiz chemicznych. W pracach laboratoryjnych pomagali: mgr Agnieszka Biliń-ska, mgr Marzena Kalata, dr Michał Kasina, mgr Anna Solarz, mgr Arleta Szcze-paniec, mgr Anna Wolanin, mgr Ewelina Wolanin i mgr Agnieszka Wójcik.
Szczególnie serdecznie dziękuję za systematyczną pomoc w sezonowym pobo-rze prób wody z potoków, piezometrów i źródeł w czasie badania zmian
wych: mgr Annie Wolanin, dr. Michałowi Kasinie, dr. Markowi Kotowi i mgr Mał-gorzacie Kot, dr. Januszowi Siwkowi, dr Joannie Siwek i mgr Ewie Luberze.
Dziękuję ing. Peterowi Fleischerowi PhD i RNDr. Stanislavowi Pavlarčíkowi za pomoc w zorganizowaniu badań wód na terenie TANAP ze względu na nieplano-wane w projekcie, ale konieczne badanie składu chemicznego Białki. W tym kon-tekście badań dziękuję szczególnie dr. hab. Jarosławowi Balonowi, dr. Januszowi Siwkowi i dr. inż. Marcinowi Guzikowi za współkoordynowanie badań.
Dyrektorom frmy Trax elektronik mgr inż Mariuszowi Tomeckiemu i śp. Lesz-kowi Turczyńskiemu za współpracę w zakresie udoskonalania mierników hydro-logiczno-meteorologicznych, w tym kolektora opadów.
Dziękuję leśniczym i podleśniczym Tatrzańskiego Parku Narodowego: mgr.
inż. Zbigniewowi Kowalskiemu, mgr. inż. Grzegorzowi Bachledzie, panu Jackowi Bzdykowi, panu Adamowi Tylce (Dolina Chochołowska), mgr. inż. Tadeuszowi Zwijaczowi (Dolina Strążyska), panu Stanisławowi Dziadoniowi (Dolina Pięciu Stawów Polskich), panu inż Krzysztofowi Cudzichowi (Dolinie Rybiego Potoku), mgr. inż. Tadeuszowi Figurze, pani mgr Irenie Figurze (Łysa Polana) oraz panom:
Zygmuntowi Doleżuchowiczowi, Wojciechowi Skupniowi i Andrzejowi Mrowcy, za pomoc logistyczną.
Dziękuję za pomoc gospodarzom schronisk: panu Józefowi Krzeptowskiemu (Dolina Chochołowska), pani Marii Łapińskiej (Morskie Oko) oraz paniom Mar-cie Krzeptowskiej i Marii Krzeptowskiej (Schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich).
Państwu Marii i Andrzejowi Styrczulom za wsparcie logistyczne – „Baza Kiry 9”
to miejsce, które dla wielu z nas pozostanie niezapomniane.
Serdecznie dziękuje dr. Pawłowi Strusiowi za nieocenioną pomoc przy wyko-naniu wektorowych map roboczych z zakresu hydrologii i hydrochemii.
Szczególnie serdecznie pragnę podziękować dr. hab. Jarosławowi Balonowi, mgr Marii Baścik, dr Elżbiecie Bilskiej-Wodeckiej, dr. Michałowi Kasinie, mgr Amandzie Kosmowskiej, dr. Łukaszowi Quirini-Popławskiemu, dr Joannie Siwek, mgr Sabinie Wójcik za nieocenioną pomoc na etapie opracowywania wyników.
Dziekanowi Wydziału BiNoZ prof. dr hab. Kazimierzowi Krzemieniowi oraz Dyrektorowi Instytutu Geografi i Gospodarki Przestrzennej UJ prof. dr. hab. Bole-sławowi Domańskiemu dziękuję za pomoc i zainteresowanie pracami badawczymi.
Serdecznie dziękuję recenzentom pracy, prof. dr hab. Stanisławowi Węglarczy-kowi z Politechniki Krakowskiej oraz dr. hab. inż. Stanisławowi MałWęglarczy-kowi, prof. UR w Krakowie za poświęcony mi czas, wsparcie i wiele cennych uwag merytorycz-nych, które ubogaciły i nadały ostateczny kształt mojej pracy.
