Podmiotem badań określonym sensu largo w temacie niniejszego opracowania są przedsiębiorstwa produkcyjne. Przez przedsiębiorstwo rozumieć można „trwałą i wyodrębnioną organizację (instytucję) zajmującą się działalnością produkcyjną lub usługową” [Pszczołowski 1978, s. 192]. Produkcję definiuje się natomiast jako
„wytwarzanie wyrobów”17 [Pszczołowski 1978, s. 186].
Nie zgłębiając szerzej pojęcia ‘przedsiębiorstwa produkcyjnego’, zauważyć można, że grupa podmiotów mieszczących się w ramach przedstawionej definicji jest nader szeroka. Przeprowadzenie empirycznej części rozprawy wymaga zatem ograniczenia klasy badanych podmiotów do pewnego wycinka rzeczywistości przedsiębiorstw produkcyjnych. W niniejszej pracy za takową obrano arbitralnie przedsiębiorstwa z sektora produkcji materiałów budowlanych notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW).
W odpowiedzi na tak obraną grupę badawczą można wysunąć zarzut dotyczący stosunkowo wąskiego zakresu empirycznego, który prowadzi do trudności rzetelnego wnioskowania indukcyjnego18. Jednakże dotychczasowe badania prowadzone przez autora przedkładanej rozprawy, choć niemające wyczerpującego charakteru względem zarówno przedsiębiorstw produkcyjnych, jak i podmiotów zaliczanych do innych gałęzi gospodarki pozwalają na sformułowanie pewnych wniosków wynikających z powtarzających się obserwacji.
Tym samym ani rozszerzenie grupy badawczej o inne przedsiębiorstwa zaliczane do sektora produkcji materiałów budowlanych, ani poszerzenie zakresu badań o inne przedsiębiorstwa produkcyjne nie zmieni zasadniczo charakteru rozumowania. Zważając
17 Przez wyrób rozumie się natomiast „wytwór materialny zewnętrzny w stosunku do sprawcy, niebędący jednak innym podmiotem działania” [Pszczołowski 1978, s. 279].
18 Jednocześnie należy zauważyć, iż zgodnie z zasadami rozumowania zawartymi m.in. w „Elementach teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk”(PWN, Warszawa 1986) T. Kotarbińskiego rozumowaniu indukcyjnemu odbiera się miano wnioskowania – jest ono wyłącznym atrybutem rozumowania dedukcyjnego.
38
na występowanie powtarzających się obserwacji uznano, iż ważniejszym w niniejszej rozprawie jest uniknięcie zarzutu kwantofrenii. Zasadność wskazanego zabiegu tłumaczy się również celem indukcjonistycznej części pracy zarysowanej we wstępie do rozprawy – sformułowaniem docelowej hipotezy. Osiągnięcie tego celu byłoby możliwe również poprzez przeprowadzenie studium przypadku, zgodnie z zasadą nic ponad miarę.
***
Przez produkcję materiałów budowlanych (wyrobów budowlanych) według Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 uważa się produkcję
„każdego wyrobu lub zestawu wyprodukowanego i wprowadzonego do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych” [Art. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2016]. Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) do sektora produkcji materiałów budowlanych zalicza się w szczególności produkcję:
cementu, wapna i gipsu,
ceramicznych materiałów budowlanych,
betonu,
szkła i wyrobów ze szkła,
wyrobów z drewna, korka, słomy,
rur, przewodów, kształtowników ze stali [Polska Klasyfikacja Działalności 2016].
W literaturze przedmiotu wyróżnić można szereg kryteriów klasyfikacyjnych materiałów budowlanych. Wśród najważniejszych z nich wyróżnić można [trucinska.zut.edu.pl 2016]:
1. Pochodzenie – materiały naturalne, pochodzące z przeróbki surowców naturalnych, syntetyczne oraz z odpadów przemysłowych.
2. Właściwości techniczne – konstrukcyjne, niekonstrukcyjne, materiały termoizolacyjne, dźwiękoizolacyjne, hydroizolacyjne, etc.
3. Zastosowanie – elementy murowe, elementy stropowe, wyroby do pokryć dachowych, wyroby izolacyjne, wyroby do ochrony przed korozją, wyroby instalacyjne, wyroby wykończeniowe.
