Metodologia badania
1.2. Charakterystyka i założenia badania
W przeprowadzonych badaniach empirycznych jednostką w próbie była firma o różnej podstawie zatrudnienia. Przedmiotem badania była kadra zarządzająca średniego i wyższego szczebla. Zakres przestrzenny badań empirycznych, czyli tzw. miejsce, w którym przeprowadzono pomiar, obejmował 16 województw.
Zakres czasowy badań to październik, grudzień 2009 roku oraz styczeń 2010.
Liczebność w próbie została ustalona arbitralnie (przez badaczy) na poziomie 230 jednostek. Liczba ta stanowiła łączną sumę wszystkich przebadanych firm.
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety, który zawierał część rekrutacyjną, merytoryczną, metryczkową i ewidencyjną. W ankiecie skoncen-trowano się na korzyściach i zagrożeniach związanych z przystąpieniem Polski do strefy euro, z potencjalnym oddziaływaniem tego faktu na pozycję konkuren-cyjną, potencjał konkurencyjny i strategię konkurowania oraz na umiędzynaro-dowienie przedsiębiorstwa.
Autorzy niniejszego opracowania skoncentrowali się na metodzie doboru nie-losowego (wielkość próby została określona przez nich arbitralnie), tzn. doborze celowym w trakcie prowadzonej rekrutacji respondentów z populacji przedsię-biorstw polskich. Wybór tej techniki w ramach nielosowej metody doboru próby był uwarunkowany następującymi czynnikami. Po pierwsze, w doborze loso-wym, kiedy zamierza się zmniejszyć obciążenie estymatora względem danej liczebności próby, należy zwiększyć liczebność próby, co oczywiście przekłada się na koszty badania. Po drugie, dobór losowy wymaga, aby każda jednostka miała znane (często jednakowe) prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie.
Po trzecie, im więcej jest warstw w doborze losowym (tzn. im bardziej zróżni-cowana jest populacja), tym większy musi być poziom liczebności docelowej próby, gdyż wymagają tego kryteria analitycznego porównania pomiędzy war-stwami, np. poziomami zatrudnienia przedsiębiorstw. Innymi słowy, w zależno-ści od liczby poszczególnych podgrup, złożonozależno-ści konstrukcji próby (np. przy mniejszym błędzie pomiaru wyników), wielkość próby musi się także zwięk-szać.
Poniżej zaprezentowano przykładowe próby, które zostały obliczone w za-kresie różnych technik losowego doboru próby:
I sposób – prosty dobór losowy
2 jed-nostek). Im mniejszy błąd estymacji, tym większa powinna być próba przedsię-biorstw. Inaczej tego typu wielkość można ustalić przy założeniu, że mamy:
• określony poziom ufności (ustalany najczęściej na poziomie 95% lub 99%).
Zwykle jako maksymalny błąd badań podajemy w zaokrągleniu połowę przedziału ufności 95% lub 99%, dla frakcji 50%. Uproszczony wzór (we-dług powyższego przykładu) to:
1/ n =1/ 400= 0,05.
• wartość Z odczytujemy z tablic statystycznych dla poziomu ufności 95% = 1,96 » 2
• znaną frakcję P (określoną procentowo) z populacji. Jeśli frakcja jest niezna-na, wówczas przyjmuje się poziom 50%.
Powyższe składowe podstawia się do wzoru:
2 II sposób – losowanie proste zależne, tzn. bez zwracania (dla populacji skoń-czonej), gdy szacujemy przy nieznanej frakcji dla ogółu populacji
2
gdzie: N = 62612 liczebność przedsiębiorstw w Polsce.
Policzenie liczebności dla każdej z warstw może już przebiegać według wzoru:
p – cena frakcji populacji posiadającej wyróżnioną cechę,
d – dopuszczalny maksymalny błąd szacunku frakcji p, N – liczebność populacji generalnej,
u – liczba odchyleń standardowych, którą należy odczytać z tablicy rozkładu normalnego dla poziomu ufności 1 – a.
Mając powyższy wzór na uwadze oraz przyjmując za podstawę obliczeń do-kładność równą 5% oszacowań dla docelowo badanej próby i na poziomie 95%
ufności, liczebności dla poszczególnych warstw (przy zadanych frakcjach bez znajomości odchyleń standardowych – patrz kolejny sposób) wyniosłyby odpo-wiednio, jak przedstawiono to w tabeli 25.
