Charakterystyka europejskich obszarów transgranicznych

Idea tworzenia euroregionów w Europie jako formy najbardziej zaawansowanej formy współpracy transgranicznej, która pojawiała się wraz ze wzrostem tendencji integracyjnych w Europie po zakończeniu II wojny światowej, wyrosła na gruncie różnorakich przesłanek¹, których hierarchia ważności zmieniała się kilkakrotnie. Wynikało to z ewolucji celów jakie przyświecały jednoczącej się Europie. Na pewno tuż po wojnie na pierwszym planie znalazło się usuwanie antagonizmów narodowych i zbliżenie się do siebie ludzi, którzy nierzadko w sposób przypadkowy i nie ze swojej winy znaleźli się po różnych stronach granicy. Z czasem we współpracy zaczęto dostrzegać korzyści gospodarcze, by wreszcie traktować współpracę jako „pomost” w procesie jednoczenia się kontynentu. Coraz widoczniejsze z czasem stawało się tworzenie i przekształcanie się regionów w kierunku zorganizowanych przestrzeni geograficznych, posiadających pewne cechy charakterystyczne, takie jak więzi kulturalne, gospodarcze i społeczne między jednostkami w różnych krajach².

Powoływanie stopniowo różnorakich struktur euroregionalnych w Europie Zachodniej było ściśle uzależnione od sytuacji jaka panowała na istniejących granicach między państwami i zachodzących procesów integracyjnych. Wpływ na szybkość i efektywność współpracy miały zatem czynniki historyczne, geograficzne, społeczne, ekonomiczne. Te różnorodne czynniki stanowiły zatem podstawę i wyznacznik, na bazie którego można było budować współpracę transgraniczną.

Przykładem właśnie licznych uwarunkowań i ilustracją tego zjawiska może być między innymi powstanie po 1960 roku połączonych infrastrukturalnie regionów, które stały się podstawą powoływania euroregionów. Bardzo często formacje te

1 W literaturze przedmiotu spotkać można różną klasyfikację przesłanek nawiązywania współpracy transgranicznej w Europie. Niemniej jednak spośród różnorakich ujęć na pewno można wyodrębnić następujące przesłanki: historyczne, polityczne, ekonomiczne i socjologiczne. Zob. m.in. E. Kulesza:

Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 22 – 27; M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 73 – 74

2 Zjawisko takie zaczęło być coraz częściej odnotowywane od lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku i przyczyniało się do pogłębiania procesów integracyjnych w ramach Wspólnot. Zob. M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 91.

sankcjonowały dotychczas istniejące struktury i wspólne powiązania, czego dowodem jest powstanie jednego z najstarszych regionów współpracy przygranicznej, na bazie umowy z 12 maja 1949 roku o wymianie towarowej na granicy włosko-austriackiej (Tyrol, Vorarberg-Trient)³.

Poszczególne obszary graniczne i euroregionalne miały i nadal mają różną siłę ekonomiczną, potencjał demograficzny oraz różne znaczenie polityczne w stosunkach międzynarodowych. W tym kontekście różnorodności europejskiej traktowanej jako bogactwo wydaje się, że nie jest zatem celem nadrzędnym kształtowanie podobnych, czy wręcz ujednolicanie euroregionów. Chodzi raczej o takie kierowanie, aby uzyskać efekt „naczyń połączonych”, dzięki któremu można wykorzystywać pojawiające się szanse ekonomiczne jakie daje partnerstwo z sąsiadem. Euroregiony mają w związku z tym wzmacniać rezultaty współpracy, zaś same społeczności lokalne i regionalne mają się wzajemnie wzbogacać dzięki istniejącej między nimi różnorodności.

Różnorodność obszarów pozwala jednocześnie dokonać podziału tych terenów transgranicznych z punktu widzenia współpracy transgranicznej, jak i objętej różnymi celami polityki regionalnej⁴. W związku z tym można wyróżnić następujące terytoria:

1. Obszary o pierwszorzędnym znaczeniu dla Unii Europejskiej (niezależnie od tego czy leżą na zewnątrz Wspólnoty, czy wewnątrz). Do tych terenów zaliczyć można obszary graniczne znajdujące się na styku: Hiszpanii i Portugalii, Irlandii i Irlandii Północnej, Grecji oraz wzdłuż niemieckich landów.

