Wartość dekoracyjna roślin

Rośliny cmentarzy różniły się morfologicznie pod względem: wysokości, trwałości ulistnie-nia, zdolności tworzenia okrywy oraz organami ozdobnymi rośliny, a także porą kwitnienia.

5.2.9.1. Wysokość roślin

Na badanych cmentarzach przeważały niskie rośliny zielne (WZ1 i WZ2), zarówno pod względem liczby taksonów, jak i liczby stanowisk roślin (rys. 19, 20) (fot. 43–53). Najwię-cej wśród nich odnotowano taksonów roślin bardzo rzadkich (II klasa frekwencji) i ubo-gich w stanowiska (II klasa obfitości) (tab. 19e, 20e). Wśród roślin drzewiastych największy udział miały krzewy iglaste we wszystkich kategoriach wysokości (WI1, WI2 i WI3) – 20% ogółu taksonów. Taksony drzew wysokich stanowiły łącznie 7% taksonów roślin i 7% stano-wisk (rys. 19), w tym: drzewa liściaste wysokie (WD3) – 29 taksonów oraz drzewa iglaste wysokie (WD6) – 23 taksony (tab. 19e). Większość z nich jednak odnotowano na co najwy-żej paru cmentarzach (I i II klasa frekwencji). Wyjątkiem była Tilia cordata, którą zlokalizo-wano na 95 obiektach. Stwierdzona liczba okazów (stanowisk) tego gatunku to 1079 (V klasa frekwencji i obfitości) (tab. 17, 18). Gatunkami dość częstymi i dość bogatymi w stanowiska okazały się także Fraxinus excelsior, Thuja occidentalis i Picea abies (IV klasa frekwencji i obfitości). Drzewa te na niektórych cmentarzach tworzyły aleje, na innych rosły wzdłuż ogrodzeń albo swobodnie jako solitery. Pod względem liczby stanowisk największy udział wśród roślin drzewiastych miały krzewy iglaste wysokie (głównie Thuja occidentalis ‘Sma-ragd’) oraz drzewa liściaste wysokie (rys. 20).

0 5 10 15 20 25 30 W^Z1 W^Z2 WZ3 WK WL¹ W^L2 WL3 WI¹ W^I2 W^I3 _W^D1 _W^D2 _W^D3 _W^D4 _W^D5 _W^D6

Rys. 19. Procentowy udział liczby taksonów roślin zielnych i drzewiastych różniących się wysokością na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 19. Percentage share number plant taxa of herbaceous and aborescent plants which differ in height on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

0 10 20 30 40 50 60

W^Z1 W^Z2 WZ3 WK WL¹ W^L2 WL3 WI1 WI2 WI3 WD¹ W^D2W^D3 W^D4 W^D5 W^D6

Rys. 20. Procentowy udział liczby stanowisk taksonów roślin zielnych i drzewiastych różniących się wysokością na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 20. Percentage share number of plants taxa sites of herbaceous and aborescent plants which differ in height on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

5.2.9.2. Zdolność tworzenia okrywy

Podstawową rolą roślin okrywowych na cmentarzach w całym okresie wegetacji jest two-rzenie estetycznego runa cmentarzy oraz efektownej zwartej okrywy na grobach. Zadanie to na badanych obiektach spełniały głównie rośliny zielne (WZO). Stanowiły one prawie 67% wszystkich taksonów roślin i aż 82% stanowisk roślin okrywowych (rys. 21, 22). Większość z nich pojawiała się na cmentarzach rzadko (II i III klasa frekwencji) i na niewielu stano-wiskach (I klasa obfitości) (tab. 19f i 20f). Do roślin okrywowych najczęściej występują-cych należały: Ajuga reptans, Aster dumosus, Primula vulgaris, Sedum spectabile, Stachys byzantina, Galanthus nivalis, Bergenia cordifolia, Cerastium tomentosum, C. biebersteinii, Matteuccia struthiopteris, Phlox subulata, Sedum spurium i Sempervivum Cult. (tab. 17). Stwierdzono je na ponad 50% obiektów (V i VI klasa frekwencji) (tab. 17) i na wielu gro-bach (IV i V klasa obfitości) (tab. 18). Natomiast zwykle poza grobami na kilkudziesięciu cmentarzach rozprzestrzeniały się: Anemone nemorosa, Ranunculus ficaria, Scilla siberica oraz Galanthus nivalis, tworząc wiosną barwne, efektowne kobierce. Na wielu cmentarzach (tab. 18, 19) roślinami okrywowymi były przede wszystkim Vinca minor (krzewinka) oraz Hedera helix (pnącze), które zapewniały niską, gęstą i zwartą okrywę nie tylko grobom, ale także powierzchniom pod koronami drzew.

