Reżim średniogórski

S.H. Cadle i in. (19 4a, b) pierwsze 30% wód roztopowych uwalnia z pokrywy 50– 0% zawartych w śniegu jonów. Z powodu piętrowości roślinno-klimatycz-nej TPN, ekspozycji stoków, intensywnych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej, które mogą wystąpić od wczesnej wiosny, wody roztopowe w zależności od miejsca występowania mogą mieć różny skład chemiczny. Podwyższone stę-żenie Ca2⁺, Mg2⁺, Na⁺ i K⁺, świadczy o eolicznej dostawie pyłów wywiewanych z gleb oraz drobin skalnych z wietrzejących skał (Williams i in. 1992; DeWalle i in. 19 3). Pyły te mogą obniżać zakwaszenie wód roztopowych. W większości zlewni tatrzańskich, szczególnie w pobliżu form skałkowych w części osado-wej TPN, zwłaszcza zbudowanej z wapieni i dolomitów, intensywne wietrzenie fzyczne w zimie, a szczególnie wiosną w czasie przekraczania temperatury 0^oC, powoduje odpadanie drobin skał. Następuje wówczas proces wzbogacania śniegu o drobiny skał, w których są tlenki wapnia i magnezu, które prawdopodobnie podczas wytapiania śniegu zobojętniają wody. Tak więc kwaśna pokrywa śnieżna o niskim pH (śr. 4,6 pH) jest częściowo alkalizowana w sposób naturalny (Żela-zny, Kasina 2009).

Z powodu frakcjonowania i preferencyjnej elucji jonów woda uwalniana z pokrywy śnieżnej jest silniej zakwaszona na początku wytapiania (niskie pH), w pierwszej kolejności uwalniane są z niej zakwaszające aniony (ryc. 4.20). W poto-kach TPN frakcjonowanie i preferencyjna elucja jonów są wyraźne na początku wytapiania pokrywy śnieżnej w odniesieniu do H⁺, SO24^–, NO3^– i Cl^–. Wskaza-nie kolejności uwalniania wszystkich jonów wymaga dalszych badań, poWskaza-nieważ potoki odwadniają zlewnie gdzie wytapianie pokrywy śnieżnej ma różne tempo związane z wysokością bezwzględną, rzeźbą i ekspozycją stoków.

Przebieg reżimu typu wysokogórskiego obejmuje swym zasięgiem zlewnie cha-rakteryzujące się zarówno skomplikowanym krążeniem wód w dolinach walnych, jak i prostym w zlewniach odwadniających trzon krystaliczny Tatr Wysokich i Zachodnich (np. Roztoki, Rybiego, Pyszniańskiego).

4.4.2. Reżim średniogórski

Do grupy potoków o średniogórskim reżimie hydrochemicznym należą potoki odwadniające niżej położony obszar reglowo-wierchowy, zbudowany ze skał osa-dowych (np. wapieni, dolomitów, piaskowców). Podobnie jak w reżimie wysoko-górskim najniższe wartości stężeń większości jonów (Ca2⁺, HCO^–3, Mg2⁺, SO42^–) występuje w czasie najwyższych stanów wody, tj. podczas roztopów wiosennych, z tą różnicą, że stężenia pojawiają się wcześniej (w kwietniu) niż w reżimie wyso-kogórskim. Zdecydowanie inna relacja przebiegu stężeń występuje w przypadku dwóch jonów. W obu reżimach najniższe stężenie Cl^– występuje później, ale jed-nocześnie, tj. w czerwcu, a NO^–3 w reżimie średniogórskim później, tj. w sierpniu.