2. Obszary wzdłuż wewnętrznych granic Unii Europejskiej, które wcześnie nawiązały współpracę transgraniczną i są ulokowane w państwach będących długoletnimi członkami Wspólnot. Obszary te charakteryzują się lepszym poziomem rozwoju, a należą do nich np. Euregio lub Wielki Region Saar-Lor-Lux.

3. Obszary znajdujące się na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej, które można dodatkowo podzielić na następujące grupy:

a. Obszary przygraniczne sąsiadujące z EFTA⁵ (które niegdyś należały do EFTA, a potem wstąpiły do Unii – Austria, Szwecja, Finlandia lub które

3 W. Misiak: Europa regionalna. Procesy autonomizacji i integracji. Wrocław 1995, s. 53.

4 Zob. szerzej Regiony, euroregiony, rozwój regionalny. Red. M. Baltowski. Tom IV. Lublin 1996, s. 40 i nast.

5 Zob. materiały zamieszone na stronie internetowej http://www.efta.int/

zamierzają to uczynić w późniejszym terminie – Norwegia lub regiony sąsiadujące ze Szwajcarią);

b. Obszary przygraniczne państw stowarzyszonych, ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej;

c. Obszary przygraniczne państw stowarzyszonych mniej rozwiniętych lub tych, które nie kwalifikują się do przyjęcia do Unii Europejskiej.

W każdym z tych regionów przygranicznych można wyodrębnić zadania i przedsięwzięcia ważne, jak również mniej istotne dla ich funkcjonowania. Warto zatem zobaczyć jak poszczególne rodzaje zadań są klasyfikowane w danych obszarach.

Jeżeli chodzi o poprawę infrastruktury w zakresie transportu i komunikacji za priorytet uznane jest to zadanie w obszarach o pierwszorzędnym znaczeniu (oznaczmy sobie te obszary symbolem R1) oraz obszarach wzdłuż wewnętrznych granic (oznaczmy sobie je symbolem R2). Wydaje się, że jest to jak najbardziej uzasadnione. Sprawny przepływ, informacji, towarów i usług dzięki odpowiedniej infrastrukturze jest warunkiem koniecznym rozwoju nie tylko społeczności lokalnych i regionalnych, ale również całej Wspólnoty⁶.

Zróżnicowanie działalności na obszarach wiejskich, podobnie jak działania mające na celu promocję programów transgranicznych, budowanie wspólnych planów zagospodarowania przestrzennego oraz zwiększanie zaangażowania regionów przygranicznych we wdrażaniu innych przyszłościowych programów szczególną rolę mają w obszarach R3 oraz obszarach przygranicznych państw stowarzyszonych (przyjmijmy oznaczenie R4). Korespondują z tą klasyfikacją priorytetów również na obszarach R1, R2 i R4 działania mające na celu podwyższanie kwalifikacji pracowników. Za działania kluczowe w regionach R2 i R4 uznano poza tym współpracę gospodarczą szczególnie w dziedzinie przemysłu budowlanego oraz nowych technologii, jak również rozwijanie turystyki i dziedzictwa kulturowego.

Zadania takie zaś, jak rozwój rolnictwa i zarządzanie programami współpracy w dziedzinie badawczo-rozwojowej najsilniej są akcentowane w regionach R2.

6 Zob. tabelę ilustrującą zadania w regionach przygranicznych. M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 93.

Por. z materiałem źródłowym: Manual de cooperation transfrontalière. A’l’usage des collectivités locales et régionales en Europe, 2^e edition. “Cooperation transfrontalière en Europe” 1995 Nr 4.

Strasbourg.

Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz ogólnie infrastruktury za cel główny uznano w regionach R4 i obszarach przygranicznych sąsiadujących z EFTA (dla uproszczenia oznaczmy te regiony symbolem R3).

Natomiast jeśli chodzi o rozwój przejść granicznych, wykorzystywanie kontaktów partnerskich i zasady subsydiarności, aktywizację współpracy poprzez wymianę doświadczeń i informacji, współpracę w zapobieganiu i zwalczaniu klęsk żywiołowych oraz ogólną poprawę stosunków międzyludzkich to te zadania są szczególnie akcentowane w regionach typu R4⁷.

We wszystkich regionach za priorytet uznano również działania w zakresie ochrony środowiska.

Z zaprezentowanego katalogu zadań wyłania się pewien obraz, w którym wyróżnić można następujące prawidłowości.