Pani korektor mgr Dorocie Trzcince za cenne uwagi podczas adiustacji i korekty językowej tekstu oraz mgr Małgorzacie Ciemborowicz za skład i redakcję tech-niczną książki.
Literatura
Aczel A.D., 2000, Statystyka w zarządzaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, ss. 999.
Alekin O.A., 1958, Podstawy hydrochemii, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa, ss. 311.
Aleksandrowicz A., 1861, Rozbiór chemiczny wody Jaszczurowéj: cieplicy w Tatrach, Dru-karnia C.K. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, ss. 28.
Allan J.D., 1998, Ekologia wód płynących, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, ss. 450.
Andrews J.E., Brimblecombe P., Jickells T.D., Liss P.S., 1999, Wprowadzenie do chemii śro-dowiska, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa, ss. 236.
Antosz K., 2006, Naturalne uwarunkowania cech fzykochemicznych wód powierzchnio-wych i podziemnych górnej części Doliny Gąsienicowej, niepublikowana praca licen-cjacka, arch. Wydz. Chemii UJ, Kraków.
Antosz K., 2008, Naturalne czynniki warunkujące zróżnicowanie przestrzenne i zmiany składu chemicznego wód powierzchniowych i podziemnych dolin wierchowych na przy-kładzie Doliny Strążyskiej, niepublikowana praca magisterska, arch. Wydz. Chemii UJ, Kraków.
Arct A., 2006, Naturalne uwarunkowania cech fzykochemicznych wód powierzchniowych i podziemnych Doliny Bystrej (Tatry Zachodnie), niepublikowana praca licencjacka, arch. IGiGP Wydz. BiNoZ UJ, Kraków.
Arheimer B., Andersson L., Lepistö A., 1996, Variation of nitrogen in forest streams – infu-ences of fow, seasonality and catchment characteristics, Journal of Hydrology 179 (1–4):
281–304.
Astel A., Mazerski J., Polkowska Ż., Zygmunt B., Namieśnik J., 2003, Efect of transregional transport of pollutants on atmospheric air quality in the tricity area of (Poland), Polish Journal of Environmental Studies 12 (1): 27–33.
Astel A., Małek S., Krakowian K., 2008a, Sustainable aforestation as a tool of spring water sources protection in the mountain ecosystem, Polish Journal of Environmental Studies 17 (3A): 22–27.
Astel A., Małek S., Makowska S., 2008b, Efect of environmental conditions on chemical profle of stream water in sanctuary forest area, Water, Air, and Soil Pollution 195 (1–4):
137–149.
Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego, 1985, K. Trafas (red.), Tatrzański Park Narodowy, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi. Oddział w Krakowie, Zakopane–Kraków.
Baca A., 2008, Naturalne uwarunkowania cech fzykochemicznych wód podziemnych i powierzchniowych w krystalicznej i węglanowej części Tatr Zachodnich na przykładzie Doliny Iwanowskiej, niepublikowana praca licencjacka, arch. Wydz. Chemii UJ, Kraków.
Bac-Moszaszwili M., Jurewicz E., 2010, Wycieczki geologiczne w Tatry, Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane, ss. 155.
Bac-Moszaszwili M., Burchart J., Głazek J., Iwanow A., Jaroszewski W., Kotański Z., Lefeld J., Mastella L., Ozimkowski W., Roniewicz P., Skupiński A., Westwalewicz-Mogilska E., 1979, Mapa geologiczna Tatr Polskich (Geological Map of the Polish Tatra), skala 1:30 000, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.
Balon J., 1983, Typy stoków urwistych w Tatrach Wysokich, Czasopismo Geografczne 54 (1): 55–63.
Balon J., 1995, Te upper forest limit in the Tatra Mountains as a physico-geographical line, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geografczne 98: 171–188.
Balon J., 2000, Piętra fzycznogeografczne Polskich Tatr, Prace Geografczne Instytutu Geografi UJ 105: 211–233.
Balon J., 2001, Physicogeographical regionalization of the Tatra National Park (Poland), Ekológia (Bratislava) 20, Supplement 4: 116–122.
Balon J., 2002a, Pasowość fzycznogeografczna Polskich Tatr, [w:] Z. Górka, A. Jelonek
Balon J., 2002a, Pasowość fzycznogeografczna Polskich Tatr, [w:] Z. Górka, A. Jelonek