Zasadnicza różnica przebiegu zmian wartości cech między reżimem hydroche-micznym średniogórskim a wysokogórskim polega na tym, że najwyższe stężenia jonów w reżimie wysokogórskim występują nie zimą (okres pasywny), lecz póź-nym latem (okres aktywny), np. HCO3 – sierpień, Mg2– ⁺, Na⁺, EC25oC, K⁺ – wrze-sień. Wysokim stężeniom jonów w lecie towarzyszy niski stan wody z najniższym zaobserwowanym we wrześniu. W zimie tylko Cl^–, Na⁺ i SO42^– mają najwyższe stężenie, korespondujące z relatywnie wyższymi niż w lecie i jesienią stanami i najniższymi temperaturami wody. Przebieg stężenia NO^–3 jest podobny jak w reżimie wysokogórskim, czyli w czasie wyższych stanów wody podczas rozto-pów ich stężenie jest nie tylko wysokie, lecz osiąga wartość najwyższą. Jest to efekt wypłukiwania azotu ze zlewni w postaci NO^–3, co jest przwdopodobnie związane z procesem nitryfkacji NH4⁺ zawartego w pokrywie śnieżnej. Bardzo wczesną wiosną NO^–3 nie może być asymilowane przez roślinność ze względu na począt-kowy wtedy etap wegetacji i dodatnią, lecz nadal niską temperaturę powietrza.

To, że zasadnicze czynniki kształtujące zmienność składu chemicznego wody zależą od warunków hydrologiczno-meteorologicznych (czynnik F1) oraz sezo-nowej aktywności biologicznej zlewni (czynnik F2) może skłaniać do pytania o zmienność składu chemicznego wód w odniesieniu do wartości względnej (ryc. 4.21 i 4.22) wyrażonej strukturą składu chemicznego wód (% mval·L^-1). Sezo-nowa zmienność struktury składu chemicznego wód podkreśla ukierunkowane zindywidualizowanie wód potoków odwadniających poszczególne zlewnie głów-nie ze względu na relacje Ca2⁺–Na⁺ oraz Ca2⁺–Mg2⁺. Wyodrębniono, co najmniej trzy grupy potoków odwadniających zróżnicowane pod względem geologicznym zlewnie. Ta trójdzielność środowisk hydrogeochemicznych TPN odnosi się do:

– potoków odwadniających zlewnie zbudowane z granitoidów Tatr Wysokich:

Rybi i Roztoka;

– potoków odwadniających zlewnie głównie zbudowane z metamorfcznych gnejsów i łupków krystalicznych Tatr Zachodnich: Wyżni Chochołowski, Jarząbczy, Pyszniański i Dolinczański;

– potoków odwadniających małe zlewnie dolomitowo-wapienne w części osado-wej oraz potoków odwadniających największe zlewnie tatrzańskie, tzw. walne.

Warto zauważyć, że do tej grupy należą potoki odwadniające małe zlewnie o skrajnie dużych różnicach w udziale Ca2⁺ i Mg2⁺. Potoki odwadniające zlew-nie dolomitowe, np. Biały, Wielkie Koryciska, mają w wodach do kilkudziesięciu

% mval·L^-1 Mg2⁺ wśród kationów, natomiast w potokach odwadniających bar-dziej wapienne zlewnie, np. Łężny, Przyporniak ich udział maleje do kilku, kilku-nastu % mval·L^-1. Wyjątkową pozycję ze względu na udział Ca2⁺ i Mg2⁺ zajmują potoki odwadniające zlewnie o skomplikowanych uwarunkowaniach hydro-geologicznych (np. Chochołowski, Kościeliski, Bystra, Sucha Woda). Ich wody u wylotu Tatr mają skład chemiczny bardziej podobny do wód odwadniających

część osadową niż trzon krystaliczny. Wynika to z roli wód głębszego krążenia, które są związane z wywierzyskami.

Gdyby analizować wymienione powyżej relacje między jonami z pominięciem zlewni o skomplikowanych uwarunkowaniach hydrogeologicznych, to łatwo byłoby zauważyć, że małe zlewnie tatrzańskie reprezentują co najmniej cztery oddzielne środowiska hydrogeochemiczne, a piątą grupę stanowiłyby zlewnie o skomplikowanych uwarunkowaniach hydrogeochemicznych. Także relacje jonów HCO^–3–SO24^–, Ca2⁺–SO42^– i Mg2⁺–SO24^–, mimo że zdecydowanie słabiej pod-kreślają trójdzielność hydrogeochemiczną wód, pozwalają dodatkowo zauważyć, że potoki odwadniające zlewnie zbudowane głównie z utworów budujących serie reglowo-wierchowe cechuje wyraźna hydrochemiczna wielodzielność. Właściwie każda ze zlewni stanowi odrębny hydrogeochemiczny obiekt, który zachowuje swoją indywidualność bez względu sezonową zmienność.

