Charakterystyka regulacji WPR na rynku zbóż

Po wejściu do UE zasady funkcjonowania polskiego sektora rolno- -spożywczego, w tym sektora zbożowego uległy zasadniczym zmianom. Polska weszła w skład znacznie większego, można powiedzieć, globalnego układu prze-strzeni produkcyjno-rynkowej, jakim jest powiększona UE-25. Ten nowy, dla nas, układ ma swój wyraz ilościowy, bilansowy oraz przede wszystkim regulacyjny.

Od 1 maja 2004 roku w Polsce obowiązują unijne regulacje rynków rol-nych, tzw. Wspólne Organizacje Rynków (WOR). Na rynku zbóż, pasz i ole-istych WOR stosuje się poprzez:

− interwencję rynkową,

− regulacje handlu zagranicznego,

− bezpośrednie wsparcie dochodów.

I.1.1. Skup interwencyjny

Skup interwencyjny w krajach UE ma na celu usunięcie z rynku nadwy-żek zbóż. Skupione w tym systemie ziarno z reguły nie wraca na rynek. Zaku-pom interwencyjnym podlegają pszenica, kukurydza i jęczmień.

Na całym obszarze UE obowiązuje jednakowa cena interwencyjna na wszystkie zboża podlegające interwencji (pszenica, jęczmień, kukurydza i sor-go). Cena interwencyjna wynosi 101,31 euro/t. W celu kompensacji kosztów przechowywania cena interwencyjna jest podwyższana o 0,46 euro/t w kolej-nych miesiącach okresu interwencji. Okres, w którym ziarno można dostarczać do elewatorów interwencyjnych, trwa od 1 listopada do 31 maja następnego roku.

W skupie interwencyjnym obowiązują dwa poziomy wymagań jakościo-wych: minimalne i standardowe. W całej Wspólnocie metody oceny jakości oraz potrącenia i premie w zależności od parametrów ziarna są jednakowe. Do skupu interwencyjnego należy dostarczać zboża w ilości minimum 80 ton. Płatność następuje w okresie 30-35 dni od dostarczenia zboża do elewatora.

Oprócz producentów zbóż, w skupie interwencyjnym mogą również uczestniczyć pośrednicy; w polskich warunkach większość dostaw pochodzi z tego segmentu rynku. W ramach skupu interwencyjnego punkty interwencyjne zobowiązane są do skupu wszystkich dostarczonych partii ziarna spełniających wymogi minimalne. Skup interwencyjny nie pełni głównej roli na rynku, a trak-towany jest raczej jako awaryjny kanał zbytu, jeżeli nie można sprzedać zboża drożej na wolnym rynku.

I.1.2. Regulacje handlu zagranicznego

Po wejściu do UE poziom ochrony rynku zbóż przed importem z krajów trzecich jest znacznie wyższy niż przed integracją. Natomiast na rynku rzepaku przeciwnie – ochrona celna jest znacznie niższa. W eksporcie produktów obu tych sektorów istnieje możliwość stosowania refundacji wywozowych.

Rynek zbóż jest jednym z niewielu rynków w UE, na którym konieczne jest uzyskanie licencji w celu importu lub eksportu stosunkowo niewielkich par-tii towarów:

− importu powyżej 5 ton ziarna zbóż lub 1 tony innych produktów,

− importu każdej ilości produktów sprowadzanych na preferencyjnych warunkach,

− eksportu powyżej 5 ton ziarna lub 0,5 tony innych produktów.

Okres ważności wydawanych zezwoleń importowych jest zróżnicowany.

Z reguły licencje ważne są 45 dni, a w przypadku produktów pierwotnego przetwórstwa zbóż 60 dni. W sektorze oleistych, w tym rzepaku, licencje nie są wymagane.

Regulacje importowe w sektorze zbóż mają na celu głównie ochronę ryn-ku UE przed napływem tanich surowców z krajów trzecich. Obok wspomnia-nych już licencji, podstawowymi instrumentami są tu opłaty celne, w formie staryfikowanej i wysokości zgodnej z postanowieniami Rundy Urugwajskiej GATT (WTO). W określonych przypadkach mogą być również stosowane szczególne środki, jak klauzula bezpieczeństwa SSG.

Jednak w stosunku do niektórych produktów, tj. zbóż podlegających za-kupom interwencyjnym, stosowany system uwzględnia dodatkowe czynniki wynegocjowane na mocy porozumienia z USA w Blair House. Zgodnie z tymi uzgodnieniami w imporcie niektórych produktów podstawę do wyliczenia zmiennych opłat celnych w imporcie ziarna zbóż stanowi cena wejścia lub mak-symalna cena importowa (obowiązująca cena interwencyjna powiększona o 55%), oraz cena skalkulowana na bazie c.i.f. Rotterdam dla referencyjnych gatunków i odmian zbóż (cena wskaźnikowa lub referencyjna). Wysokość opła-ty celnej jest wyliczana jako różnica pomiędzy ceną wejścia a ceną referencyjną i nie może być wyższa niż poziom związany stawek kwotowych Wspólnej Tary-fy Celnej (WTC). Wysokość opłaty celnej jest obliczana codziennie, ale ustalana co dwa tygodnie, jako średnia dziennych notowań. Takim sposobem naliczane jest cło dla niektórych produktów – pszenicy, jęczmienia, żyta, kukurydzy i sor-ga za wyjątkiem odmian siewnych i nasiennych oraz dla produktów zbożowych, które można łatwo przeliczyć na ekwiwalent ziarna. W stosunku do pozostałych produktów objętych wspólną organizacją rynku zbóż stosuje się związane w WTO konwencyjne, kwotowe stawki celne WTC.

