Opracowanie danych dotyczących roślin ozdobnych zebranych w terenie

Zebrane w terenie dane nanoszono systematycznie do bazy danych w programie Excel. W ten sposób otrzymano zbiorcze karty inwentaryzacyjne roślin ozdobnych do wszystkich obiek-tów. Do dalszych analiz wykorzystano zawarte w nich dane syntetyczne.

Botaniczne nazewnictwo roślin przyjęto za Erhardtem i in. [2008a, 2008b], natomiast nazwy polskie za Chmielem [2000], Krause i in. [2006], Marcinkowskim [2002], Matuszkie-wiczem [2007], Mirkiem i Piękoś-Mirkową [1995] oraz Senetą i Dolatowskim [2008].

4.6.1. charakterystyka roślin ozdobnych

Charakterystykę roślin ozdobnych cmentarzy przeprowadzono, opierając się na kilku kryte-riach. Były to:

1. Przynależność systematyczna na poziomie rodziny botanicznej, klasy oraz gro-mady.

2. Forma życiowa roślin ogólnie przyjmowana w uprawie roślin ozdobnych, uwzględ-niająca między innymi formy morfologiczne, okresowość rozwoju i długość cyklu uprawy [Czekalski 2010]. Biorąc pod uwagę te cechy, wyróżniono: R1 – rośliny jednoroczne, R2 – rośliny dwuletnie, R3 – rośliny wieloletnie niezimujące w grun-cie, R4 – byliny, R6 – krzewinki, R7 – krzewy liściaste, R7 – krzewy iglaste, R9 – drzewa liściaste, R10 – drzewa iglaste.

3. Pochodzenie roślin: G2 – mieszańce i kultywary, G3 – Europa, G4 – Azja, G5 – Europa–Azja, G6 – Ameryka Północna, G7 – Europa–Ameryka Północna, G8 – Europa–Azja–Ameryka Północna, G9 – Afryka Północna, G10 – Azja–Afryka Północna, G11 – Europa–Afryka Północna, G12 – Europa–Azja–Afryka Północ-na, G13 – Europa–Afryka Północna–Azja–Ameryka PółnocPółnoc-na, G14 – Afryka Po-łudniowa, G15 – Australia, G16 – Ameryka Łacińska, G17 – gatunek kosmopoli-tyczny [Erhardt i in. 2008].

4. Status synantropizacji – określony na podstawie udziału człowieka we wprowa-dzeniu danego taksonu roślin na cmentarze. Wyróżniono następujące kategorie: ROU – rośliny uprawne pochodzące z upraw ogrodniczych [Erhardt i in. 2008] oraz IN – rośliny o charakterze ozdobnym o innym pochodzeniu. Jest to grupa niejednorodna obejmująca:

a) spontaniczne rośliny niesynantropijne NS;

b) rodzime rośliny, prawdopodobnie wprowadzone ze stanowisk dzikich, odpo-wiadające grupie apofitów APO w ujęciu klasyfikacji geograficzno-historycz-nej, wyróżnionych za Zając i Zając [1992];

c) rośliny synantropijne obcego pochodzenia rozprzestrzeniające się spontanicz-nie, odpowiadające grupie archeofitów ARCH [Zając, Zając 1975] lub kenofi-tów KEN [Zając i in. 1998];

d) rośliny obcego pochodzenia, najprawdopodobniej wprowadzone celowo, a po-tem rozprzestrzeniające się spontanicznie (KEN, ARCH).

5. Wymagania świetlne roślin: s1 – słoneczne, s2 – półcieniste, s3 – słoneczne i pół-cieniste, s4 – pół-cieniste, s5 – półcieniste i pół-cieniste, s6 – słoneczne–cieniste.

6. Wartość ozdobną stwierdzonych roślin z uwzględnieniem takich cech roślin jak: 6a. wysokość roślin (tab. 6);

6b. zdolność tworzenia okrywy (roślina okrywowa): WZO – zielna okrywowa, WKO – krzewinka okrywowa, WLO – krzew liściasty okrywowy, WIO – krzew iglasty okrywowy;

6c. trwałość ulistnienia: zz – bylina zawsze zielona, zk – krzewinka zawsze zielo-na, zl – krzew liściasty zawsze zielony, zs – krzew, drzewo szpilkowe; 6d. organy ozdobne roślin: o1 – kwiaty, o2 – liście, o3 – kwiaty i liście, o4 –

kwia-ty i owoce, o5 – owoce, o6 – owoce i liście, o7 – różne części roślin;

6e. pora kwitnienia: k1 – wiosna, k2 – wiosna–lato, k3 – lato, k4 – lato–jesień, k5 – jesień, k6 – wiosna–jesień.