Po pierwsze, jeśli mamy do czynienia z regionem słabym lub też krótko należącym do Unii (w tym z nią sąsiadującym bądź stowarzyszonym) wówczas można zaobserwować zjawisko wydłużania listy ważnych zadań priorytetowych przewidzianych do realizacji. Wydaje się, że jest to całkiem naturalne zjawisko, gdyż wspomniane regiony pragną w pewnym sensie nadrabiać swoje zaległości i wiele dziedzin traktują pod względem ważności jednakowo.

Po drugie, w regionach słabszych najczęściej zwraca się uwagę na poprawę infrastruktury, działania w zakresie ochrony środowiska, zróżnicowanie działalności na obszarach wiejskich, wspólny plan zagospodarowania przestrzennego, promowanie współpracy transgranicznej, zaś w mniejszym stopniu interesuje się działalnością kulturalną, rozwojem turystyki czy pracami badawczo rozwojowymi.

Wreszcie regiony silniejsze odnotowują wśród priorytetów głównie rozwój rolnictwa, w tym zwłaszcza ekologicznego, prace badawczo-rozwojowe, turystykę i kulturę. Uwidacznia się w nich już bardziej „dojrzałe” spojrzenie na zadania do realizacji. Wyodrębnia się te z nich, które przodują pod względem jakościowym a nie wyłącznie ilościowym.

W dzisiejszej Europie wyodrębnić można ponad 120 obszarów współpracy transgranicznej, w tym euroregionalej, a ich liczba stopniowo wzrasta⁸. Długoletnie doświadczenia krajów zachodnioeuropejskich pozwoliły wypracować pewne wzorce

7 Ibidem, s. 94.

8 Jeśli uznamy, iż na terenie krajów Europy zachodniej liczba euroregionów i im podobnych struktur transgranicznych jest już w zasadzie ustabilizowana, gdyż kształtuje się już od ponad pół wieku, to na obszarze Europy Wschodniej w chwili obecnej można obserwować zjawisko intensywnego tworzenia się tych struktur i wydaje się, że procesy te będą się wzmacniać wraz z postępami integracji na kontynencie

najefektywniejszej współpracy transgranicznej, do której odwołują się związki transgraniczne powstające zarówno w Europie Zachodniej, jak również na polskich granicach. Stopień instytucjonalizacji tej współpracy zależy od celów, jakie sobie stawiają prowadzące ją podmioty⁹. Bardzo często stawiane cele są ambitniejsze, im dłużej trwa współpraca. Oprócz różnorodnych celów charakter współpracy określa też wieloletnia tradycja wzajemnych kontaktów, stąd właśnie trochę inne formy dominują na przykład na granicy niemiecko-holenderskiej, a inne w krajach alpejskich. Tradycje te wiążą się chociażby z relacjami kompetencji stron współdziałających, co wynika z różnorodnych ustrojów prawno-administracyjnych państw sąsiadujących. Co jednak należy podkreślić to fakt, iż różnorodność rozwiązań w tym zakresie nie pozwala dokonywać łatwej klasyfikacji występujących form organizacyjnych współpracy transgranicznej. Można jedynie podzielić te formy na mniej lub bardziej zinstytucjonalizowane, co potwierdza obserwowane w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku zjawisko wzrostu instytucjonalizacji tej współpracy, wiążące się z możliwościami korzystania z pomocy finansowej w ramach inicjatyw wspólnotowych¹⁰.

Formy współpracy transgranicznej wykazujące najwyższy stopień instytucjonalizacji, czyli euroregiony, dominują na tych pograniczach, gdzie mają one już długą historię. Pamiętać jednak należy, że prawie wszystkie euroregiony zachodnioeuropejskie nawiązują w jakiś sposób do historycznie ukształtowanych struktur i stosunków¹¹. Należy tutaj w pierwszej kolejności wymienić granice państw, które od samego początku brały udział w tworzeniu wspólnej Europy: Belgię, Francję, Holandię, Włochy, Luxemburg i RFN. Długoletnie tradycje współpracy przygranicznej występują również w rejonie alpejskim.

Przykładem długich tradycji współpracy może być francusko-niemiecko- luxemburski Euroregion Saar-Lor-Lux, który niegdyś stanowił dużą część wspólnego terytorium Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, a jego losy są naprawdę bardzo bogate historycznie¹².

9 Podmiotami współpracy transgranicznej są w zasadzie trzy najważniejsze grupy. Pierwszą, jak najbardziej naturalną, są mieszkańcy terenów przygranicznych, drugą grupę stanowią przedsiębiorcy, natomiast do trzeciej kategorii należy zaliczyć jednostki samorządu terytorialnego.

