Zmiany systemu interwencji na rynku mięsa

Do maja 2004 roku w Polsce i w UE-15 występowały istotne różnice w stosowanych instrumentach interwencji na rynku mięsa. W Polsce polityka interwencji była realizowana jedynie przez podtrzymywanie cen wieprzowiny.

Podstawowym instrumentem wspierania rynku wieprzowiny był skup interwen-cyjny. Producenci wołowiny, drobiu i baraniny nie otrzymywali wsparcia z bu-dżetu państwa. Natomiast w UE-15 polityka interwencyjna jest realizowana przez płatności bezpośrednie, które mają wpływ tylko pośredni i dość słaby na ceny płacone przez konsumentów. Dlatego wyznaczona jest cena minimalna (bazowa), która ma chronić producentów przed drastycznym spadkiem cen.

W sytuacji takiego drastycznego spadku cen z budżetu Unii Europejskiej mogą być finansowane dopłaty do magazynowania mięsa. Osiągnięcie równowagi popytowo-podażowej na rynku mięsa mogą ułatwiać również subsydia ekspor-towe. W Polsce były one stosowane sporadycznie jedynie do eksportu mięsa wieprzowego.

Od maja 2004 roku wszystkie kraje członkowskie UE-25 stosują takie same instrumenty WPR na rynku mięsa. Polscy producenci otrzymują dopłaty bezpośrednie, funkcjonuje system informacji rynkowej na potrzeby WPR (ceny referencyjne), które służą do uruchamiania programu dopłat do magazynowania wołowiny, wieprzowiny i baraniny, a do Agencji Rynku Rolnego eksporterzy mogą składać wnioski o subsydia do wołowiny, wieprzowiny i drobiu. Zanie-chany został skup interwencyjny wieprzowiny.

III.2. Dopłaty bezpośrednie

W UE-15 w okresie funkcjonowania reformy MacShary’ego i Agendy 2000 dopłatami bezpośrednimi (premiami) wspierane było mięsne użytkowanie bydła i chów owiec. W sektorze wołowiny państwa członkowskie stosowały specjalną premię wołową (210 euro/szt.), premię do krów mamek (200 euro/szt.), premię ubojową do bydła dorosłego (80 euro/szt.), premię ubojową do cieląt (50 euro/szt.), premię za ekstensyfikację produkcji (100 euro/szt.)². W sektorze baraniny funkcjonowały dwa rodzaje premii do maciorek owczych: produkują-cych jagnięta rzeźne (21 euro/szt.) lub produkująprodukują-cych mleko (16,8 euro/szt.).

Stawki premii były jednakowe dla wszystkich państw członkowskich, ale

2 Council Regulation (EC) No 1254/1999.

płacane były wyłącznie w ramach przyznanych państwom członkowskim limi-tów krajowych.

Polska w wyniku negocjacji otrzymała następujące limity praw do premii w sektorze wołowiny i baraniny:

− specjalną premię wołową dla 926 tys. sztuk,

− premię ubojową do 839,5 tys. sztuk cieląt,

− premię ubojową do 1815,4 tys. sztuk bydła dorosłego,

− premię do 325,5 tys. sztuk krów mamek,

− kopertę narodową w wysokości 27,3 mln euro, którą można przeznaczyć na dodatkowe zwiększenie stawek premii do krów mamek, byków i jałówek oraz krów mlecznych (kwota na tonę mleka dla danego gospodarstwa), a tak-że na dodatkowe dopłaty do hektara pastwisk stałych,

− premię do 335,8 tys. sztuk maciorek owczych,

− kopertę narodową na zwiększenie stawek premii w sektorze baraniny (335 tys.

euro) lub na pomoc w przetwórstwie mięsa baraniego, pomoc organizacjom producentów, a także restrukturyzację gospodarstw owczarskich.

W Polsce wynegocjowane limity dopłat do bydła i do owiec włączone są do uzupełniającej płatności obszarowej, finansowanej częściowo z budżetu kra-jowego oraz z funduszy strukturalnych i wypłacane są do hektara uprawianych roślin, w tym roślin paszowych (łącznie z trwałymi użytkami zielonymi). Przy pomocy tej płatności wspierane są jednocześnie: produkcja bydła rzeźnego, krów mlecznych, owiec, roślin strączkowych, nasion i orzechów.