Tabela 25. Obliczenia pomocnicze
h Nh p q n
Przykładowo liczebność dla pierwszej warstwy „do 49 pracowników” można by wyliczyć w następujący sposób:
1 2
Powyższy wzór powoduje korektę liczebności próby, zwiększając ją z po-ziomu 398 przedsiębiorstw do popo-ziomu 672 jednostek. Dzieje się tak, ponieważ we wcześniejszych obliczeniach nie zakładaliśmy podziału populacji według warstw. Dopiero przyjęcie pięciu warstw (zgodnie z podziałem GUS) doprecy-zowuje liczności zarówno w podgrupach, jak i całej próbie.
Gdybyśmy jednak chcieli jeszcze lepiej doprecyzować liczebność próby i po-szczególnych warstw, musielibyśmy przyjąć odchylenie standardowe dla wy-branej cechy w h-tej warstwie w populacji.
III sposób – losowanie warstwowe proporcjonalne (dla populacji skończo-nej), które szacuje się dla znanej frakcji populacji. Dobór ten polega na: wybo-rze zmiennej warstwującej ściśle związanej z celem badań, zastosowaniu loso-wania prostego lub systematycznego do wylosoloso-wania próby z każdej warstwy i ustaleniu wielkości próby w każdej z warstw, jeśli:
• jest proporcjonalny dobór – udział warstwy w próbie równy jest jej udziałowi w populacji,
• jest nieproporcjonalny – próba nie odzwierciedla struktury populacji (jedna-kowe warstwy, w zależności od zmienności itd.)
Proporcjonalny dobór jednostek do próby następuje według poniższego wzoru:
2
Sh – odchylenie standardowe badanej cechy w h-tej warstwie w populacji, Wh – frakcja elementów w warstwie h,
d – dopuszczalny błąd szacunku średniej m
ua – wartość (1,96) odczytana z tablicy rozkładu normalnego na poziomie ufności 1 – a = 0,95.
Dalej z każdej warstwy oddzielnie losuje się do próby zależnie n jednostek według wzoru:
Mając na uwadze powyższe kryteria doboru próby, przyjmujemy ponadto, że liczebność wszystkich przedsiębiorstw w Polsce wynosi 62 612. W badaniu przyjęto 5 warstw według poziomu zatrudnienia w tych przedsiębiorstwach (tabela 26).
Tabela 26. Obliczenia pomocnicze
Dalej następuje podział liczebności próby według wzoru:
n W N n
nh =Wh × = h×
W ramach którego następuje alokacja proporcjonalna próby do poszczegól-nych warstw (tabela 27).
Tabela 27. Alokacja proporcjonalna
h Wh nk
W literaturze można się spotkać z następującymi liczebnościami próby ze względu na rodzaj instytucji i liczbę analizowanych podgrup (tabela 28).
Tabela 28. Typowe liczebności prób w badaniach
Instytucje Liczba analizowanych
podgrup badania krajowe badania
regionalne/specjalne Brak lub niewiele 200 – 500 50 – 200
Przeciętnie 500 – 1000 200 – 500
Dużo 1000 + 500 +
Źródło: Sudman [1976].
Jak widać są to liczebności na ogół bardzo wysokie. Ze względów finanso-wych realizacja badania przy n = 974 jest bardzo kosztownym przedsięwzię-ciem. Dlatego też autorzy badania, mając na uwadze poprawność realizowanych badań oraz koszty ich realizacji, przyjęli następujące warianty doboru próby opartej na:
• doborze celowym polegającym na całkowicie subiektywnym wyborze jedno-stek badanych do próby, w nadziei uzyskania najszerszych i najpełniejszych informacji. Respondentami w badaniu były osoby o szczególnych predyspo-zycjach do udzielania informacji, a więc – kadra zarządzająca średniego i wyższego szczebla [Brandt 1974].
• precyzyjnym wygenerowaniu treści badawczej, z uwzględnieniem teorii zja-wisk przyczynowo-skutkowych w zakresie badań kontrastowych, gdzie ba-dacz projektuje hipotezy, stawia pytania badawcze i szuka na nie odpowiedzi w taki sposób, iż dobór typowych jednostek badawczych zagwarantuje mu wysoki poziom skuteczności potwierdzenia hipotez.
Aby jednak umożliwić analizowanie wyników na próbie przedsiębiorstw (po zastosowaniu wagi analitycznej w rozbiciu na wielkość zatrudnienia w przedsię-biorstwach) minimalna podgrupa analityczna powinna być równa n = 50. Osta-tecznie rozkład próby badanych przedsiębiorstw przyjął następujące wartości n = 230 według charakterystyk (tabela 29).
