Wymogi weterynaryjne dla produktów mlecznych

Zasady i minimalne wymagania jakościowe w odniesieniu do produkcji i oceny mleka surowego, jego skupu, przetworzenia i transportu są ujednolicone we Wspólnocie i mają swoje korzenie w Dyrektywie Rady (WE) 92/46/EWG.

Dyrektywa ta została całkowicie wdrożona do polskiego ustawodawstwa jeszcze przed przystąpieniem do UE. Na jej podstawie branży mleczarskiej przyznane zostały okresy przejściowe na dostosowanie do wymagań weterynaryjnych, co zostało zapisane w traktacie akcesyjnym z 2003 roku. W trakcie nowelizacji przepisów bezpieczeństwa żywnościowego, także i te specyficzne regulacje zostały zastąpione. Obecnie szczegółowe przepisy dla mleka i produktów mlecz-nych określa Rozporządzenie (WE) 853/2004, które stanowi niejako skonden-sowanie przepisów zawartych w kilku dyrektywach dotyczących produktów pochodzenia zwierzęcego. Nadal zachowuje moc krajowe Rozporządzenie MRiRW z dn. 18 sierpnia 2004 roku w sprawie wymagań weterynaryjnych dla mleka i produktów mlecznych z późniejszymi zmianami. Z dniem wejścia w

ży-cie nowych przepisów wykonawczych do znowelizowanej ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzenie to zostanie zmienione.

Mimo istotnych zmian zasady zawarte w Dyrektywie 92/46/EWG zostały w dużej mierze przeniesione do nowych rozporządzeń i prawa krajowego. Do dnia dzisiejszego zasady te przestrzegane są przy kontroli i zatwierdzeniu mle-czarni i gospodarstw pozyskujących mleko przez służby weterynaryjne. Działa-nia polskiego rządu w kierunku zbliżeDziała-nia ustawodawstwa polskiego do tej dyrektywy zapoczątkowane były we wczesnych latach dziewięćdziesiątych.

Przykładowo, aby osiągnąć unijny standard mleka surowego już w 1995 roku opracowano nową Polską Normę na mleko surowe do skupu. Norma ta obowią-zywała od 1 stycznia 1998 roku i wprowadziła podział skupionego mleka suro-wego na cztery klasy jakościowe¹¹. Najwyższą klasę stanowiła klasa ekstra (E-Klasa), odpowiadająca minimalnej wymaganej jakości mleka zdefiniowanej w wyżej wymienionej dyrektywie. Dla każdej klasy określony został górny pu-łap odnośnie ilości drobnoustrojów i komórek somatycznych dopuszczonych w 1 mililitrze mleka (tab. VIII.1). Wprowadzenie tej normy do obowiązkowego stosowania miało na celu zwrócenie uwagi producentów i przetwórców na konieczność podejmowania działań w kierunku poprawy jakości mikrobiolo-gicznej mleka. Nowelizowane przepisy krajowe w tym zakresie coraz większy nacisk kładły na jakość mikrobiologiczną i zdrowotną mleka, np. przez wpro-wadzanie zakazu skupu mleka o każdorazowo najniższej klasie. Tak więc usta-nowiona w lutym 1999 roku przez PKN nowa norma, która obowiązywała od 1 stycznia 2000 roku¹² wyłączała klasę trzecią ze skupu, a zastępujące tę normę stosowne rozporządzenie MRiRW¹³ wprowadzało zakaz skupu mleka w II-klasie po 1 stycznia 2003 roku oraz w I-klasie po upływie okresu przejściowego, tj. po 1 stycznia 2007 roku. Jednocześnie zakłady uzyskiwały coraz więcej swobody w podejmowaniu decyzji, których wykonanie nie stanowiło zagrożenia dla bez-pieczeństwa żywnościowego (np. istotność i częstość badań parametrów fizyko-chemicznych).

