Podstawy prawne

W obecnej sytuacji społeczno-politycznej w Europie ukształtowany już jest katalog norm prawnych i instrumentów pozwalających na funkcjonowanie i rozwój współpracy transgranicznej. Proces tworzenia się tych unormowań ma długą historię i warto się mu przyjrzeć nieco dokładniej, tym bardziej, że należy pamiętać o tym, iż rozwój współpracy transgranicznej jest w znacznej mierze uwarunkowany właśnie formalnoprawnymi możliwościami władz regionalnych i lokalnych w tej dziedzinie.

Wydaje się, że powołanie dodatkowo do życia instytucji i organizacji krajowych bądź międzynarodowych, które byłyby rzecznikami interesu regionów przygranicznych i promowały kontakty zagraniczne, stanowić może bardzo ważny stymulator rozwoju takiej współpracy.

Dynamiczny rozwój współpracy transgranicznej w Europie Zachodniej na poziomie lokalnym i regionalnym przypada na przełom lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Wówczas współpraca ta odbywała się w zasadzie w oparciu o bilateralne umowy między sąsiadującymi państwami, chociaż czasami zaczęła się rozwijać znacznie wcześniej, bez jakichkolwiek uregulowań prawnych¹.

Faktyczne wsparcie ze strony Wspólnot Europejskich, które wiązało by się między innymi z pomocą finansową, nadeszło dopiero w latach dziewięćdziesiątych.

Do tego czasu inicjatywę w promowaniu tej współpracy wykazywał Parlament Europejski, którego wiele projektów niestety nie znalazło uznania w oczach Komisji, co skutkowało tym, że po prostu były to rozwiązania jedynie „na papierze”, które nie doczekały się realizacji.

W dużej mierze za wielkiego orędownika interesów regionów przygranicznych uznać należy Radę Europy², która intensywnie działała i na ile mogła wspierała

1 E. Kulesza: Współpraca transgraniczna jako czynnik rozwoju lokalnego na przykładzie gmin polskiego pogranicza z Rosją. Toruń 2003, s. 39. Zob. też opis M. Lis: Regiony jako trzeci poziom współpracy europejskiej. W: Społeczeństwo w przełomie. Polska, Niemcy i Unia Europejska. Red.

M. Maciejewski. Wrocław 1999, s. 298 i nast.

2 Rada Europy została utworzona 5 maja 1949 roku i początkowo liczono, iż właśnie ona odegra kluczową rolę w jednoczeniu się kontynentu. Jednakże w miarę wzrostu znaczenia EWG rola Rady malała, mimo tego, że przybywało jej członków. Obecnie przynależność do Rady ma znaczenie prestiżowe, a sama Rada zajmuje się głównie przestrzeganiem praw człowieka oraz zasad

rozwój inicjatyw transgranicznych. Już w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku Rada Europy zaczęła się zajmować współpracą regionów przygranicznych w celu zapobieżenia marginalizacji tych obszarów w procesie jednoczenia się kontynentu europejskiego.

Jako jeden z pierwszych dokumentów, w którym wyraźnie widoczne jest zainteresowanie Rady Europy współpracą transgraniczną, wymienić koniecznie trzeba rezolucję 15. Konferencji europejskich władz lokalnych w sprawie integracji regionów przygranicznych z 1969 roku. Co prawda trzy lata wcześniej w 1966 roku Zgromadzenie konsultacyjne przedłożyło projekt konwencji o współpracy europejskich władz lokalnych, ale ta propozycja nie znalazła poparcia i nie została zatwierdzona przez Komitet Ministrów³. Za to w siedemdziesiątej czwartej rezolucji VIII Komitetu Ministrów w sprawie współpracy jednostek lokalnych w regionach przygranicznych Komitet poparł współpracę międzynarodową w tej dziedzinie, a zwłaszcza współpracę o charakterze dwustronnym. Oprócz tego w dokumentach zalecano taką modyfikację prawnych rozwiązań w danym kraju, by usuwać wszelkie pojawiające się przeszkody we współpracy transgranicznej, i by tym lepiej wyposażać władze lokalne w odpowiednie instrumenty dla przygranicznej współpracy⁴. W swoich rezolucjach Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy sugerowało i jednocześnie zobowiązywało europejskie władze lokalne do organizowania sympozjów w sprawie współpracy przygranicznej⁵. Właśnie w wyniku tych obrad narodziła się propozycja sformułowania ramowej konwencji o współpracy transgranicznej w Europie, tak by określić ogólne podstawy prawne współpracy, na których mogłaby się oprzeć współpraca dwustronna.