Stawka dopłat uzupełniających wzrosła z 61,83 euro/ha w 2004 roku do 70,30 euro/ha w 2005 roku. Jednak w wyniku spadku kursu euro dopłaty uzu-pełniające wypłacane rolnikom w złotówkach obniżyły się z 292,98 do 282,35 zł/ha, czyli o 3,6%. Udział dopłat uzupełniających w ogólnej stawce dopłat bezpo-średnich zmniejszył się odpowiednio z 58,2% do 55,5% (rys. III.1). Niższym stawkom dopłat uzupełniających towarzyszył wzrost cen skupu żywca wołowe-go (z 2,50 zł/kg w 2003 roku do 3,39 zł/kg w 2004 roku i 4,07 zł/kg wagi żywej w 2005 roku), który zahamował długoletnią tendencję spadkową w pogłowiu bydła i produkcji wołowiny. W czerwcu 2005 roku stan pogłowia bydła był o 2,4% większy niż w czerwcu 2004 roku, w tym młodego bydła o 5,1%, a w czerwcu 2006 roku jego liczebność wzrosła odpowiednio o 2,2% i 6,3%.

Spadła cena skupu żywca baraniego z 6,59 zł/kg w 2004 roku do 6,42 zł/kg wagi żywej w 2005 roku i była ona o ok. 2% niższa od cen płaconych rolnikom w 2003 roku. Dlatego wzrost pogłowia owiec, mający miejsce w 2005 roku był

prawdopodobnie krótkotrwały i nie znalazł odzwierciedlenia w produkcji bara-niny, która nadal jest bardzo niska³.

Rysunek III.1. Stawki dopłat uzupełniających w Polsce w 2004 i 2005 roku (w zł/ha) oraz ceny skupu żywca wołowego i baraniego (w zł/100 kg wagi żywej)

0 100 200 300 400 500 600 700

2004 2005

dopłaty uzupełniające ceny skupu żywca wołowego ceny skupu żywca baraniego

Źródło: Dane ARiMR oraz Roczniki Statystyczne GUS.

Włączenie premii do bydła i do owiec dla uzupełnienia płatności obsza-rowej wynikało między innymi z obaw, że w pierwszych latach członkostwa Polski w UE wynegocjowane limity praw do niektórych kategorii premii zosta-łyby wykorzystane w niewielkim procencie. Konsekwencją niskiego wykorzy-stania limitów praw do premii byłaby niewielka suma środków finansowych przekazanych polskim producentom z budżetu UE. W naszym kraju ubój bydła jest o 1/3 niższy od limitu premii ubojowej wynegocjowanej w UE, a ubój cieląt o 20% wyższy od limitu premii. Premie do krów mamek przysługują tyko do krów ras mięsnych lub krzyżówek z rasami mięsnymi, które nie uczestniczą w produkcji mleka, a jedynie w produkcji cieląt. Krowy rasy czarno-białej nie znajdują się na liście ras uprawnionych do premiowania (Rozporządzenie KE 3886/1992). Premie do maciorek owczych przysługują wówczas, gdy gospodar-stwo posiada co najmniej 10 sztuk tych zwierząt. Tymczasem w Polsce ok. 60%

pogłowia owiec znajduje się w gospodarstwach utrzymujących tylko 1-4 sztuki tych zwierząt.

Polska mogła wspierać chów bydła i owiec z budżetu krajowego w ra-mach płatności uzupełniającej, wypłacając premie w powiązaniu z produkcją (do sztuki tych zwierząt), ale nie korzystała z tej możliwości.

3 Rynek mięsa. Stan i perspektywy, nr 30, IERiGŻ-PIB, ARR, MRiRW. Analizy Rynkowe 2006.

W nowych państwach członkowskich UE-10, w ramach płatności uzu-pełniającej Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Słowenia, wypłacają niektóre kate-gorie premii do bydła (w tym do krów mamek) i do maciorek owczych w po-wiązaniu z produkcją. W poszczególnych krajach poziom wypłacanych premii jest zróżnicowany. W 2005 roku najwyższe premie do maciorek owczych sto-sowała Słowenia (16,25 euro/szt.), a najniższe Węgry (6,05 euro/szt.). Wszyst-kie z wymienionych państw UE-10 wspierały dopłatami chów krów mamek.