10 E. Kulesza: Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 46 – 48.

11 W Europie Zachodniej częstym określeniem euroregionów jest termin ‘regio’ lub ‘euregio’ (European Region) wywodzący się od nazwy pierwszego powstałego w 1958 roku euroregionu na granicy holendersko-niemieckiej. Por. nazwy istniejących struktur euroregionalnych – ibidem, s. 50 – 52.

12 Na terytorium pogranicza niemiecko-francuskiego ustanawiało się w historii kilka jednostek politycznych o własnej tożsamości, które nigdy nie zdołały oprzeć się potędze Niemiec lub Francji.

Pozostałością jednej z nich jest dzisiejsze Wielkie Księstwo Luxemburg, które odrodziło się jako państwo w 1839 roku. Obecne terytorium Saar-Lor-Lux to od starożytności teren zmagań świata

Inną ilustracją wpływu uwarunkowań historycznych na kształt współpracy transgranicznej może być sytuacja panująca w regionach alpejskich w ramach tzw.

Wspólnoty Roboczej Krajów Alpejskich – (Arbeitsgemeinschaft Alpenländer – ARGE ALP). Współpraca ta została zapoczątkowana w 1972 roku między południowym Tyrolem, znajdującym się na terenie Włoch, północnym Tyrolem, leżącym w granicach Austrii oraz należącą do Niemiec Górną Bawarią. Na tym wspólnym terenie¹³, w przeważającej większości zamieszkiwanym przez ludność niemieckojęzyczną nierzadko dochodziło do sporów i konfliktów o charakterze narodowościowym, czemu nie sprzyjała także przynależność tego obszaru do Austrii.

W wyniku sytuacji międzynarodowej na kontynencie w 1938 roku Hitler i Mussolini ustalili, że wspomniany region przyłączony zostanie do Włoch. Po zakończeniu II wojny światowej południowy Tyrol nadal pozostał włoski, co dodatkowo komplikowało sytuację, gdyż przez długi czas¹⁴ nie regulowano tam kwestii mniejszości niemieckiej. Po uregulowaniu sporu południowy Tyrol uzyskał pewną autonomię administracyjną oraz prawo do regulowania spraw kulturowych. Właśnie euroregionalna współpraca w ramach ARGE ALP miała duże znaczenie dla osiągnięcia włosko-austriackiego porozumienia¹⁵.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na pozostałe obszary współpracy transgranicznej obejmujące regiony górskie. Oprócz ARGE ALP, w roku 1978 utworzone zostało Stowarzyszenie Regionów Alp Wschodnich (ALPEN-ADRIA) z siedzibą w Klagenfurcie, grupujące regiony austriackie (Górną Autrię, Karyntię, Styrię, Burgenland), włoskie (region wenecki, Friuli-Wenecję Julijską, Trydent-Górną Adygę), b. Jugosławii (Chorwację, Słowenię) i Węgier (Györ-Sopron, Vas Somogy i Zala). Charakterystyczną cechą tego obszaru była jego otwartość w stosunku do innych regionów Europy, bowiem w swoich statutach posiadało zapis o możliwości

romańskiego i germańskiego. Po dzień dzisiejszy odnajduje się na tym pograniczu starożytne pomniki historii Imperium Rzymskiego, a nawet Bizancjum: akwedukt w Metzu, amfiteatr w Wogezach, łaźnie i wille rzymskie niedaleko Sarreguemines, słynną „Porta nigra” i Bazylikę Konstantyna w Trewirze. Na tych terenach rodzi się język żydowski jidysz, a jeszcze w V wieku n.e. nie jest przesądzona kwestia chrześcijaństwa, gdyż konkuruje ono z kultem Mitry, z religiami lokalnymi oraz kultem Izydy, które przywędrowało tu wraz z Legionami Rzymskimi, stacjonującymi wcześniej w Egipcie. Na tym obszarze sytuuje się także w IV i V wieku granica między romańskim a germańskim obszarem lingwistycznym, która zachowała się do dziś bez większych zmian. Zob. szerzej na ten temat W. Żelazny: Wielki Euroregion Saar-Lor-Lux-Nadrenia/Palatynat-Walonia jako przestrzeń europejskiego dobrobytu w trakcie poszukiwań swej tożsamości stabilizującej europejski pokój. W: Wybrane problemy życia społecznego na pograniczach. Red. Z. Kurcz. Wrocław 2002, s. 126 – 128.