Zarówno poziom zmiennych opłat celnych, jak i stawek WTC, w praktyce uniemożliwia import. Z tego powodu, gros importu zbóż do UE odbywa się na preferencyjnych warunkach. Unia Europejska stosuje obniżone stawki celne w imporcie zbóż z krajów, z którymi zawarła porozumienia o preferencyjnym imporcie. Porozumienia takie dotyczą zwłaszcza niektórych krajów ACP (Afry-ki, Karaibów i krajów położonych na wyspach Pacyfiku). Istnieją również inne specjalne porozumienia, dopuszczające import po obniżonych stawkach celnych np. żyta z Turcji czy pszenicy durum z Maroka. Obowiązują również ustalone w ramach Rundy Urugwajskiej kontyngenty celne bieżącego i minimalnego do-stępu do rynku.

W sektorze oleistych Wspólnota stosuje niski poziom ochrony celnej, za wyjątkiem oliwy z oliwek. Tu w całości mają zastosowanie stawki celne w for-mie staryfikowanej i wysokości zgodnie z postanowieniami Rundy Urugwaj-skiej. W określonych przypadkach mogą być również stosowane szczególne środki, jak klauzula bezpieczeństwa SSG.

W imporcie nasion i śrut oleistych stosuje się zerową stawkę celną. Im-port olejów podlega niskim stawkom celnym (poniżej 10% ad valorem). Wyż-sze stawki stosuje się w imporcie produktów przetworzonych, np. margaryn (nawet powyżej 40% ad valorem).

Eksport zbóż jest podstawowym sposobem zagospodarowywania nadwy-żek zbóż w Unii Europejskiej. Ze względu na występujący w przeszłości znacz-nie wyższy poziom cen w UE niż na światowych rynkach, eksport zbóż bez sub-sydiów eksportowych (refundacji) nie był możliwy. Postanowienia RU GATT (WTO) nakładają pewne ograniczenia na wolumen subsydiowanego eksportu zbóż oraz na wydatki na ten cel.

Zboże z terenu UE może być wywiezione w ramach jednej z poniższych możliwości:

− bezpośrednio z rynku UE do krajów trzecich z wykorzystaniem refundacji eksportowych ze stawką ustalaną przez Komisję na drodze cotygodniowych otwartych przetargów,

− bezpośrednio z zapasów interwencyjnych UE do krajów trzecich w ramach interwencyjnej sprzedaży eksportowej,

− bezpośrednio z rynku UE do krajów trzecich z wykorzystaniem stałych re-fundacji eksportowych ustalanych okresowo przez Komisję,

− w formie pomocy żywnościowej.

Każda z powyższych metod podlega odrębnym procedurom i wymaga-niom dotyczącym terminów składania wniosków o licencje, wysokości depozy-tów, itp. Większość zbóż (ponad 90%) jest eksportowana w ramach

interwen-cyjnej sprzedaży eksportowej oraz bezpośrednio z rynku przy wykorzystaniu refundacji eksportowych ze stawką ustalaną przez Komisję na drodze cotygo-dniowych otwartych przetargów.

I.1.3. Dopłaty bezpośrednie

W procesie negocjacji akcesyjnych ustalono, że polscy producenci rolni będą mogli otrzymywać dopłaty bezpośrednie. W okresie pierwszych trzech lat po wejściu do UE rolnicy otrzymują z unijnego budżetu jednolite płatności ob-szarowe (JPO). Wysokości JPO wynikają z przyjęcia stawek dopłat na 1 tonę plonu referencyjnego na poziomie 25, 30 i 35% pełnego wymiaru tych świad-czeń w UE-15. Oprócz JPO rolnicy otrzymują też dopłaty uzupełniające (UPO), poprzez podwyższenie o 30 p.p. stawek JPO. Fundusze na ten cel pochodzą z przesunięć środków z II Filaru oraz z krajowego budżetu. W odróżnieniu od UE-15 uzyskanie dopłat bezpośrednich nie jest warunkowane odłogowaniem.

W ramach sytemu płatności są wypłacane do wszystkich gruntów rolnych utrzy-mywanych w dobrej kulturze.

W 2004 roku stawka JPO do 1 ha gruntów ornych wyniosła 210,53 zł.

Wysokość UPO jest uzależniona od rodzaju upraw. W przypadku roślin obję-tych regulacjami rynku zbożowego (COP) stawka UPO wyniosła 292,78 zł/ha.

Razem płatności przysługujące producentem zbóż wyniosły więc 503,31 zł/ha.

W 2005 roku suma płatności wyniosła 507,35 zł/ha (225,00 zł/ha – JPO i 282,35 zł/ha – UPO). Pomimo podwyższenia pułapów dopłat, spadek wartości złotego wo-bec euro spowodował, iż dopłaty bezpośrednie wzrosły w niewielkim tylko stopniu.

I.2. Wpływ nowych regulacji na rynek