Rys. 21. Procentowy udział liczby taksonów okrywowych roślin zielnych i drzewiastych na cmen-tarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 21. Percentage incidence of the number of herbaceous ground-cover and arborescent plant taxa on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

Rys. 22. Procentowy udział liczby stanowisk taksonów okrywowych roślin zielnych i drzewiastych na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 22. Percentage incidence of the sites number of herbaceous ground-cover and arborescent plant taxa on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

5.2.9.3. Trwałość ulistnienia

Rośliny zawsze zielone zapewniają całoroczną żywą oprawę nagrobków. Na badanych cmen-tarzach stanowiły one 35% (tab. 19g) wszystkich taksonów roślin. Największy udział pod względem liczby taksonów roślin miały rośliny iglaste (zs) (rys. 23). Czterokrotnie mniej od nich było zielnych zawsze zielonych (zz). Ale to one miały najwięcej stanowisk na cmenta-rzach – 41% stanowisk roślin zawsze zielonych. Wykazano też duży udział stanowisk roślin szpilkowych (rys. 24). Biorąc pod uwagę względną częstość występowania gatunków roślin zawsze zielonych, zauważono, że zdecydowanie przeważały gatunki rzadkie (I–III klasa fre-kwencji) (tab. 19g). Tylko 11 spośród 238 pojawiło się na większości cmentarzy (tab. 17). Były to byliny – Bergenia cordifolia, Cerastium tomentosum, Sempervivum Cult., Stachys byzantina, Sedum spurium, krzewinki – Calluna vulgaris i Vinca minor, krzewy liściaste – Hedera helix i Buxus sempervirens oraz krzew iglasty – Thuja occidentalis ‘Smaragd’. Naj-więcej stanowisk (V klasa obfitości) zajmowały Vinca minor, Buxus sempervirens, Hedera helix, Cerastium tomentosum oraz Phlox subulata). Rośliny iglaste (zs) najliczniej reprezen-towane były przez Thuja occidentalis ‘Smaragd’, Juniperus chinensis ‘Stricta’, Picea abies i Thuja occidentalis (tab. 18). Ogromną większość – 114 gatunków i odmian tej grupy roślin zanotowano tylko w 35 miejscach (I klasa obfitości) (tab. 20g).

Rys. 23. Procentowy udział liczby taksonów zawsze zielonych roślin zielnych i drzewiastych na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 23. Percentage incidence of the number of herbaceous evergreen and arborescent plant taxa on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

Rys. 24. Procentowy udział liczby stanowisk taksonów zawsze zielonych roślin zielnych i drzewiastych na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 24. Percentage incidence of the sites number of herbaceous evergreen and arborescent plant taxa on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

5.2.9.4. Ozdobne organy roślin

Jedną z podstawowych funkcji zieleni na cmentarzach jest funkcja dekoracyjna. Na zbada-nych obiektach stosowano do dekoracji grobów głównie rośliny o ozdobzbada-nych kwiatach (o1), ozdobnych liściach (o2) oraz ozdobnych kwiatach i liściach (o3). Stanowiły one łącznie 91% stwierdzonych taksonów roślin i 97% stanowisk (rys. 25, 26). Jednak biorąc pod uwagę względną częstość występowania taksonów roślin, zauważono, że tylko 31 taksonów, czyli 4,6%, pojawiło się na większości cmentarzy (tab. 19h). Jeszcze mniej odnotowano takso-nów bogatych w stanowiska (V i VI klasa obfitości) (tab. 20h). Największą popularnością