Tabela 29. Celowy dobór i rozkład liczebności w podgrupach do próby według województw i poziomu zatrudnienia
Ogółem do 49 50–99 100–249 250–499 pow. 499
1 2 3 4 5 6 7
Polska 230 46 46 46 46 46
Dolnośląskie 18 4 3 4 3 4
Kujawsko-pomorskie 11 2 1 3 3 2
Lubelskie 10 2 2 2 1 3
1 2 3 4 5 6 7
Lubuskie 7 1 1 1 2 2
Łódzkie 18 4 4 3 3 4
Małopolskie 19 4 4 4 3 4
Mazowieckie 33 6 7 7 6 7
Opolskie 6 1 1 1 2 1
Podkarpackie 11 2 2 2 3 2
Podlaskie 6 1 1 2 1 1
Pomorskie 15 3 3 4 3 2
Śląskie 31 7 6 6 6 6
Świętokrzyskie 7 1 1 1 2 2
Warmińsko-mazurskie 8 2 2 1 2 1
Wielkopolskie 22 4 5 4 5 4
Zachodnio-pomorskie 8 2 3 1 1 1
Źródło: Opracowanie własne.
Powyższy rozkład z próby (ze względu na wielkość zatrudnienia w firmach) został zmodyfikowany (ze względu na cechę: „wielkość zatrudnienia”) poprzez naniesienie odpowiedniej wagi tak, aby przypominał on rozkład (strukturę) po-pulacji przedsiębiorstw w Polsce (tabela 30).
Tabela 30. Procedura liczenia wag dla poszczególnych frakcji Populacja Próbka Liczebność
próbki
Waga surowa
Waga finalna – przypisana obserwacji Do 49 73% 20% 46 33,58 3,65
50 – 99 13% 20% 46 5,98 0,65 100 – 249 9% 20% 46 4,28 0,47 250 – 499 3% 20% 46 1,29 0,14 Pow. 499 2% 20% 46 0,87 0,09 Źródło: Opracowanie własne.
W procesie doboru respondentów skoncentrowano się jednocześnie na oso-bach w rekrutowanych firmach, które mogłyby dostarczyć odpowiednich infor-macji na temat konkurencyjności firm, konstruowanych strategii i przyjmowanej polityki handlowej. Dlatego też do próby rekrutowano głównie osoby piastujące stanowisko wyższego i średniego szczebla, tj. kierownika lub dyrektora przed-siębiorstwa (tabela 31).
Tabela 31. Liczba respondentów według stanowiska pracy Rodzaje stanowisk zajmowanych przez respondentów
w badanych firmach
Liczba respondentów
Prezes/dyrektor 57 Wiceprezes/wicedyrektor 57
Kierownik funkcjonalny 57
Dyrektor finansowy 59
Suma 230
Źródło: Opracowanie własne.
Ze względu na rozmieszczenie/położenie badanych przedsiębiorstw do ana-lizy wytypowano firmy z miast wojewódzkich (aglomeracji miejskiej) oraz pod- mioty gospodarcze z miejscowości w obrębie aglomeracji miejskiej do 5–20 km (tabela 32).
Tabela 32. Lokalizacja respondentów
W tym w miejscowościach: W Polsce, proporcjonalnie do wielkości każdego województwa Miasto wojewódzkie/aglomeracja miejska 100
Pozostałe miasta/miejscowości w obrębie aglomeracji
miejskiej w promieniu 5–20 km od województwa 130
Suma 230 Źródło: Opracowanie własne.
Jednocześnie w badaniu (ze względu na cel przedmiotowy) uwzględniono je-dynie te firmy, które prowadzą działalność gospodarczą związaną przede wszystkim z eksportem. W ramach komunikacji z respondentami przyjęto metodę gromadze-nia informacji w sposób jawny. Oznacza to, że wszyscy respondenci (przed roz-poczęciem badania) zostali telefonicznie poinformowani przez ankietera o celu badania. Ankieter kontaktował się bezpośrednio z respondentem w celu wyja-śnienia szczegółów dotyczących badania i założonych terminów zamieszczonych w stwierdzeniach do pytań. Pytania, jakie zostały skierowane do respondentów (poprzez ich standaryzację), miały jednakowe brzmienie i styl. Standaryzacja umożliwiła szybką syntezę i interpretację odpowiedzi z zebranych kwestionariu-szy. Zaletą standaryzacji było także to, że respondenci mogli łatwo wskazywać odpowiedzi oraz szybko je artykułować.