Wody powierzchniowe TPN podzieliły K. Oleksynowa (1970) i D. Małecka (19 9a). W obu podziałach stosowano różne kryteria (niekiedy także różne miej-sca poboru wód), niemniej jednak skrajne środowiska hydrogeochemiczne są podobne, pomimo różnic w wartościach bezwzględnych i względnych.

Potoki tzw. krystaliczne „K” według K. Oleksynowej (1970) to: Rybi, Białka, Roztoka i Waksmundzki, a według D. Małeckiej (19 9a) subpopulację D (Rybi, Roztoka, Wołoszyński) cechuje niska mineralizacja i niskie stężenie jonów. Nato-miast najwyższym stężeniem odznaczają się w większości te same zlewnie, przez K. Oleksynową (1970) nazywane osadowymi „O”, a przez D. Małecką (19 9a) sub-populacją A. z wyjątkiem Przyporniaka. Zasadnicza różnica dotyczy zlewni trzeciej grupy potoków, tzw. mieszane „M” według K. Oleksynowej (1970), a którą według D. Małeckiej (19 9a) wyraźnie można podzielić na subpopulacje C (Olczyski, Bystra, Waksmundzki, Ulisów) oraz B (Chochołowski, Kościeliski, Sucha Woda).

Oba te podziały odróżnia od rozważanego powyżej przez autora skład chemiczny wód potoków, w których duże znaczenie mają Mg2⁺ i SO24^–, odwadniających zlew-nie zbudowane ze skał metamorfcznych, które tworzą zupełzlew-nie odmienne środo-wisko hydrogeochemiczne – do tej pory nie badane w sposób systematyczny.

W celu uogólnienia czasowo-przestrzennego obrazu zmian składu chemicz-nego wód tatrzańskich zastosowano powszechnie używaną w Polsce klasyfka-cję hydrochemiczną wód według Szczukariewa–Prikłońskiego. Chociaż nie jest to klasyfkacja o charakterze genetycznym – granica typu hydrochemicznego jest umowna i wynosi zwykle 20% mval·L^-1 – to w sposób poglądowy umożliwia okre-ślenie roli poszczególnych jonów w kształtowaniu struktury składu chemicznego wód w czasie sezonowych wahań (ryc. 4.22).

We wszystkich zlewniach tatrzańskich, w każdym typie hydrochemicznym – bez względu na porę roku, aktywność biologiczną zlewni i nawodnienie masywu górskiego – zawsze występują HCO^–3 i Ca2⁺, reprezentując powszechny w

stre-Rycina 4.22. Zmiany typów hydrochemicznych wód

Rycina 4.21. Relacje jonów (% mval · L ^-1) w wodach potoków

fe umiarkowanej typ wody HCO₃–Ca. Jonami różnicującymi typ są najczęściej Mg2⁺ i SO24^–, tworząc dodatkowe trzy typy hydrochemiczne wód: HCO3–Ca–Mg, HCO3–SO4–Ca–Mg i HCO3–SO4–Ca; natomiast w wodach źródlanych wystę-puje większe stężenie Na⁺, skutkujące pojawieniem się typu HCO3–SO4–Ca–Na.

Tylko osiem potoków nie zmienia typu hydrochemicznego wody w czasie roku mimo zmieniających się warunków hydrologiczno-meteorologicznych. Wody potoków odwadniających zlewnie Łężnego i Przyporniaka w Dolinie Filipka należą tylko do typu HCO3–Ca. Zdecydowanie więcej potoków (Biały, Wielkie Koryciska, Miętusi, Małołącki, Olczyski, Strążyski) w części osadowej ma wody, w których w typie hydrochemicznym znajduje się dodatkowy jon Mg2⁺, tworząc typ HCO3–Ca–Mg, genetycznie związany z ługowaniem skał zawierających dolomity.