zarówno pod względem frekwencji, jak i obfitości stanowisk, spośród roślin o ozdobnych kwiatach, cieszyły się: Tagetes patula, Viola x wittrockiana, Tulipa Cult., Chrysanthemum x grandiflorum, Pelargonium zonale oraz Narcissus Cult., o ozdobnych liściach Matteucia struthiopteris i Sempervivum Cult., a o ozdobnych kwiatach i liściach: Begonia cucullata var. hookeri, Vinca minor, Phlox subulata, Cerastium tomentosum, Sedum spurium i Bergenia cordifolia (tab. 17, 18).

Rys. 25. Procentowy udział liczby taksonów roślin o różnych ozdobnych organach na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 25. Percentage incidence of the number of plants taxa differing in decorative parts on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

Rys. 26. Procentowy udział liczby stanowisk taksonów roślin o różnych ozdobnych organach na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 26. Percentage incidence of the sites number of plants taxa differing in decorative parts on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

5.2.9.5. Pora kwitnienia roślin

Biorąc pod uwagę porę kwitnienia roślin ozdobnych, stwierdzono, że największy udział pod względem liczby taksonów miały rośliny kwitnące latem (k3) oraz wiosną (k1). Sta-nowiły one odpowiednio 45 i 33% wszystkich roślin kwitnących (rys. 27). Pod względem liczby stanowisk dominowały rośliny kwitnące wiosną (k1) (rys. 28) (fot. 43–52). Niewąt-pliwie przyczyniły się do tego takie byliny jak: Galanthus nivalis, Scilla siberica, Anemo-ne Anemo-nemorosa, Ranunculus ficaria, Convallaria majalis i Gagea lutea, które rozrastając się spontanicznie, zajmowały tym samym sporą liczbę stanowisk. Cmentarze z tymi roślinami wyróżniały się wiosną w krajobrazie wsi. Bardzo popularnymi wiosennymi bylinami były także: Phlox subulata, Cerastium tomentosum, Tulipa Cult. oraz Primula vulgaris. Nato-miast od późnej wiosny przez całe lato dominował na prawie wszystkich cmentarzach (163) Tagetes patula. Stwierdzono ten gatunek łącznie na 3646 grobach. W tym samym okresie na ogromnej większości (146) obiektów kwitły też okazy Begonia cucullata var. hookeri, które zarejestrowano na 1694 grobach. Bardzo typowym gatunkiem na wielu badanych miejscach pochówków był, zgodnie z przewidywaniami, Viola x wittrockiana. Zanotowa-no go 2911 razy na 153 cmentarzach. Kwitnące bratki Zanotowa-notowaZanotowa-no w całym okresie wege-tacji, chociaż najwięcej było ich wiosną i jesienią. Z kolei grupę roślin kwitnących latem i jesienią (k4) najliczniej reprezentował Chrysanthemum x grandiflorum. Stwierdzono ten gatunek w 2098 miejscach na 134 cmentarzach (tab. 17 i 18). Dodać należy, że w inwen-taryzacji nie uwzględniono chryzantem, którymi dekorowano groby w okresie Wszystkich Świętych. W tabeli 19i i 20i zamieszczono liczbę taksonów roślin w klasach frekwencji i obfitości.

Rys. 27. Procentowy udział liczby taksonów roślin różniących się porą kwitnienia na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 27. Percentage incidence of the number of plant taxa differing in flowering season on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

Rys. 28. Procentowy udział liczby stanowisk taksonów roślin różniących się porą kwitnienia na cmentarzach wiejskich Dolnego Śląska (objaśnienia symboli w załączniku nr 1)

Fig. 28. Percentage incidence of the sites number of plant taxa differing in flowering season on village cemeteries in Lower Silesia (symbols’ explanations in annex no. 1)

5.3. porównanie cech roślin występujących na cmentarzach