Charakterystyka obiektów

Dla każdego obiektu sporządzono kartę cmentarza według autorskiego opracowania. W kar-cie zamieszczono nazwę miejscowości, gminy i powiatu. Określono także typ cmentarza, przyjmując następujące kryteria:

1. lokalizację na terenie wsi, 2. funkcję grzebalną cmentarza, 3. własność cmentarza,

4. wiek cmentarza,

5. obecny stan i sposób użytkowania, 6. wartość historyczną oraz

7. powierzchnię.

Objaśnienia:

I – Sudety Środkowe i Wschodnie II – Pogórze Zachodniosudeckie i Przedgórze Sudeckie III – Nizina Śląsko-Łużycka IV – Nizina Śląska V – Wał Trzebnicki

Tabela 2 Table 2 Klasyfikacja cmentarzy wiejskich Dolnego Śląska według przyjętych kryteriów

Classification of Lower Silesian village cemeteries according to approved criterions Kryterium

Criterion Type of cemetery^{Typ cmentarza} Feature of the type of cemetery^{Cecha typu cmentarza Symbol} Symbol

1 2 3 4

Lokalizacja cmentarza na terenie wsi Localization of

ceme-tery in relation to the village situation

Przykościelny Ecclesiastical

Lokowany przy kościele w granicach osady (siedzib ludzkich)

Located by the church within the village borders ^K Śródwiejski

Within the village borders

Lokowany w granicach osady

Located within the village borders ^W

Śródpolny

Middle field ^{Lokowany poza granicą osady, wśród pól} Located out of the village, among fields ^P Śródleśny

Middle forest ^{Lokowany poza granicą osady, wśród lasu} Located out of the village, among forest ^L Polno-leśny

Field – forest

Lokowany poza granicą osady, w otoczeniu pól i lasu

Located out of the village, in surrounding of fields and forests

N Na skraju wsi

On the outskirts of village

Lokowany na granicy osady

Located on the outskirts of village ^S

Funkcja cmentarza – grzebalna Cemetery function –

interment

Czynny – Active ^{Pochówki niepodlegające lub podlegające ograni-}czeniu Burials which are or are not subjects to limitation ^FC Nieczynny

Inactive ^{Pochówki zakazane}Forbbiden burials ^FN

Własność cmentarza (organ administrujący)

Cemetery’s property (administrative body)

Wyznaniowy

Denotative ^{Parafialny – Parochia WW}

Komunalny

Communal ^{Zarządzany przez gminę} Administrated by community ^WK Wiek cmentarza

Cemetery’s age

Bardzo stary

Very old ^{Założony przed rokiem 1900} Settled before 1900 ^HB Stary – Old ^{Założony między rokiem 1900 a 1945}_{Settled between 1900 and 1945} HS Nowy – New ^{Założony po roku 1945}_{Settled after 1945} HN

Obecny stan i sposób użytkowania Present condition and

the mode of use

Stary opuszczony Old and abandoned

Stary (sprzed 1945r.) nieczynny, nieużytkowany, najczęściej zaniedbany

Old (built before 1945) closed, unused, mostly neglected

UO Stary użytkowany

Old and still – active

Stary (sprzed 1945 r.) czynny lub nieczynny

Old (built before 1945) active or inactive ^UU Nowy – New ^{Nowy powojenny, czynny lub nieczynny} użytkowany

Tabela 2 cd. Table 2 cont. 1 2 3 4 Wartość historyczna Historical value Zabytkowy

Historical ^{Wpisany do Rejestru Zabytków} Recorded in the register of monuments ^HWZ Nie zabytkowy Non-historical ^{– HWN} Powierzchnia Area Bardzo mały Very small ^{Do 0,20 ha – To 0.20 ha PB}

Mały – Small Od 0,21 do 0,50 ha – From 0.21 to 0.50 ha PM Średni – Average Od 0,51 do 1,0 ha – From 0.51 to 1.0 ha PS

Duży – Big Powyżej 1, 0 ha – Above 1.0 ha PD

Źródło: urzędy gmin i/lub kancelarie parafialne – Source: Local Government and/or Parochial Office

Klasyfikację cmentarzy według podanych kryteriów zamieszczono w tabeli 2.Dane zebrano na podstawie dostarczonej urzędowej dokumentacji i weryfikowano je następnie w terenie, gdzie ustalono również takie cechy cmentarza jak:

8. topografię terenu cmentarza (Rz1 – cmentarz położony na wzniesieniu i Rz2 – cmentarz położony na terenie płaskim),

9. komunikację z cmentarzem (K1 – dojazd łatwy, cmentarz z parkingiem utwardza-nym, K2 – dojazd łatwy, brak parkingu, K3 – dojazd utrudniony),