13 W skład tej wspólnoty wchodzą włoskie prowincje autonomiczne Trenti i Bolzano oraz Lombardia, austriackie landy Voralrberg, Salzburg i Tyrol, niemiecka Bawaria oraz szwajcarskie Grisons, Saint-Gall i Tessin. Zob. na ten temat I. Pietrzyk: Polityka regionalna..., op.cit., s.283.

14 Dopiero w 1992 roku oba państwa podpisały deklarację o umorzeniu sporu.

15 F. Köning: Południowy Tyrol – trudna droga do pojednania w duchu europejskim. W: Euroregiony.

Red. M. Zalewska-Zemła. Gliwice 1993, s. 33 – 36.

przystąpienia do swej struktury regionów z obszarów Europy Środkowej i Wschodniej¹⁶. Elementem dopełniającym współpracę w ramach terenów alpejskich stała się utworzona w 1982 roku z siedzibą w Marsylii Wspólnota Robocza Regionów Zachodnioalpejskich (Communaté de Travail des Alpes Occidentales – COTRAO), którą tworzą włoskie regiony (Piemont, Liguria, Dolina Aosty) i francuskie (rodańsko-alpejski oraz Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże) współpracujące z romańskimi kantonami szwajcarskimi Genewy, Valais i Vaud. Wszystkie trzy wymienione wcześniej wspólnoty na mocy deklaracji z 15 stycznia 1988 roku powołały Konferencję Przewodniczących Wspólnot Roboczych Łuku Alpejskiego¹⁷. Ta współpraca, której podstawą są nie tylko wspólne doświadczenia historyczne, ale także powiązania kulturalne i wspólne interesy ekonomiczne, rozwija się w naprawdę wielu dziedzinach. Zakres współpracy jest bardzo szeroki, obejmuje sprawy transportu i komunikacji, ekologii, współpracy kulturalnej, współpracy w sferze agrarnej i zagospodarowania miast. Wspólnoty cechują się podobną strukturą organizacyjną, w której organem najważniejszym jest zgromadzenie szefów rządów państw, których regiony są zrzeszone w ramach konfederacji. Zgromadzanie to podejmuje uchwały przygotowane przez wspólne komisje lub też grupy robocze¹⁸. Na wzór zaprezentowanych struktur alpejskich powołano do życia także inne ugrupowania górskie. W okresie przyjmowania Hiszpanii do struktur europejskich, w roku 1983¹⁹ powołano do życia związek obejmujący swym obszarem Pireneje tzw.

Wspólnotę Roboczą Regionów Pirenejskich (Comunidad de Tabajo de los Pireneos – CTP). Członkami są trzy południowo-wschodnie regiony francuskie (Akwitania, Langwedocja-Roussilion i Midi-Pyrénées), cztery północne, autonomiczne regiony hiszpańskie (Katalonia, Aragonia, Nawarra i Kraj Basków) oraz Księstwo Andory.

Tereny okoliczne Pirenejów były w przeszłości miejscem tranzytu licznych grup zdobywców i wędrowców oraz krzyżowania się różnych kultur, co powodowało, iż od początku region ten stał się miejscem ostrych kontrastów, licznych konfliktów. Kolejni najeźdźcy próbowali podporządkować sobie te tereny. Najpierw byli to Rzymianie w III w. p.n.e., zaś ponad 1000 lat później Maurowie i Arabowie. Obszar ten dotknięty został również przez liczne walki religijne. Choć współcześnie nie można powiedzieć,

16 Zob. szerzej H. Dumała: Sieci międzyregionalne w Europie. W: Unifikacja i różnicowanie się współczesnej Europy. Red. B. Fijałkowska, A. Żukowski. Warszawa 2002, s. 192 – 194;

17 I. Pietrzyk: Polityka regionalna..., op.cit., s.284.

18 W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony..., op.cit., s. 56.

19 Porozumienie powołujące do istnienia CTP przyjęto 15 kwietnia 1983 roku w Bordeaux, a podpisano 4 listopada tegoż samego roku w Pau. Zob. I. Pietrzyk: Polityka regionalna..., op.cit., s.284.

