Funkcje współpracy

Gdy bada się funkcje współpracy transgranicznej bardzo trudno w sposób jednoznaczny formułować wnioski. Trudność wynika bowiem z przyjęcia kryterium klasyfikacyjnego, a dokładniej szczegółowości tego kryterium. W zależności od stopnia dokładności można mówić zatem o kilku funkcjach lub też większej ich ilości.

Przystępując do krótkiego przedstawienia tego zagadnienia nie posłużę się jakimś konkretnym kryterium, lecz spróbuję ująć problem synkretycznie.

Na pewno do jednej z głównych i kluczowych funkcji współpracy transgranicznej zalicza się funkcję integracyjną. Polega ona na udziale współpracy transgranicznej w budowie zjednoczonej Europy. Sam termin integracja może być wielorako rozumiany, w zależności od obszaru, do którego będziemy go odnosić.

Najprościej możemy stwierdzić, że integracja to pewien proces tworzenia się całości z jakiś części, zespalanie pewnych elementów w całość. Jednak taka definicja nie wyczerpuje zagadnienia. Jedynie odpowiedź w czym się ona przejawia, jakie ma formy da nam w miarę pełny ogląd sytuacji.

Współcześnie procesy integracyjne w Europie odbywają się na różnych wzajemnie uzupełniających się poziomach. Pierwszy z nich, nieograniczony już wyłącznie do zagadnień gospodarczych, choć nadal one dominują, to poziom ogólnounijny lub inaczej ogólnowspólnotowy realizowany przede wszystkim przez organy Wspólnot Europejskich i Unii. Drugi to szczebel tradycyjny, międzypaństwowy, realizowany w typowych prawnomiędznarodowych formach dwu- lub wielostronnych, jak na przykład umowy, czy konferencje dyplomatyczne. Trzeci wreszcie to szczebel lokalny zdecentralizowanej integracji, realizowany głównie przez regiony, bądź gminy w formie specyficznych form umownych lub organizacyjnych⁸¹.

Jednym słowem współpraca transgraniczna korzystnie wpływa na procesy integracyjne w Europie, harmonizuje z ogólnymi kierunkami i trendami w polityce europejskiej. Jest jak niektórzy podkreślają solidną podstawą i swego rodzaju bazą dla trwałego budowania jedności kontynentu.

Jeśli rozpatrywać zaczęlibyśmy tę funkcję bardziej szczegółowo to okazało by się, że można mówić o wielu innych funkcjach stanowiących element składowy tej pierwotnej. W związku z tym na pewno moglibyśmy wyodrębnić funkcję wspierania

81 M. Lis: Regiony jako trzeci poziom współpracy europejskiej. W: Społeczeństwo w przełomie. Polska, Niemcy i Unia Europejska. Red. M. Maciejewski. Wrocław 1999, s. 294 i nast.

rozwoju gospodarczego, funkcję przełamywania barier społeczno-kulturowych, funkcję proekologiczną, funkcję organizacyjną i wiele innych. Funkcje te jak widać odpowiadają różnym aspektom współpracy transgranicznej, które będę analizował w dalszej części pracy.

Niezaprzeczalnie także ważną staje się we współpracy transgranicznej funkcja geopolityczna⁸². Otóż, w zakresie współpracy transgranicznej można zaobserwować dwa zjawiska: z jednej strony szybki rozwój, a z drugiej jej nieodwracalność. W następstwie tych zjawisk pojawiają się wielowymiarowe, dobrze ukształtowane regiony transgraniczne oraz stopniowo zanikają funkcje granic państwowych w ich ujęciu tradycyjnym. Co więcej granice przekształcają się nie w element dezintegrujący, ale wprost przeciwnie zaczynają spajać państwa.

W rezultacie regiony graniczne w Europie uzyskają nowe zadanie zapobiegania konfliktom i w ogóle niedopuszczania do ich pojawiania się.

Trwałość postępujących procesów, jak również ich nieodwracalność jest gwarantowana przez szereg systematycznie rozwijających się instytucji różnego typu w Europie. Te tworzone instytucje⁸³ stanowią szkielet współpracy transgranicznej i dowodzą, jak wielką rolę i znaczenie przypisuje się regionom transgranicznym zarówno dla samych państw, jak i jednoczącej się Europy.

W procesie jakiego jesteśmy świadkami współpraca transgraniczna pełni ważną funkcję subsydiarności⁸⁴. Polega ona na wzmocnieniu roli regionów transgranicznych w dwukierunkowym procesie zachodzącym w jednoczeniu się kontynentu europejskiego. Z jednej strony dwukierunkowość ta jest związana z integracją „odgórną”, a z drugiej z integracją „oddolną”.