W pozostałych zlewniach występują bardziej złożone relacje hydrochemiczne i wody potoków w czasie roku zmieniają typy hydrochemiczne. W metamorfcz-nej części trzonu krystalicznego Tatr Zachodnich z reguły występują wody typu HCO3–Ca–Mg, a dodatkowo, zazwyczaj w zimie, w strukturze hydrochemicz-nej wód potoków pojawiają się SO24^–, które najprawdopodobniej są związane z odwadnianiem bardziej zasobnych w wodę moren; w tym czasie rola płytkiego zasilania stokowego ulega prawdopodobnie zmniejszeniu. W zlewniach Rybiego i Roztoki najczęściej występują wody typu HCO3–SO4–Ca, przy czym rzadziej (53%) pojawia się on w wodach Rybiego Potoku. W lecie w zlewni Rybiego Potoku częściej występują wody proste dwujonowe typu HCO3–Ca niż w wodzie potoku Roztoka. Warto zauważyć, że wody Białki mają najczęściej ( 3,7%) nieoczeki-wany czterojonowy typ hydrochemiczny HCO3–SO4–Ca–Mg, a tylko niekiedy, w czasie niskich stanów wody, pojawiają się wody z mniejszym udziałem Mg2⁺, i wtedy są one podobne pod względem hydrochemicznym do wód odwadnia-jących zlewnie Roztoki i Rybiego Potoku. Źródło Mg2⁺ w wodach Białki nie może znajdować się w wodach odwadniających polską części TPN w obrębie trzonu krystalicznego (Rybi, Roztoka, Waksmundzki), ani też w obrębie części krystalicznej Tatr należących do Słowacji w zlewni Żabiego Potoku czy w gór-nej części zlewni Bielej Vody (TANAP), ponieważ zlewnie te mają podobną budowę geologiczną (Nemčok [red.] 1994). Analiza zmian typów hydroche-micznych wzdłuż proflu hydrochemicznego Białki, wykonana w czasie dodat-kowych, dwukrotnych badań wód potoków odwadniających słowacką część TANAP wskazuje, iż Mg2⁺ pochodzi ze zlewni zbudowanych z utworów osa-dowych, odwadniających słowacką część Tatr. Wysokie bezwzględne stężenie jonów mają niewielkie cieki odwadniające stoki Horvátskiego vrch., np. Micha-lovy potok w Spismichalovej dolinie, który jest dopływem Bielej vody. Według Geologickiej Mapy Tatier (Nemčok [red.] 1994) obszar zbudowany jest ze skał triasowych od Tomanowá formation (wydzielenie nr 75), do Lúžna formation (wydzielenie nr 0); w tych utworach prawdopodobnie występują ewaporaty,

podobnie jak, w części Tatr Polskich, np. w Dolinie Tomanowej, które mogą być źródłem wysokich stężeń siarczanów, wapnia i częściowo magnezu. Jego wody przy mineralizacji wynoszącej 257 mg·L^-1 mają stężenie Ca2⁺: 4 ,2 mg·L^-1, 6 ,1% mval·L^-1, Mg2⁺: 13,1 mg·L^-1, 30,6% mval·L^-1 oraz HCO^–3: 95,9 mg·L^-1, 43,6% mval·L^-1, sprawiając tym samym, że następuje relatywny wzrost Mg2⁺

zmieniający typ hydrochemiczny wód Białki. Warto zwrócić uwagę na jesz-cze jeden interesujący aspekt związany z omawianym typem hydrochemicz-nym. Otóż dominujący udział w strukturze wody wśród anionów w potoku tej części TANAP mają wśród anionów nie HCO^–3, jak można by oczekiwać, ale SO24^–. Ich bardzo wysokie stężenie (96,5 mg·L^-1, 55,6% mval·L^-1) sprawia, że w wodach Białki w przekroju wodowskazowym na Łysej Polanie wystę-puje najwyższy udział SO24^– spośród wszystkich potoków tatrzańskich, dobrze widoczny w relacji Ca2⁺–SO24^– (ryc. 4.21). W. Humnicki (1991) udokumentował dwa źródła w zlewni Białki odwadniającej TANAP oddalone od siebie o około 1,5 km o anomalnym składzie chemicznym i mineralizacji (sucha pozostałość 726–9 0 mg·L^-1). Pierwsze znajduje się w strefe kontaktu krystaliniku z serią wier-chową (Dolina Spismichalova), a drugie u podnóża Golicy w rejonie nasunięcia łuski Golicy–Zadniej Kopy (jednostka reglowa) na jednostkę wierchową. Oba źródła mają wysokie stężenie siarczanów oraz wysoką twardość ogólną (do 7,2 mval·L^-1).