Popyt na produkty sektora produkcji materiałów budowlanych jest silnie skorelowany z ogólną koniunkturą na rynku produkcji budowlano-montażowej,
39
a ta - z kondycją gospodarki narodowej. Na wykresie 2.1. przedstawiono produkcję budowlano-montażową w Polsce w latach 2010-2014 [mld zł].
Wykres 2.1. Produkcja budowlano-montażowa w Polsce w latach 2010-2014
Źródło: opracowanie własne na podstawie [Główny Urząd Statystyczny 2015].
Wartość produkcji budowlano-montażowej w Polsce w latach 2010-2014 podlegała znacznym wahaniom. Najkorzystniejszy był rok 2011, w którym jej wartość osiągnęła poziom 191,3 mld zł, co oznaczało wzrost w stosunku do 2010 r. o ponad 12%. W 2012 r.
polskie budownictwo, a tym samym branża produkcji materiałów budowlanych odczuły bardzo silnie skutki ogólnoświatowego kryzysu. W 2012 r. nastąpił ponad 7%-owy spadek wartości produkcji budowlano-montażowej względem roku poprzedniego.
Kolejny rok – 2013 – również wpisywał się w tendencję recesyjną. Wartość branży w tym okresie zmniejszyła się o niemal 6% w stosunku do 2012 r. i wyniosła 167 mld zł.
Dopiero w 2014 r. w produkcji budowlano-montażowej odnotowano wzrost, który wyniósł ponad 4% względem 2013 r. Jednak wartość branży – 174 mld zł – była o niemal 10% niższa niż w rekordowym roku 2011.
Reasumując, należy stwierdzić, że okres 2010-2014 był bardzo trudny dla polskiego sektora budownictwa, w tym dla branży produkcji budowlano-montażowej.
Kryzys gospodarczy przyczynił się do silnego regresu na opisywanym rynku, zwłaszcza w latach 2012-2013. Wzrost rynku w 2014 r., do poziomu ok. 174 mld zł był przesłanką odwrócenia ogólnej koniunktury na rynku. Zważywszy jednak na analogiczną wartość w 2011 r. należy zauważyć, że strona podażowa rynku pozostawała w latach 2012-2014 pod silną presją wyników z okresów minionych.
Poza przywoływanym kryzysem gospodarczym polski sektor budownictwa, szczególnie w latach 2013-2014 zmagał się zarówno z zakończeniem perspektywy
170,2
191,3
177,4
167,0
174,1
150,0 155,0 160,0 165,0 170,0 175,0 180,0 185,0 190,0 195,0
2010 2011 2012 2013 2014
40
ramowej UE na lata 2007-2013, która to skutkowała w tym okresie zakończeniem wielu infrastrukturalnych projektów inwestycyjnych, jak i z zakończeniem szeregu prac związanych z przygotowaniami do EURO 2012 w Polsce. Trudności o charakterze głównie makroekonomicznym skutkowały problemami finansowymi największych podmiotów, a to wywołując efekt domina doprowadziło do fali upadłości w branży.
Do głównych cech charakterystycznych polskiego sektora produkcji materiałów budowlanych można zaliczyć [BCC 2016]:
postępującą specjalizację podmiotów w sektorze,
widoczny wzrost innowacyjności o charakterze zarówno procesowym, jak i produktowym – wzrost ten jest w głównej mierze stymulowany środkami finansowymi pochodzącymi z UE,
wysoki poziom walki konkurencyjnej,
silną presję na obniżanie kosztów działalności,
wzrost udziału outsourcingu i podwykonawstwa w całym sektorze budownictwa,
wzrost liczby przedsiębiorstw pełniących rolę integratorów robót budowlanych,
ograniczony potencjał wytwórczy w niektórych segmentach sektora (np. w zakresie kruszyw),
koncentrację regionalną przedsiębiorstw sektora,
istotny udział w rynku polskim materiałów budowlanych spoza UE, nie spełniających właściwych wymogów jakościowych.
Producenci branży budowlano-montażowej jako najważniejsze bariery rozwoju wskazują przede wszystkim bardzo wysoki poziom konkurencji oraz niepewność ogólnej koniunktury gospodarczej. Ta niepewność znajduje odzwierciedlenie w potencjale inwestycyjnym polskich przedsiębiorstw sektora produkcji materiałów budowlanych.
Trudna sytuacja sektora jest również przyczyną istotnych problemów w zakresie dostępności do kredytów. Ponadto trudności stwarzają gwałtownie rosnące koszty zatrudnienia i brak odpowiednio wykwalifikowanych pracowników.