Ostatecznie przełomem w podjętych inicjatywach stało się zalecenie 784 Zgromadzenia Parlamentarnego z 28 czerwca 1975 roku, w którym zwrócono uwagę na pilną potrzebę opracowania ramowej konwencji o współpracy transgranicznej w Europie. Projekt dokumentu, który spełniałby podnoszone wcześniej kwestie, został przedłożony podczas konferencji ministrów odpowiedzialnych za instytucje lokalne w listopadzie 1976 roku w Atenach, a następnie skierowany do Komitetu

demokracji. Sposobem na realizację tych założeń ma być właśnie czysto polityczne popieranie idei regionalizacji Europy jako narzędzia wspomagającego.

3 Zob. szerzej J. Barcz: Współpraca regionów przygranicznych na przykładzie RFN. Wnioski dla polsko-niemieckiej współpracy regionów przygranicznych. „Studia i Materiały” PISM. Warszawa 1991, s. 16 i nast.

4 Explanatory report on the European Outline Convention on Transfrontier Co-operation between Territorial Communities or Athorities. Strasbourg 1980, s. 5.

5 Wspomniane sympozja odbyły się m.in. w 1972, 1975 i 1976 roku. Zob. M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 76.

Ministrów Rady Europy ze wskazaniem ostatecznego opracowania i przedłożenia państwom członkowskim do podpisu. Pomimo pojawiających się kontrowersji⁶ 11 listopada 1979 roku na 31. Sesji Roboczej Zgromadzenie Konsultacyjne zaakceptowało projekt dokumentu.

Zwieńczeniem tych wszystkich konsultacji i dyskusji było przyjęcie 21 maja 1980 roku w Madrycie, przez członków Rady Europy podczas czwartej konferencji ministrów odpowiedzialnych za instytucje lokalne, Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi⁷.

Dokument ten, stanowiący finalizację długoletnich prac Rady Europy nad współpracą transgraniczną, znacznie ożywił współpracę międzyregionalną na kontynencie i stał się swego rodzaju fundamentem tej współpracy. Pamiętać jednak należy, że jest to umowa międzynarodowa głównie o charakterze politycznym, gdyż prawnie nie jest obligatoryjna dla podpisującego ją państwa. Skutki prawne powstają dopiero w momencie kiedy zostają zawarte bilateralne lub multilateralne umowy międzypaństwowe, a do tego czasu Konwencja Madrycka jest tylko pewnego rodzaju aktem woli wspierania współpracy transgranicznej przez władze kraju przystępującego do niej⁸.

Konwencja składa się z właściwego tekstu, w skład którego wchodzi preambuła i 12 artykułów oraz z załącznika zawierającego wzory umów, porozumień i statutów. Taka konstrukcja zgodnie z zamysłem Rady Europy ma na celu nie tylko ułatwić konstruowanie takich umów, ale także stanowić inspirację pewnych kierunków współpracy⁹.

W preambule Konwencji czytamy, że państwa sygnatariusze powinny w jak najszerszym stopniu wspierać współpracę transgraniczną i w ten sposób przyczyniać się do postępu społeczno – gospodarczego obszarów przygranicznych. Te działania skutkować będą umacnianiem poczucia wspólnoty, która dodatkowo będzie

6 W trakcie prac szczególną trudność stanowiło wypracowanie konsensusu w sprawach dotyczących zakresu wpływu państwa na decyzje wspólnot lokalnych. Zob. J. Barcz: Współpraca regionów..., op.cit., s. 10.