Tak więc wody z tej części TANAP wpływają na skład chemiczny wody Białki.

Pozostałe potoki tatrzańskie mają wody trójjonowe, które zwykle w zimie, wskutek zmniejszenia względnego udziału magnezu, prowadzą wody proste, dwujonowe (np. Sucha Woda, Lejowy, Kościeliski). W części metamorfcznej Tatr Zachodnich, częściej w zimie niż w lecie, w strukturze hydrochemicznej wód potoków pojawiają się SO24^– i wtedy wody HCO3–Ca–Mg zmieniają typ hydro-chemiczny na HCO3–SO4–Ca–Mg. Najbardziej skomplikowany przebieg stężeń względnych składu chemicznego wód charakteryzuje Kościeliski Potok, który prowadzi wody czterech typów hydrochemicznych, chociaż najczęściej są to wody trójjonowe HCO3–Ca–Mg. Jest to wynik skomplikowanego zasilania Kościeli-skiego Potoku wodami Lodowego Źródła, którego system wywierzyskowy wykra-cza poza granice topografczne zlewni i podziemnym kaptażem drenuje znaczną część masywu Czerwonych Wierchów. G. Barczyk (200 ) zauważa, że wody Lodo-wego Źródła są typu HCO3–Ca, w cyklu hydrologicznym mają wyższe wartości mineralizacji podczas niżówki zimowej i na początku roztopów, a niższe są zwią-zane są z zasilaniem opadowym. Stosunkowo szybki przepływ podstawowej masy wód przez systemy wywierzyskowe powoduje, że w składzie chemicznym wód nie występują istotne i znaczące zmiany jakościowe związane z sezonowością (Bar-czyk 200 , za: Bar(Bar-czyk 1994). Natomiast A. Wolanin i M. Żelazny (2010c) wyka-zali, że w czasie roku zmiany stężenia Mg²⁺ są na tyle duże, iż powodują zmianę typu hydrochemicznego wody Lodowego Źródła na HCO3–Ca–Mg. Także wody

wywierzyska Chochołowskiego zmieniają typ hydrochemiczny, przy czym zwią-zane jest to z SO24^–; z wód typu HCO3–Ca–Mg tworzy się typ HCO3–SO4–Ca–Mg.

Warto także zauważyć, że istota wpływu głębszego zasilania nie wyraża się w rela-tywnej zmianie jonów skutkującej zmianą typu hydrochemicznego wody samego wywierzyska, ale ewentualną zmianą typu hydrochemicznego potoku do któ-rego wpływa. To zagadnienie było zbadane w zlewni Chochołowskiego Potoku.

M. Żelazny i in. (2011) uzyskali dziewięć naturalnych wzorców (klasterów) zmien-ności cech fzykochemicznych wód w zlewni Chochołowskiego Potoku, analizu-jąc w czasie jednego roku comiesięczne dane z 31 potoków, 12 stanowisk wzdłuż Chochołowskiego oraz 13 źródeł (w tym wywierzysko Chochołowskie). Stosując metodę SOM (self-organizing maps), wykazali ci autorzy, że klaster nr 4 dotyczy zasięgu i wpływu wywierzyska Chochołowskiego na skład chemiczny wód Cho-chołowskiego Potoku. Wywierzysko, którego wody zasilają Chochołowski Potok, zmienia i determinuje skład chemiczny wody potoku aż do granic zlewni. Mimo że poniżej tego wywierzyska dopływają do potoku wysokozmineralizowane wody z bocznych małych zlewni, skład chemiczny wód Chochołowskiego Potoku u wylotu z TPN jest bardzo podobny do tego w punkcie tuż poniżej dopływu z wywierzyska Chochołowskiego. Wpływ wywierzyska uwidacznia się szczegól-nie w okresie niżówki jesienno-zimowej.

Przeprowadzone badania wskazują, że wyjątkowo skomplikowana budowa geologiczno-tektoniczna, uwarunkowania hydrogeologiczne oraz piętrowość śro-dowiska przyrodniczego Tatr nie tylko skutkują różnymi wartościami bezwzględ-nymi i względbezwzględ-nymi cech fzykochemicznych i stężenia jonów, lecz także wywołują ukierunkową i wybitnie zindywizdualizwaną sezonowa zmienność hydroche-miczną badanych wód.