10. typ ogrodzenia (P1 – mur kamienny lub ceglany, P2 – siatka, P3 – płot metalowy, P4 – płot drewniany, P5 – płyty betonowe, P6 – żywopłot, P7 – inny),

11. Forma zadrzewienia: D1 – aleje lub fragmenty alej, D2 – drzewa wzdłuż ogrodze-nia, D3 – solitery i lub grupy drzew, D4 – D1+D2, D5 – D1+D3, D6 – D2+D3, D7 – D1+D2+D3, D8 – brak drzew, Z1 – żywopłoty, Z2 – brak żywopłotów, 12. zagęszczenie nagrobków na podstawie oceny bonitacyjnej (tab. 3),

13. zacienienie cmentarza na podstawie oceny bonitacyjnej (tab. 4).

Metody bonitacyjne miały charakter oceny wizualnej według przyjętych kryteriów. W przy-padku oceny zagęszczenia nagrobków przyjęto kryteria zamieszczone w tabeli 3, w odniesie-niu do oceny zacienienia kryteria podano w tabeli 4. Przy opisie form zadrzewienia przyjęto 10 typów przedstawionych w punkcie 11.

Na podstawie mapy [Pawlak 2001] i literatury [Kondradzki 2009] określono także:

14. położenie cmentarza względem wysokości nad poziom morza (TN – na nizinie, TP – na terenie wyżynnym, TG – na terenie górskim.

Tabela 3 Table 3 Zagęszczenie grobów na większej części powierzchni grzebalnej cmentarza

według trzystopniowej skali bonitacyjnej

Density of graves within the most part of cemetery interment area according to three-grades evaluation scale

Skala bonitacyjna zagęszczenia grobów

Evaluation grades of graves density

Kryterium

Criterion ^SymbolSymbol

Duże zagęszczenie grobów Compact arrangement

Między grobami nie ma miejsca dla roślin. Przeważają nagrobki całkowicie lub częściowo zabudowane. Odległość między gro-bami w rzędzie i między rzędami nie jest większa niż 20–30 cm There is no place for plants between graves. Mainly the grave-stones entirely or party built-up. Distance between graves in rows and between rows is not bigger than 20–30 cm

N1

Średnie zagęszczenie grobów

Average density of graves

Między grobami jest miejsce dla roślin. Odległość między gro-bami w rzędzie i między rzędami nie jest większa niż 30–60 cm There is place for plants between graves. Distance between graves in rows and between rows is between 30–60 cm

N2

Małe zagęszczenie grobów Scattered arrangement

Między grobami jest dużo miejsca dla roślin. Odległość między grobami w rzędzie i między rzędami jest większa niż 60 cm There is a lot of place for plants between graves. Distance between graves in rows and between rows is bigger than 60 cm

N3

Źródło: opracowanie własne Source: own classification

Tabela 4 Table 4 Zacienienie cmentarza według trzystopniowej skali bonitacyjnej

Overshadowing of cemetery according to three-stage evaluation scale Skala bonitacyjna

za-cienienia cmentarza Evaluation scale of cemetery’s shadow

Kryterium skali bonitacyjnej

Evaluation scale criterions ^SymbolSymbol

1 2 3

Słoneczny – Sunny

Powierzchnia cmentarza niezacieniona lub zacieniona w niewiel- kim stopniu (do 30%), np. przez 1–2 drzewa

Cemetery’s area not shadowed or shadowed in a small degree (to 30%), ex. by 1–2 trees

Tabela 4 cd. Table 4 cont. 1 2 3 Częściowo zacieniony Partly shadowed

Cmentarz zadrzewiony nierównomiernie, najczęściej przez solitery lub niewielkie grupy drzew. Powierzchnia poza zasięgiem koron drzew zajmuje 30–70%

Cemetery unequally afforested, mainly by solitaries or little groups of trees Area beyond the range of tree-crowns occupies 30–70%

St2

Zacieniony Shadowed

Powierzchnia cmentarza mniej więcej równomiernie zadrzewiona. Powierzchnie poza zasięgiem koron drzew zajmują nie więcej niż 30%

Area of cemetery more or less equally afforested. Area beyond the range of tree-crowns occupies more than 30%

Zadrzewienie samego cmentarza nieduże, ale cień rzucają drzewa rosnące poza ogrodzeniem cmentarza lub wysokie budynki (np. kościół)

Rather small afforestation of cemetery itself. The shadow is casted by the trees behind the cemetery enclosure or tall buildings. (ex. church)

St3

Źródło: opracowanie własne Source: own classification