Tabela 6 Table 6 Podział roślin zielnych i drzewiastych ze względu na wysokość

Classification of evergreen and arborescent plants according to their height

Rośliny – Plants

Kryteria wysokości roślin (m) – Criterion of plants height Niskie

Low ^{Średnio wysokie} Average height ^Wysokie Tall Wysokość

Height ^SymbolSymbol ^WysokośćHeight ^SymbolSymbol ^WysokośćHeight ^SymbolSymbol Rośliny zielne Herbaceous plants1 Do 0,3 WZ1 0,3–0,7 WZ2 > 0,7 WZ3 Krzewinki Low shrubs ^{Do 0,3 WK – – – –} Krzewy liściaste Deciduous shrubs2 0,5–1,5 WL1 1,5–3 WL2 > 3 WL3 Krzewy iglaste2

Coniferous shrubs2 0,5–1,5 WI1 1,5–3 WI2 > 3 WI3

Drzewa liściaste2

Deciduous trees2 7–15 WD1 15–20 WD2 > 20 WD3

Drzewa iglaste2

Coniferous trees2 7–15 WD4 15–20 WD5 > 20 WD6

Źródło¹: Chmiel [2000], Jelitto i in. [2002], Macinkowski [2002] Source¹: Chmiel [2000], Jelitto et al. [2002], Macinkowski [2002]

Źródło² – Source²: Bugała [2000], Roloff, Bärtels [2008], Seneta [1981], Senata, Dolatowski [2008]

4.6.2. Względna częstość występowania taksonów roślin

Względną częstość występowania taksonów roślin na badanych cmentarzach F(go) ustalono jako wyrażony w procentach iloraz liczby obiektów, w którym notowano wystąpienie danego taksonu n, do liczby wszystkich obiektów N (185). F(go) równa się n/N 100%. Podobnie ustalono względną częstość występowania taksonów w poszczególnych typach cmentarzy F(nt), czyli jako wyrażony w procentach iloraz liczby obiektów danego typu cmentarza, w którym notowano wystąpienie danego taksonu nt do liczby wszystkich obiektów tego typu cmentarza Nt. F(nt) równa się nt/Nt 100%. Klasy względnej częstości (frekwencji) wyzna-czono w przedziałach co 25% liczby obiektów. Z uwagi na bardzo wysoki udział gatun-ków odnotowanych tylko jeden raz i takich, które wystąpiły w nie więcej niż 5% obiektów w obrębie grupy taksonów rzadkich, wyznaczono dodatkowo 2 klasy: sporadyczny i bardzo rzadki (tab. 7).Pierwsze trzy tworząłącznie grupę rzadkich, które wystąpiły w nie więcej niż 25% obiektach (ogólnie i w danego typu cmentarzach).

Względna częstość występowania taksonów roślin wyznaczona w opisany sposób nie oddaje liczby stanowisk konkretnych taksonów roślin na poszczególnych cmentarzach, a więc nie informuje o stopniu jego zastosowania na cmentarzach. Na przykład: gatunek określony jako pospolity, czyli odnotowany na bardzo wielu cmentarzach (> 100), mógł wy-stąpić tylko na jednym stanowisku w każdym z nich i w ten sposób nie być zauważalny.

I odwrotnie – gatunek odnotowany na tylko kilku cmentarzach (a więc bardzo rzadki) mógł mieć na nich wiele stanowisk, zatem być bogaty w stanowiska (wyraźnie zauważalny). Dla-tego określono dodatkowo względną częstość występowania liczby stanowisk, czyli względ-ną obfitość stanowisk poszczególnych taksonów na badanych cmentarzach.

Tabela 7 Table 7 Względna częstość występowania taksonów roślin na wszystkich cmentarzach F(go)

i na poszczególnych typach cmentarzy F(gt) w sześciu klasach frekwencji

Relative frequency of plant taxa occurrence on all cemeteries F(go) and on particular types of cemeteries F(gt) in six frequency classes

Klasa frekwencji F(go) i F(gt) Class of frequency

F(go) and F(gt)

Symbol – określenie względnej częstości występowania po-szczególnych taksonów roślin

Symbol – definition of relative frequency of

particu-lar plant taxa occurrence

Kryterium frekwencji taksonów roślin Criterion of plant taxa frequency

I Sporadyczny – Sporadic ^{Wystąpił w nie więcej niż 1% obiektów}Occurred in less than 1% of the cemeteries