7 European Outline Convention on Transfrontier Co-operation Between Territorial Communities or Authorities, tak brzmi tytuł tej konwencji w języku angielskim. Potocznie nazywa się ten dokument Konwencją Madrycką. Dokument ten przetłumaczony został na język polski i ratyfikowany przez Polskę 13 marca 1993 roku oraz opublikowany w Dz. U. z 1993r., nr 124, poz. 607. Zob. również M. Zieliński: Współpraca transgraniczna między władzami lokalnymi państw Unii Europejskiej.

W: Polska w Unii Europejskiej. Perspektywy, warunki, szanse i zagrożenia. Red. C. Mika. Toruń 1997, s. 232; T. Kaczmarek: Struktury terytorialno-administracyjne i ich reformy w krajach europejskich.

Poznań 2005, s. 277 i nast.

8 E. Kulesza: Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 42.

9 Ibidem, s. 43.

wzmacniana, gdy usuwane będą wszelkie przeszkody i trudności oraz odpowiednio kształtowane ustawodawstwa wewnętrzne¹⁰.

W artykule 1 czytamy, że „każda z umawiających się stron zobowiązuje się ułatwiać i wspierać współpracę transgraniczną wspólnot i władz terytorialnych podlegających jej właściwości ze wspólnotami i władzami terytorialnymi podlegającymi właściwości innej umawiającej się strony. Będzie ona czyniła dodatkowo starania na rzecz zawarcia porozumień i przyjęcia uzgodnień niezbędnych w tym celu, z poszanowaniem odrębnych postanowień konstytucyjnych każdej ze stron”¹¹.

Kolejny artykuł poświęcony zostaje dokładnemu zdefiniowaniu współpracy transgranicznej, natomiast artykuł 3 głosi, że umawiające się strony zobowiązują się do wspierania przedsięwzięć wspólnot i władz terytorialnych, uwzględniając wypracowane w ramach Rady Europy zarysy porozumień między wspólnotami i władzami terytorialnymi. Wspomniane porozumienia mogą opierać się głównie na załączonych do konwencji wzorach i zarysach podstawowych porozumień, statutów i umów, które powinny być dostosowane do szczególnej sytuacji każdej z umawiających się stron, ale które jednocześnie służyć mają jedynie za punkt odniesienia, nie posiadający charakteru wiążącego.

Oprócz pozostałych elementów Konwencja zawiera załącznik, który składa się ze wzorów porozumień międzypaństwowych: o wspieraniu współpracy transgranicznej, o regionalnych uzgodnieniach transgranicznych, o lokalnych uzgodnieniach transgranicznych, o umownej współpracy transgranicznej między władzami terytorialnymi oraz o organach współpracy transgranicznej władz lokalnych.

W załączniku dodatkowo zawarto zarysy porozumień, statutów oraz umów zawieranych przez władze lokalne. Wśród porozumień wyróżnia się: o utworzeniu grupy do spraw uzgodnień między władzami lokalnymi, o koordynacji działań przy realizacji lokalnych zadań transgranicznych o charakterze publicznym, o utworzeniu transgranicznych stowarzyszeń prawa prywatnego oraz o utworzeniu organów współpracy transgranicznej między władzami lokalnymi. W grupie tej zapisano także dwie umowy prawa prywatnego: o zagwarantowaniu dostaw i świadczeń między władzami lokalnymi na obszarach przygranicznych¹².

10 Tekst Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej między Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi – Dz. U. z 1993r., nr 124, poz. 607. Zob. także P. Dobrowolski, M. Łata:

Wielki Region Saar-Lor-Lux. Przykład współpracy transgranicznej w Europie. Wrocław 2001, s. 36 – 37. 11 Ibidem.