11 PN-A-86002: 1995: Polska Norma na mleko surowe do skupu. Wymagania i badania PKN, Norma ta wprowadzała kryteria sensoryczne, temperaturę i kwasowość, jako obowiązkowe kryteria przyjęcia mleka w skupie. Jednocześnie oznaczenie parametrów fizykochemicznych (tłuszcz, białko, sucha masa) zostały przesunięte w sferę dobrowolnego oznaczania i stoso-wania przez mleczarnie.

12 PN-A-86002: 1999: Polska Norma na mleko surowe do skupu. Wymagania i badania PKN, Warszawa.

13 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 5 lipca 2002 roku, w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych przy pozyskiwaniu, przetwórstwie, składowaniu i transporcie mleka oraz przetworów mlecznych (Dz. U. Nr 117, poz. 1011).

Tabela VIII.1. Ewolucja polskich wymagań zdrowotnych dotyczących mleka surowego odbieranego z gospodarstwa produkcyjnego w celu dalszego przerobu

Dobrowolne Obowiązkowe Wyszczególnienie

S-Klasa E-Klasa I-Klasa II-Klasa III-Klasa Zakaz skupu − − po 1 I 2007 r. od 1 I 2003 r. od 1 I 2000 r.

Liczba drobnoustrojów

(per ml) ≤ 30 000 ≤ 100 000 ≤ 400 000 ≤ 1 000 000 > _{1 000 000} Liczba kom. somat.

(per ml) ≤ 30 000 ≤ _{400 000} ≤ _{500 000} ≤ 1 000 000 > _{1 000 000} Źródło: [Hockmann, Pieniadz 2006].

Zaostrzenie wymagań higienicznych doprowadziło do istotnej poprawy jakości skupionego mleka. Jeszcze w 1999 roku udział klasy ekstra w skupie wynosił 35%, a na pozostałe klasy przypadło 35% (I klasa), 23% (II klasa) oraz 12% (III klasa) skupowanego mleka [Polskie mleczarstwo… 2003]. Dzisiaj skup mleka w klasie ekstra dochodzi do 100%, zwłaszcza w północno-wschodnich regionach Polski.

Dostosowując prawo polskie do prawodawstwa Unii Europejskiej, jeszcze w 2003 roku wprowadzone zostały zmiany do przepisów o normalizacji, które spowodowały wycofanie obowiązku stosowania Polskich Norm. Od tego czasu norma PN-A-86002 „Mleko surowe do skupu”, ma charakter dokumentu tech-nicznego i jest stosowana fakultatywnie, aczkolwiek większość mleczarni nadal ją uznaje. Obligatoryjne wymagania higieniczne są regulowane na poziomie ak-tualizowanych rozporządzeń unijnych lub MRiRW. Niektóre mleczarnie wpro-wadzają dodatkowe standardy jakościowe i przeprowpro-wadzają uzupełniające bada-nia, wychodzące poza obowiązujące przepisy oraz zalecenia normatywne. Jest to podyktowane prowadzoną polityką jakości i specyfiką produkcji. Przykłado-wo, przedsiębiorstwa kładące duży nacisk na jakość i zróżnicowanie produktu końcowego rozróżniają i premiują klasę super ekstra (S-Klasa) w skupie. Przy produkcji jogurtów dodatkowe i częstsze są np. badania na zafałszowania wodą, obecność inhibitorów i innych substancji hamujących.

Generalnie przedsiębiorstwa ponoszą coraz więcej odpowiedzialności, ale mają też coraz więcej swobody w podejmowaniu decyzji odnośnie stosowanych metod w celu osiągnięcia ustalonych standardów jakościowych. Pozwala to na adaptację dotychczasowych technologii kontrolnych do potrzeb wewnątrzzakła-dowych, podyktowanych strategią jakościową oraz specyfiką produkcji. Sprzyja to procesom zróżnicowania sektora już na etapie zaopatrzenia w surowiec.

Coraz większego znaczenia nabiera w tym kontekście współpraca strategiczna,

jako, że umożliwia ona redukcję kosztów kontroli. Potrzeba kontroli jest tym mniejsza, im większe jest zaufanie i lojalność partnerów oraz poczucie przyna-leżności do łańcucha przetwórczego, a w związku z tym poczucie odpowie-dzialności za jakość dostarczonego surowca.