Najwyższe stawki tych premii były na Łotwie (134,45 euro/szt.) i na Węgrzech (130,21 euro/szt.), a najniższe na Litwie (111,79 euro/szt.). Jednocześnie we wszystkich państwach UE-10 rolnicy otrzymują jednolitą płatność obszarową, któ-ra w 2005 roku wynosiła: na Węgrzech 86,21 euro/ha, na Łotwie 26,44 euro/ha, w Słowacji 54,13 euro/ha.

Porównanie zasad premiowania chowu bydła i owiec w Polsce i w innych państwach UE-10 wskazuje, że warunki do rozwoju produkcji jagniąt rzeźnych i zmiany struktury rasowej bydła, w tym jego mięsnego użytkowania, są tam korzystniejsze niż w naszym kraju.

Zgodnie z obowiązującym prawem wspólnotowym, w nowych państwach członkowskich dopłaty bezpośrednie wypłacane w systemie jednolitej płatności obszarowej i płatności uzupełniającej mogą funkcjonować do 2008 roku. Kon-sekwencją przedłużenia tego systemu dopłat bezpośrednich jest zablokowanie w krajach UE-10 płatności finansowanych z budżetu UE i utrzymanie ich w na-stępnych latach na poziomie z 2008 roku. Jednak w czerwcu 2006 roku zasuge-rowano możliwość dalszego stosowania w nowych państwach członkowskich UE-10 płatności obszarowych i uzupełniających po 2008 roku. Ostateczne decy-zje podejmie Komisja Europejska.

Od 2009 roku wszystkie państwa członkowskie UE-25, w tym również Polska, powinny wspierać sektor wołowiny i baraniny zgodnie z reformą WPR z 2003 roku:

− premie do bydła i owiec mogą zostać włączone do jednolitej płatności na go-spodarstwo i będą wówczas wypłacane niezależnie od tego, czy gospodar-stwo w przyszłości będzie nadal zajmowało się chowem tych zwierząt,

− premie do bydła i owiec mogą być wypłacane w powiązaniu z produkcją, ale tylko w ramach opcji określonych w Rozporządzeniu Rady 1782/2000 (tzw. płatność indywidualna).

Biorąc pod uwagę zróżnicowanie w państwach członkowskich warunków popytowo-podażowych w sektorze wołowiny i baraniny i malejącą samowystar-czalność UE-25 w produkcji tych dwóch gatunków żywca, możliwa jest wypłata premii w powiązaniu z produkcją na jeden z możliwych sposobów:

1. 100% premii ubojowej do cieląt – państwo członkowskie może wypłacać premie tylko według tej opcji lub powiązać wypłatę premii do uboju cieląt z opcją 2 lub 3;

2. 100% premii do krów mamek i równocześnie maksimum 40% premii ubojo-wej do bydła dorosłego (byczków, jałówek powyżej ośmiu miesięcy, krów) – opcja ta może funkcjonować samodzielnie;

3. maksimum do 75% specjalnej premii wołowej, z tytułu chowu zwierząt płci męskiej i nie ma możliwości powiązania wypłaty premii według tej opcji z premiami do krów mamek;

4. maksimum do 50% premii do maciorek owczych.

Od państwa członkowskiego zależy, w jakim systemie będzie wspierało sektor wołowiny i baraniny, i którą z proponowanych opcji wybierze do wypłaty dopłat. W państwach UE-15 wypłata premii według nowych zasad obowiązy-wać będzie od 2007 roku. Podstawą do ustalenia jednolitej płatności na gospo-darstwo jest średnia kwota dopłat bezpośrednich, w tym również do bydła i do owiec, otrzymywanych przez gospodarstwo w latach 2000-2002. Wypłata pre-mii według opcji (płatność indywidualna) wymaga wyłączenia ich z jednolitej płatności na gospodarstwo. W UE-15 dziesięć państw członkowskich (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Portugalia, Szwe-cja) wsparło chów bydła i owiec płatnościami indywidualnymi.

III.3. Dopłaty do magazynowania mięsa