12 Ibidem.

W myśl postanowień¹³ Konwencji zezwalających na poszerzenie zawartych w niej propozycji 9 listopada 1995 roku w Strasburgu przyjęto Protokół dodatkowy do Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi. Potwierdzono w nim priorytety współpracy transgranicznej zawarte w tekście pierwotnym oraz zapisano również, że decyzje władz lokalnych, które są zgodne z międzynarodowymi umowami transgranicznymi a nie są sprzeczne z ustawodawstwem państw-stron, mają moc prawną. Na mocy natomiast artykułu 3 jednostki wchodzące w skład wspólnot terytorialnych mogą tworzyć organizacje współpracy transgranicznej. W sytuacji jednak, gdy organizacja bierze na siebie zadania, które są jej przypisane powinna być traktowana w ustawodawstwie państw-stron za osobę prawa publicznego lub prywatnego.

Gdy taka współpraca uzyskuje osobowość prawną, wtedy jest określana przez prawo strony, w której jest siedziba¹⁴.

Drugim ważnym dokumentem stymulującym i ułatwiającym współpracę transgraniczną na szczeblu lokalnym jest Europejska Karta Samorządu Terytorialnego¹⁵, która została podpisana przez Komitet Ministrów Rady Europy 15 października 1985 roku w Strasburgu. Dzięki niej idea autonomii lokalnej została w pewnym sensie włączona do prawa międzynarodowego. Karta jest zbiorem postanowień, a zarazem gwarancji dotyczących statusu i rozwoju lokalnej samorządności¹⁶. Zgodnie z artykułem dziesiątym Karty społeczności lokalne wykonując swoje uprawnienia mają prawo współpracować z innymi społecznościami lokalnymi oraz zrzeszać się z nimi – w granicach określonych prawem – w celu realizacji zadań, które stanowią przedmiot ich wspólnego zainteresowania.

Społeczności lokalne mogą współpracować ze społecznościami innych państw na warunkach przewidzianych prawem¹⁷. Karta jest w zasadzie umową międzynarodową wiążącą te państwa, które ją podpisały i ratyfikowały, zaś elastyczność jej postanowień ma zapewnić możliwość ich stosowania państwom o różnej specyfice systemów prawnych i administracyjnych. Państwa są zobowiązane do przestrzegania pewnego minimum wymagań. Europejska Karta

13 Taką regulację wprowadza art.8 pkt. 2 Konwencji.

14 W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony ..., op.cit. , s. 50; Por. też M. Lis: Regiony jako trzeci..., op.cit., s. 299-300.

15 Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego czasami potocznie określa się mianem tzw.

Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego. Polska przyjęła Kartę w lutym 1993 roku - Dz.U. z 1994r.

Nr 124 , poz. 607.

16 Euroregiony w nowym..., op.cit. , s. 33.

17 M. Lis: Regiony jako trzeci..., op.cit., s. 300; W. Malendowski, M. Ratajczak: Euroregiony..., op.cit., s. 51.

Samorządu Terytorialnego zawiera zasady jakie powinny towarzyszyć procesowi tworzenia nowoczesnego, zdecentralizowanego państwa, w którym obywatele w sposób faktyczny partycypują w sprawowaniu władzy poprzez samorząd terytorialny. Wśród tych zasad stanowiących swego rodzaju filary, na których budowana powinna być struktura państwa wyróżnia się¹⁸:

• Zasadę konstytucyjnego (lub w formie innego aktu prawnego) zapewnienia obywatelom prawa do sprawowania władzy lokalnej i regionalnej (co w sytuacji naruszenia tej zasady pozwalałoby na wystąpienie na drogę sądową),

• Zasadę suwerenności władz lokalnych i regionalnych w zakresie przedmiotu ich decyzji,

• Zasadę subsydiarności¹⁹,

• Zasadę posiadania własnego budżetu przez samorządy lokalne i regionalne, w którym część dochodów powinna pochodzić z pobieranych bezpośrednio podatków,

• Zasadę równości i solidarności różnych poziomów władz,

• Zasadę wolności stowarzyszeń (władz lokalnych i regionalnych),

• Zasadę udziału samorządów w podejmowaniu ważnych dla państwa decyzji, nawet jeśli wydaje się, że są one dalekie od kompetencji tych władz terytorialnych,

• Zasadę demokracji, która choć dopuszcza różnorodność struktury władzy lokalnej to wymaga jednak, by przynajmniej jeden organ był wybierany w wyborach powszechnych.