Integracja „odgórna”, gdy rozpatrujemy ją z punktu widzenia współpracy transgranicznej polega na regionalizacji⁸⁵. Zakres stref granicznych jest wówczas

82 M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 45.

83 Niektórzy zarzucają, że jest ich zbyt dużo i powoduje to pewne zamieszanie organizacyjne. Nie wiadomo, która instytucja za co odpowiada. Przykładem niedoskonałości w biurokratycznej procedurze w Brukseli była również na przykład sytuacja kiedy projekty składane w ramach programów Phare i INTERREG były rozpatrywane w siedzibie Unii Europejskiej, ale nie przez te same instytucje. Ponieważ projekty INTERREG jako wewnętrzne projekty analizowano w Generalnej Dyrekcji XVI (której podlega polityka regionalna), zaś środki przyznawane w ramach Programów Phare-CBC rozpatrywano w Generalnej Dyrekcji I (której podlega polityka zagraniczna). Miejmy nadzieję, że Polska jako członek Unii Europejskiej, korzystający ze środków z Funduszy Strukturalnych, zwróci uwagę na ten problem i zaproponuje ulepszenie organizacyjne. W końcu obszary na granicy wschodniej będą przechodzić podobną ewolucję, jak dawna granica zachodnia Polski, będąca jednocześnie granicą zewnętrzną Unii. Zob. P. Dobrowolski: Euroregiony na pograniczu z Niemcami – ich znaczenie w procesie zmian społeczno-politycznych na tym obszarze.

W: Społeczno-polityczne aspekty transformacji ustrojowej. Red. P. Dobrowolski, J. Liszka, J. Sztumski. Ustroń 2001, s. 129.

84 M. Greta: Euroregiony..., op.cit., s. 45.

85 Zob. drugi podrozdział w rozdziale pierwszym.

różnie wytyczany i dostosowany w zależności od tego, czy integracja posuwa się naprzód, stoi w miejscu, czy wykazuje regres. Przykładowo w regionach granicznych na Półwyspie Iberyjskim poszukuje się rozwiązań mogących im nadać większe znaczenie⁸⁶. W tej części kontynentu regionalizację uważa się więc, za jeden z priorytetów wyzwania europejskiego.

Integracja „oddolna” w tym aspekcie transgranicznym łączy się z wprowadzeniem zasady subsydiarności do Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską⁸⁷. W preambule do tego traktatu stwierdza się, iż Wspólnota Europejska gotowa jest kontynuować proces tworzenia coraz to silniejszych związków pomiędzy narodami Europy, w których decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym obywatelowi zgodnie z zasadą subsydiarności. Podkreśla się również, że Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z tą zasadą, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogłyby być realizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań mogłyby być lepiej zrealizowane na poziomie wspólnoty.

Jednym słowem działanie wspólnoty nie wykracza poza to co jest konieczne do osiągnięcia postawionych sobie celów⁸⁸. Zasada ta odnosi się również do szczebla regionalnego i lokalnego z założeniem, że coraz większy zakres działań ma być realizowany przez władze lokalne i regionalne⁸⁹.

W konsekwencji wprowadzanie tej zasady powoduje, że znacząco wzrasta znaczenie współpracy transgranicznej i międzyregionalnej. Ta „subsydiarność transgraniczna” wspomaga procesy dostosowawcze, gospodarcze, pogłębia integrację i wzmacnia tożsamość oraz władze lokalne i regionalne.

86 Regiony te leżą poza strefą rozwoju gospodarczego, sta poszukuje się możliwych rozwiązań problemów. Ch. Ricq: L’Europe horizontale et la subsidiente transfrontaliére. Paris 1991, s. 65.

Na podst. Ibidem, s. 46.

87 Obszerną monografię dotyczącą tego traktatu stanowi na przykład: Traktat o Unii Europejskiej.

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z komentarzem. Red. Z. Brodecki. Warszawa 2002.

88 W ogóle z artykułu 2 Traktatu o Unii Europejskiej wynika, że zasada subsydiarności jest podstawą systemu instytucjonalnego całej Unii, bowiem obowiązuje we wszystkich filarach organizacji, a nie tylko w pierwszym filarze. W drugim i trzecim filarze pomocniczość zobowiązuje Radę Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim jest to potrzebne do osiągnięcia celów, których z uwagi na rozmiary i skutki nie są w stanie osiągnąć państwa członkowskie samodzielnie. Por. Ibidem, s. 31, 143 – 144.

89 Pojawia się tu także pojęcie: proximity. Na oficjalnej stronie Komitetu Reginów czytamy: „All levels of government should aim to be 'close to the citizens', in particular by organising their work in a transparent fashion, so people know who is in charge of what and how to make their views heard.”

(czyli oprócz pomocniczości zwraca się uwagę na bliskość, którą interpretuje się także jako organizowanie pracy władz w sposób klarowny i przejrzysty, tak by społeczności wiedziały, kto jest odpowiedzialny za co i jak można do nich dotrzeć ze swoimi sprawami). Zob. stronę internetową:

http://www.cor.eu.int/en/pres/pres_rol.html