że region Pirenejów stanowi jednolity organizm polityczny to jednak faktem są silne więzy społeczne, które współtworzą swoistą solidarność w tym rejonie. Jeszcze przed oficjalnym utworzeniem CTP 10 czerwca 1982 roku dzięki wysiłkom Rady Europy przyjęto wspólną deklarację regionów pirenejskich nazywaną potocznie Deklaracją z Jaca-Olon. Podkreślała ona nie tylko przygraniczny, górski i peryferyjny charakter tych regionów, ale wyrażała przed wszystkim pragnienie ściślejszej współpracy w celu rozwiązywania identycznych problemów. Takie pierwsze posunięcia dowodzą, jak ważna stawała się współpraca, i jak przechodziła na kolejne wyższe szczeble. Ostatnim dowodem na istnienie silnych powiązań jest przekształcenie tej wspólnoty w Euroregion z siedzibą w Perpignan²⁰. Wśród realizowanych priorytetów dla tej francusko-hiszpańskiej strefy transgranicznej na pierwszym miejscu wymienić należy rozwój infrastruktury, który ma na celu przezwyciężać fizyczne oddalenie regionu położonego w Pirenejach. Poza tym istotny staje się również rozwój rolnictwa, turystyki i działania mające na celu ukazanie bogactwa kulturowego regionu.

Innym wzorowanym na rozwiązaniach alpejskich porozumieniem jest Wspólnota Robocza Jury (Communauté de Travail du Jura – CTJ), która utworzona została na mocy konwencji podpisanej przez francuski region Franche-Comté i sąsiadujące z nim kantony szwajcarskie Jury, Berna, Vaud i Neuchâtel. Wejście w życie tej konwencji uwarunkowano jednak od wymiany not między rządami Francji i Szwajcarii, które nastąpiło 3 maja 1985 roku. Warto jednak podkreślić, że mimo pewnej kontroli ze strony władz centralnych wspólnota ta powstała w oparciu o zaproponowane w Konwencji Madryckiej wzorce porozumień o współpracy transgranicznej. Niesformalizowana i nierozbudowana struktura tej wspólnoty²¹ ma na celu zachęcanie władz lokalnych do rozwoju i prób integrowania wspólnej przestrzeni. Co prawda ogólny kierunek działalności wyznacza Rada złożona z władz poszczególnych jednostek terytorialnych, lecz i tak przyjmowane projekty opracowują doraźne komisje, składające się z przedstawicieli samorządów.

W zaprezentowanych regionach górskich pomimo występujących różnic odnaleźć można także wiele wspólnych problemów. Wśród najczęściej występujących zaliczyć trzeba:

- ubogie gleby i mało wydajne rolnictwo,

20 Zob. ibidem.

21 Funkcje administracyjne CTJ są sprawowane jedynie przez dwóch delegatów oraz stały francusko-szwajcarski sekretariat. Se former dans Communaut de travail du Jura. Besançon Cedex 1994, s. 3. Na podst. W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony..., op.cit., s. 57.

- ciężkie warunki klimatyczne i niedostępność terenu,

- małe możliwości zatrudnienia i niedostatek usług publicznych, - słaba gęstość zaludnienia i odpływ ludzi młodych,

- niekontrolowany rozwój turystyki i sportów zimowych zagrażających środowisku naturalnemu,

- spekulacje gruntami itp.²²

Charakterystyczną cechą większości europejskich obszarów transgranicznych było i nadal pozostaje dążenie do poprawy infrastruktury komunikacyjnej jako bardzo ważnego elementu spajającego i integrującego rozbite granicą społeczności. Znamiennym przykładem, że właśnie ten aspekt ogrywał często decydującą rolę w nawiązywaniu i rozwoju współpracy transgranicznej jest funkcjonujący Region Transmanche²³. Zaistnienie tego francusko-belgijsko- angielskiego obszaru współpracy ściśle powiązane było z czynnikiem infrastrukturalnym, za jaki należy uznać ideę budowy tunelu pod kanałem La Manche. W wyniku współpracy euroregionalnej, długo przed oficjalnym otwarciem połączenia tunelowego, po obu brzegach kanału trwały prace organizacyjne temu poświecone. Po stronie brytyjskiej euroregion obejmuje obszar hrabstwa Kent, natomiast po stronie francuskiej region Nord-Pas de Calais. W 1991 roku do głównego obszaru współpracy dołączył się nadmorski pas flamandzkiej Belgii i Brukseli²⁴. Budowa kanału zaowocowała zmianami infrastrukturalno- przestrzennymi, objawiającymi się głównie rozbudową struktur w ośrodkach miejskich w związku z reorganizacją ruchu tranzytowego, który dotychczas odbywał się na szlakach równoległych do wybrzeży.

Innym przykładem ilustrującym rozwój infrastrukturalny mogą być zmiany jakie

Innym przykładem ilustrującym rozwój infrastrukturalny mogą być zmiany jakie