Propozycje uprawnień dla regionu znajdziemy natomiast w projekcie Europejskiej Karty Samorządu Regionalnego. Europejska Karta Samorządu Regionalnego została przyjęta w czerwcu 1997 roku po trzyletnich debatach Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Europy²⁰. Jest odpowiednikiem na poziomie regionu tych uprawnień, które nadaje Europejska Karta Samorządu Terytorialnego na poziomie lokalnym. Karta we wstępie określa region jako składnik państwa odzwierciedlający europejskie zróżnicowanie i przyczyniający się do wzbogacenia jego kultury, będący jednocześnie drogą do realizacji zasad

18 F. Albanese: Ramy prawne funkcjonowania regionów: ustawodawstwo wewnętrzne oraz konwencje Rady Europy. W: Polska w Europie XXI wieku wymiar regionalny i transgraniczny. Materiały pokonferencyjne, Senat RP, 5-6.06.1995, na podst. E. Kulesza: Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 42.

19 O zasadzie subsydiarności obszernie napisałem już we wcześniejszej części pracy.

20 O instytucjach i ich strukturze oraz realizowanych zadaniach napiszę w dalszej części niniejszego rozdziału.

demokracji, decentralizacji władzy i subsydiarności. Szczegółowe postanowienia karty traktują region jako podmiot prowadzący własną politykę i szeroko zakrojoną współpracę międzynarodową, włącznie z własnymi przedstawicielstwami za granicą.

Proponując tak szeroką autonomię regionów zapisano w Karcie gotowy katalog zastrzeżeń, jakie mogą wnosić państwa przy ewentualnej jej ratyfikacji, co ma gwarantować odpowiednią elastyczność Konwencji. Mimo tego Europejska Karta Samorządu Regionalnego jest niestety jedynie projektem, gdyż istnieją problemy z jej przyjęciem i ratyfikowaniem²¹.

Odrębny kodeks współpracy transgranicznej opracowało także Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych (SERG)²², jest nim Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych. Podpisano ją 19 listopada 1981 roku w Euregio na pograniczu Niemiec i Holandii, a nową wersję Karty opracowano na pograniczu Polski i Niemiec w grudniu 1995 roku w Szczecinie²³. Jest ona swego rodzaju podsumowaniem doświadczeń działalności Stowarzyszenia oraz wiedzy jaką zgromadzono przy okazji wymiany doświadczeń. Precyzuje zamierzenia i pięć grup głównych celów, które powinny być uwzględniane w rozwoju regionów granicznych i transgranicznych. Są to :

- zmiany charakteru granicy i przezwyciężanie krępujących do tej pory uregulowań państwowych dotyczących sztywności i nieprzenikalności granic,

- umacnianie warunków gospodarczych i społeczno-kulturalnych,

- uczynienie ze zdecentralizowanych regionów siły napędowej współpracy nadgranicznej,

- ujednolicenie zagospodarowania przestrzennego i planowania przestrzennego w skali Europy,

- niwelowanie gospodarczych i infrastrukturalnych przeszkód i dysproporcji²⁴.

21 Dokument ten jest na razie propozycją konwencji, gdyż dla uzyskania charakteru konwencji prawnomiędzynarodowej musi być przyjęty przez Komitet Ministrów Rady i ratyfikowany przez przynajmniej pięć państw. Zob. L. Kieres: Europejska Karta Samorządu Regionalnego. W: Jaka Europa? Regionalizacja a integracja. Red. P. Buczkowski, K. Bondyra P. Śliwa. Poznań 1998, s. 83.

Zob. także Międzynarodowa współpraca regionów..., op.cit., s. 100 –101 oraz E. Kulesza: Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 43.