6. Podsumowanie i wnioski

Zmienność sezonowa cech fzykochemicznych wód

Cechy fzykochemiczne wód 23 potoków i 5 źródeł obszaru wysokogórskiego pol-skich Tatr wykazują zmienność sezonową i zróżnicowanie przestrzenne.

1. Cztery wyodrębnione czynniki (F1, F2, F3, F4) wyjaśniają do 84,2% sezono-wej zmienności cech fzykochemicznych wód potoków. Zidentyfkowany pierw-szorzędny czynnik hydrologiczno-geologiczny (F1), wyjaśniający do 60,3% całko-witej zmienności, związany z procesem rozcieńczania wód potoków przez wody opadowe lub roztopowe infltrujące pokrywy zwietrzelinowo-glebowe, wyraża się w formule: im wyższy stan wody tym niższe wartości większości cech fzykoche-micznych. W tym czynniku, zwykle z silną ujemną korelacją między stanem wody a przewodnością, związane są jony Ca2⁺ i HCO^–3 , a w potokach odwadniających trzon krystaliczny także SO24^– i Na⁺. Z czynnikiem pierwszym często silnie skorelo-wany jest także Mg2⁺, jednak jego relacje są niezwykle zindywidualizowane, zmie-niają się od silnego związku w mniejszych zlewniach dolomitowo-wapiennych do słabszego w zlewniach ze skomplikowanymi uwarunkowaniami hydrogeolo-gicznymi. Wyjątkami są Starorobociański i Jarząbczy Potok, gdzie związek HCO^–3 i Mg2⁺ ze stanem wody jest słaby. Drugorzędny czynnik termiczno-sezonowy (F2) wyjaśnia do 30,3% zmienności całkowitej i wyraża się w formule: im wyższa tem-peratura wody, tym niższe stężenie jonów NO^–3. Można go związać z procesami opisującymi tzw. aktywność biologiczną zlewni, w której ważną rolę odgrywają:

roślinność (gdyż w cyklu rocznym, mając różne zapotrzebowanie na substan-cje mineralne, wpływa na cykle biogeochemiczne pierwiastków, także na obieg

wody) i aktywność mikrobiologiczna pokrywy zwietrzelinowo-glebowej (wpły-wająca m.in. na tempo wietrzenia związane np. z dostępnością dwutlenku węgla).

Skomplikowane uwarunkowania hydrogeologiczne wynikające z pojawiania się wód krasowych głębszego krążenia zaburzają powyższe relacje – wówczas stan i temperatura wody są ściślej skorelowane, czego dobrymi przykładami są m.in.

Olczyski, Bystra i Kościeliski Potok. Pozostałe dwa czynniki (F3 i F4) wyjaśniają niewielką część zmienności cech fzykochemicznych i powiązanie ich w skali gene-ralnej odnoszącej się do wszystkich potoków jest trudniejsze, aczkolwiek fakt, że w niektórych potokach są to zwykle relacje między Na⁺, K⁺, NO3 i pH, niekiedy –

także SO24^–, może sugerować, iż w poszczególnych zlewniach w ten sposób wyraża się czynnik nitryfkacyjno-krążeniowy. Przedstawione powyżej wyniki pozwalają stwierdzić, że bez względu na uwarunkowania przyrodnicze wartości cech fzy-kochemicznych wód potoków są zdeterminowane w większym stopniu procesem rozcieńczania niż aktywnością biologiczną zlewni. Widać też, że im większy udział w wodach potoków mają wody krasowe głębszego krążenia, tym silniej dodatnio skorelowany jest stan wody z temperaturą wody w mniejszym stopniu zaś uwidacz-nia się związek temperatury wody z sezonową aktywnością biologiczną zlewni.