II Bardzo Rzadki – Very Rare _{Occurred in 1–5% of the cemeteries}^{Wystąpił w 1–5% obiektów} III Rzadki – Rare _{Occurred in 6–25% of the cemeteries}^{Wystąpił w 6–25% obiektów} IV Dość Częsty – Quite Frequent _{Occurred in 21–50% of the cemeteries}^{Wystąpił w 21–50% obiektów}

V Częsty – Frequent _{Occurred in 51–75% of the cemeteries}^{Wystąpił w 51–75% obiektów} VI Pospolity – Common ^{Wystąpił w powyżej 75% obiektów}_{Occurred in 75% of the cemeteries}

Źródło: opracowanie własne wg Fudali [2005] Source: own classification according to Fudali [2005]

4.6.3. Względna częstość występowania liczby stanowisk

Względną częstość występowania liczby stanowisk F(o) ustalono jako wyrażony w procen-tach iloraz liczby stanowisk danego taksonu o do liczby wszystkich stanowisk taksonów O. A więc F(o) równa się o/O 100%. Podobnie ustalono względną częstość liczby stanowisk poszczególnych taksonów w danych typach cmentarzy F(ot), czyli jako wyrażony w procen-tach iloraz liczby stanowisk danego gatunku notowanych w poszczególnym typie cmentarzy ot do liczby wszystkich stanowisk taksonów danego typu cmentarzy Ot. F(ot) równa się ot/Ot 100%. Zakres obfitości stanowisk ustalono na podstawie wyników i w jego obrębie ustalono poszczególne klasy obfitości. Z uwagi na bardzo wysoki udział gatunków odnoto-wanych tylko na jednym lub kilku stanowiskach wyznaczono 6 klas obfitości (liczby stano-wisk) (tab. 8).Pierwsze trzy tworząłącznie grupę taksonów roślin stwierdzonych na niewielu stanowiskach.

Tabela 8 Table 8 Względna częstość występowania liczby stanowisk taksonów roślin na wszystkich cmentarzach F(so)

i na poszczególnych typach cmentarzy F(st) w sześciu klasach obfitości

Relative frequency occurance of plant taxa sites number on all cemeteries F(so) and on particular types of cemeteries F(st) in six abundance classes

Klasa obfitości F(so) i F(st)

Class of abundance F(so) and F(st)

Symbol – określenie względnej częstości występowania liczby

stanowisk poszczególnych taksonów roślin Symbol – definition of relative frequency occurance of particular

plant taxa sites number

Kryterium obfitości taksonów roślin Criterion of plant taxa stations abundance

I ^{Takson bardzo ubogi w stanowiska}_{Taxon very poor in sites} ^{Stanowił 0,0–0,05% wszystkich} stanowisk roślin Represented 0.0–0.05% of all plants sites II ^{Takson ubogi w stanowiska} _{Taxon poor in sites} ^{Stanowił 0,5–0,1% wszyst-}kich stanowisk roślin

Represented 0.5–0.1% of all plants sites III ^{Takson średnio ubogi w stanowiska}_{Taxon’s sites of average poorness} ^{Stanowił 0,1–0,5% wszyst-}kich stanowisk roślin

Represented 0.1–0.5% of all plants sites IV ^{Takson dość bogaty w stanowiska}_{Taxon quite rich in sites} ^{Stanowił 0,5–1,0% wszyst-}kich stanowisk roślin

Represented 0.5–1.0% of all plants sites V ^{Takson bogaty w stanowiska}_{Taxon rich in sites} ^{Stanowił 1,0–3% wszystkich stanowisk roślin}_{Represented 1.0–3% of all plants sites} VI ^{Takson bardzo bogaty} w stanowiska

Taxon very rich in sites

Stanowił ponad 3% wszystkich stanowisk roślin

Represented more than 3% of all plants sites

Źródło: opracowanie własne wg Fudali [2005] Source: own classification according to Fudali [2005]

4.6.4. udział gatunków chronionych

Udział gatunków chronionych ustalono na podstawie wykazu gatunków dziko występują-cych roślin objętych ochroną w Polsce [Dz.U. Nr 168, poz. 1764 z dnia 9 lipca 2004 r.]. Status zagrożenia gatunków na Dolnym Śląsku przyjęto wg Kąckiego [2003].

Udział drzew o wymiarach pomników przyrody lub zaliczanych do kategorii drzew pomnikowych ustalono na podstawie listy pomników [art. 28 Ustawy o Ochronie Przyrody, Nr 114 poz. 492 z dnia 12 grudnia 1991 roku z późn. zm.] oraz według Kasprzaka [2005].

4.6.5. Stopień występowania roślin ozdobnych

w dekoracjach grobów na cmentarzach