22 W różnych publikacjach dokument ten jest przypisywany bądź Radzie Europy, bądź właśnie Stowarzyszeniu Europejskich Regionów Granicznych. Faktycznym inicjatorem regularnych Konferencji Europejskich Regionów Granicznych pod patronatem Rady Europy, w wyniku których uchwalono Europejską Kartę Regionów Granicznych i Transgranicznych w 1981 roku było SERG, więc naturalnym wydaje się, iż właśnie tej organizacji należy przypisać autorstwo niniejszej Karty.

23 W opracowywaniu nowej wersji karty brali udział przedstawiciele euroregionów funkcjonujących już na granicach Polski. Zob. m.in. P. Dobrowolski, M. Łata: Wielki Region..., op.cit., s. 34.

24 Międzynarodowa współpraca regionów..., op.cit., s. 105; Z. Matusiewicz: Lokalny wymiar integracji europejskiej. W: Władze lokalne i regionalne w warunkach globalizacji. Red. M. Barański, M. Stolarczyk. Katowice 2003, s. 368.

Oprócz syntezy dotychczasowych doświadczeń Karta przedstawia zakres i skalę problemów, które warto podjąć na pograniczach państw, przedstawia metody ich rozwiązania oraz określa mechanizmy jakie należy zastosować, aby budować wzajemne zaufanie i współpracę z najbliższymi sąsiadami²⁵. Wśród celów regionów granicznych wymienia się:

- likwidację obciążeń historycznych hamujących rozwój współpracy transgranicznej, - usunięcie nierównomierności i przeszkód ekonomicznych,

- ułatwienie realizacji kompleksowej, europejskiej polityki planowania przestrzennego,

- poprawę współpracy między instytucjami europejskimi,

- rozwiązywanie problemów prawnych przez agendy Wspólnoty, - rozwiązywanie problemów osób dojeżdżających do pracy²⁶.

Karta wymienia również najważniejsze przedsięwzięcia infrastrukturalne, gospodarcze, regionalne, ekologiczne, tranzytowe (ruch osobowy), kulturowe, organizacyjne (konsultacje, koordynacja, planowanie, statystyka), prawne i finansowe. W literaturze podkreśla się, że karta to przykład „miękkiego prawa międzynarodowego”, gdyż jest w zasadzie tylko międzynarodową deklaracją współpracy i zbiorem doświadczeń z działalności SERG bez mocy obowiązującej takiej jak konwencja międzynarodowa²⁷. Pomimo tego znaczenie tej Karty dla rozwoju współpracy transgranicznej jest istotne.

Spośród pozostałych instrumentów prawnych Rady Europy w zakresie współpracy transgranicznej należy jeszcze wymienić: Europejskie Porozumienie Ramowe o Współpracy na Terenach Przygranicznych, przyjęte w 1980 roku oraz Deklarację o Współpracy Transgranicznej, przyjętą przez Komitet Ministrów Spraw Zagranicznych Rady Europy 6 listopada 1989 roku z okazji 40. rocznicy powstania Rady Europy²⁸.

W literaturze przedmiotu spotyka się również czasami odniesienie do jeszcze jednego dokumentu regulującego pośrednio współpracę transgraniczną i wspomagającego organizowanie społeczności lokalnych w tym obszarze. Jest nim Agenda 21, która jest jednym z dokumentów Ekologicznego Szczytu Ziemi z Rio de Janerio z 1992 roku²⁹. Mimo tego, że dokument ten nie został ratyfikowany przez

25 Euroregiony w nowym ... ,op.cit. , s. 32.

26 M. Greta: Euroregiony a integracja..., op.cit., s. 76.

27 Międzynarodowa współpraca regionów ..., op.cit., s. 106.

28 E. Kulesza: Współpraca transgraniczna..., op.cit., s. 40.

29 S. Czaja, J.M. Hałasa: Wybrane problemy realizacji strategii ekorozwoju w regionach przygranicznych. W: Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa „Mechanizmy i uwarunkowania

Polskę, jednak jego pewne założenia realizowane są w warunkach polskich regionów przygranicznych. W Agendzie 21 próbuje się określić działania społeczne mające pogodzić rozwój cywilizacji ludzkiej z zachowaniem środowiska naturalnego, co jest bardzo pomocne przy określaniu strategii ekorozwoju. Szczególną troską w myśl postanowień niniejszego dokumentu powinno się otoczyć przemysł, energetykę, transport, rolnictwo i turystykę, gdyż właśnie te gałęzie gospodarki wywierają istotny wpływ na stan środowiska. W świetle dotychczasowej współpracy transgranicznej widać wyraźnie, że cele jakie wyznaczają sobie obszary współpracy transgranicznej bardzo często pokrywają się z założeniami Agendy 21³⁰.