2. Potoki tatrzańskie odwadniające różne pod względem budowy geologicz-nej zlewnie charakteryzuje silne zindywidualizowana odrębność hydrogeoche-miczna, uwidaczniająca się w wartościach cech fzykochemicznych. Relacje między stężeniami jonów wyrażone strukturą składu chemicznego (% mval·L^-1) pomiędzy np. Ca–Na, Ca–Mg, w mniejszym stopniu także Ca–SO4 i Mg–SO4 oraz HCO3–SO4 wykazują istnienie co najmniej trzech odmiennych środowisk hydro-geochemicznych:

– potoków odwadniających zlewnie zbudowane z granitoidów Tatr Wysokich:

Rybi i Roztoka;

– potoków odwadniających zlewnie zbudowane z metamorfcznych gnejsów i łupków krystalicznych Tatr Zachodnich: Wyżni Chochołowski, Jarząbczy, Pyszniański i Dolinczański;

– potoków odwadniających małe zlewnie dolomitowo-wapienne w części osado-wej oraz potoków odwadniających największe zlewnie tatrzańskie, tzw. walne, które charakteryzuje ogromne zróżnicowanie przestrzenne wartości cech fzy-kochemicznych. W kilku zlewniach uwidacznia się także wpływ skomplikowa-nej budowy hydrogeologiczskomplikowa-nej związaskomplikowa-nej z wodami wywierzysk drenującymi kras (np. potoki Kościeliski, Chochołowski), polegający na „maskowaniu”

składu chemicznego wody potoków odwadniających trzon krystaliczny silniej zmineralizowanymi wodami krasowymi. Wody potoków wypływających z pol-skich Tatr, w których funkcjonują wywierzyska, są pod względem fzykoche-micznym bardziej podobne do wód odwadniających część osadową niż do wód odwadniających trzon krystaliczny.

3. Względne relacje między jonami, wyrażone typami hydrochemicznymi wód potoków wykazują, że bez względu na porę roku i stopień nawodnienia masywu, zawsze w wodach potoków w typie występują HCO^–3 i Ca2⁺, a wpływ uwarunkowań geologiczno-tektonicznych, litologicznych i hydrogeologicznych uwidacznia się obecnością w typie jonów dodatkowych: Mg2⁺ i SO24^–. Wody potoków tatrzańskich należą do czterech typów hydrochemicznych: HCO3–Ca;

HCO3–Ca–Mg; HCO3–SO4–Ca–Mg i HCO3–SO4–Ca.

4. Pomimo zmieniających się w ciągu roku warunków hydrometeorologicz-nych zakres zmian udziału jonów w strukturze składu chemicznego wód potoków wyrażony typami hydrochemicznymi w ośmiu potokach odwadniających część osadową nie ulega zmianie, co świadczy o większej jednorodności środowiska hydrogeochemicznego tych zlewni, niż zlewni w których takie zmiany występują.

Najbardziej skomplikowane kształtowanie struktury składu chemicznego wody występuje w zlewni Kościeliskiego Potoku, ponieważ w ciągu roku pojawiają się wszystkie wyodrębnione w Tatrach typy hydrochemiczne wód. Nie mniej skom-plikowana sytuacja występuje w potoku Białka, którego wody pod względem war-tości cech fzykochemicznym są pozornie niezgodne z budową geologiczną części zlewni położonej w polskich Tatrach. Zupełnie wyjątkowe środowisko hydrogeo-chemiczne, nie znajdujące analogii w żadnym z badanych potoków tatrzańskich, reprezentuje zlewnia Tomanowego Potoku. Wody tego potoku wykazują m.in.

nietypową sezonową zmienność stężenia siarczanów.

5. Wody potoków odwadniających trzon krystaliczny, zarówno Tatr Zachod-nich, jak i Wysokich, przynależą do wszystkich typów hydrochemicznych Tatr.

W Tatrach Zachodnich są to wody trójjonowe HCO3–Ca–Mg lub czterojonowe HCO3–SO4–Ca–Mg, w Tatrach Wysokich zaś wody trójjonowe, z tą różnicą, że trzecim jonem w typie są tam siarczany (HCO3–SO4–Ca), oraz wody

W Tatrach Zachodnich są to wody trójjonowe HCO3–Ca–Mg lub czterojonowe HCO3–SO4–Ca–Mg, w Tatrach Wysokich zaś wody trójjonowe, z tą różnicą, że trzecim jonem w typie są tam siarczany (HCO3–SO4–Ca), oraz wody