Wszystkie zaprezentowane powyżej dokumenty wyznaczają prawne ramy współpracy na obszarze całej Europy. Również opisane akty prawne dotyczą nowych państw, które do roku 1989 znajdowały się poza ogólnoeuropejskim nurtem integracyjnym³¹. Po zmianach systemowych w Europie Środkowo-Wschodniej, w państwach tego obszaru wyraźnie zadeklarowano chęć uczestniczenia we współpracy transgranicznej jako formie integrowania się ze strukturami europejskimi.

W Polsce od początku lat dziewięćdziesiątych zaczęto zawierać liczne umowy i porozumienia o współpracy transgranicznej i międzyregionalnej. Jednakże szczególne znaczenie dla tworzenia stosownych ram prawnych dla współpracy transgranicznej w polskich regionach przygranicznych, mają właśnie Konwencja Madrycka oraz Europejska Karta Samorządu Terytorialnego.

W tym kontekście zgodny z prawem rozwój współpracy transgranicznej wymagał również odpowiedniego przyzwolenia politycznego i prawnego państw ze sobą sąsiadujących. Stąd realizatorzy polskiej polityki zagranicznej zostali postawieni

ekorozwoju”. Białystok 1996, s. 177 – 202. Na podst. B. Kryk: K. Włodarczyk-Śpiewak: Realizacja koncepcji ekorozwoju a współpraca transgraniczna. W: Pogranicze polsko – niemieckie: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. Red. E. Włodarczyk. Szczecin 2001, s. 251.Zob. także W. Malendowski:

Kooperatywne bezpieczeństwo pluralistycznej wspólnoty bałtyckiej społeczności międzynarodowej.

W: Świat u progu XXI wieku. Wybrane problemy. Red. W. Malendowski. Poznań 2003, s. 65.

30 Wyrazem takiej właśnie dużej zbieżności celów jest tworzenie na przykład w euroregionach specjalnych koncepcji ekorozwoju. Poza tym przecież w idei powstania pierwszego z Euroregionów polskich – Euroregionu Nysa – jednym z głównych czynników motywujących rozpoczęcie działań organizacyjnych stała się właśnie kwestia ekologiczna.

31 W tym miejscu należy wyjaśnić pewną kwestię, która mogłaby budzić kontrowersje. Otóż koniecznie trzeba zaznaczyć, iż nie należy utożsamiać współpracy transgranicznej jako wyłącznie właściwości systemów demokratycznych. Co więcej należy podkreślić, że współpraca transgraniczna istnieje odkąd są granice, w związku z tym ustanawianie bardziej rygorystycznych kontrolowanych granic, tworzenie norm prawnych utrudniających ich przekraczanie czy uniemożliwiających współdziałanie nigdy jej do końca nie przerwało. Zatem również przed rokiem 1989 na obszarach

31 W tym miejscu należy wyjaśnić pewną kwestię, która mogłaby budzić kontrowersje. Otóż koniecznie trzeba zaznaczyć, iż nie należy utożsamiać współpracy transgranicznej jako wyłącznie właściwości systemów demokratycznych. Co więcej należy podkreślić, że współpraca transgraniczna istnieje odkąd są granice, w związku z tym ustanawianie bardziej rygorystycznych kontrolowanych granic, tworzenie norm prawnych utrudniających ich przekraczanie czy uniemożliwiających współdziałanie nigdy jej do końca nie przerwało. Zatem również przed rokiem 1989 na obszarach