Publikacja jest efektem projektu badawczego pt. Strategie ekspansji firm województwa łódzkiego na rynki zagraniczne realizowanego w Katedrze Marketingu na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego w dwóch etapach. Pierwszy etap (2017) obejmował ba-dania wstępne przeprowadzone wśród menedżerów wybranych przedsiębiorstw w województwie łódzkim prowadzących dzia-łalności na rynkach zagranicznych. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz wywiadu. Efektem tego etapu badania było opub-likowanie monografii pod tytułem Strategie marketingowe polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Studia przypadków1. Drugi etap badań był realizowany od połowy 2017 do połowy 2018 r. Przeprowadzono badania o charakterze ilościowym na ce-lowo dobranej próbie przedsiębiorstw zlokalizowanych w woje-wództwie łódzkim. Niniejsze opracowanie zawiera wybrane wyni-ki prowadzonych prac badawczych w drugim etapie tego projektu.
Poniżej przedstawiono cele, zakres i metody badawcze dru-giej części projektu badawczego w odniesieniu do ekspansji przedsiębiorstw na rynki zagraniczne.
1 Patrz szerzej: W. Grzegorczyk, K. Szymańska, Strategie marketin-gowe polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Studia przypadków, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2018.
82 Proces ekspansji firm na rynki zagraniczne – wyniki badań wtórnych
Wyznaczono następujące cele badania:
1) określenie motywów internacjonalizacji przedsiębiorstw;
2) określenie metod oceny i wyboru rynków zagranicznych jako celów ekspansji firm;
3) ustalenie form ekspansji na te rynki i procesu ich wyboru;
4) określenie kierunków ekspansji i liczby rynków zagranicz-nych, na których funkcjonują badane firmy;
5) ustalenie działań marketingowych firm na rynkach zagra-nicznych;
6) określenie efektów ekspansji na rynki zagraniczne przez przedsiębiorstwa.
Zastosowano następujące metody badania:
1) studia literaturowe dotyczące przedmiotu badania,
2) analizę źródeł wtórnych dotyczących zagranicznej ekspan-sji polskich przedsiębiorstw,
3) badania pierwotne prowadzone na próbie wybranych przedsiębiorstw województwa łódzkiego.
Badania pierwotne zrealizowane zostały za pomocą wywia-dów sformalizowanych z menedżerami wybranych przedsię-biorstw w województwie łódzkim. Narzędzie badawcze stanowił wystandaryzowany kwestionariusz wywiadu i ankiety. Badania były prowadzone bezpośrednio w siedzibach firm, a także za po-średnictwem elektronicznych ankiet, które były imiennie wy-syłane do menedżerów firm. Kwestionariusz został podzielony na bloki tematyczne wraz ze szczegółowymi pytaniami zamknię-tymi i otwarzamknię-tymi. Zdecydowano się na tę formę, mając na uwadze długość wywiadu/ankiety i szczegółowość pozyskiwanych infor-macji. Natomiast użycie kafeterii odpowiedzi, skal pomiarowych czy filtrów przejścia między pytaniami w bloku miało na celu uła-twienie ankieterom i respondentom swobodnego wykorzystania narzędzia badawczego. Skutkowało to pozyskaniem przez bada-czy pełnego materiału, który posłużył do dalszego opracowania i formułowania wniosków.
Dobór próby do badań w ramach całego projektu badawcze-go miał charakter losowo-celowy. Jednostkami badania były
przedsiębiorstwa zlokalizowane w województwie łódzkim działające na rynkach zagranicznych. Podejmując się doboru próby do badań, badacze wstępnie skorzystali z listy przedsię-biorstw zlokalizowanych w województwie łódzkim z bazy GUS obejmującej ponad 2800 jednostek. Lista ta stanowiła operat losowania2.
W pierwszym etapie realizacji projektu z listy firm do badań zakwalifikowano 100 jednostek, a po ich weryfikacji dokonano wyboru celowego 50 jednostek. Kryterium wyboru stanowił fakt deklarowania działalności firmy na rynkach zagranicznych. Dane dotyczące profilu działalności firmy pobrano przede wszystkim ze stron internetowych danych przedsiębiorstw lub rozmowy te-lefonicznej z przedstawicielami firm, którzy deklarowali swoje uczestnictwo w działalności zagranicznej.
W drugim etapie badań wykorzystano kwestionariusz an-kiety wysłanej na imienne adresy mailowe do ponad 900 przed-siębiorstw województwa łódzkiego. Liczba jest efektem we-ryfikacji informacji o prowadzeniu działań gospodarczych na rynkach zagranicznych przez firmy z listy zakupionej w GUS (2800 jednostek).
Prezentowane wyniki są efektem prac badawczych na podsta-wie informacji zgromadzonych podczas wywiadów i ankietowych badań elektronicznych. Kwestionariusz był tak skonstruowany, że pozwolił badaczom zakodować zdobyte informacje i poddać je analizie statystycznej. Ostatecznie otrzymano i do dalszych analiz przyjęto 117 kwestionariuszy ankiety. Zakres prezentowanych wyników w niniejszym opracowaniu jest podyktowany celami drugiej części projektu badawczego. Natomiast zamieszczone w końcowej części opracowania studia przypadków są dodat-kowym efektem prowadzonych wywiadów z firmami działają-cymi na rynkach zagranicznych. Pozwoliły one na zgromadze-nie informacji dodatkowych, a Autorzy postanowili ten materiał
2 Należy wspomnieć, że lista z GUS nie podaje informacji, czy firma działa na rynkach zagranicznych. W tym celu badacze podjęli się weryfikacji listy i na jej podstawie wyodrębniono firmy, które po-tencjalnie mogłyby wziąć udział w badaniu.
84 Proces ekspansji firm na rynki zagraniczne – wyniki badań wtórnych
opracować głównie ze względu na poszerzenie wiedzy o ekspansji firm z województwa łódzkiego na rynki zagraniczne. Należy tu również wspomnieć, że studium przypadków jest najczęściej wy-korzystywaną metodą w procesie szkolenia menedżerów firm. Za-tem zaprezentowane studia przypadków mogą stanowić materiał szkoleniowy dla czytelników – menedżerów firm i studentów3.
Zaprezentowane wyżej cele badania były realizowane na pstawie sformułowanych zagadnień badawczych i pytań, które od-nosiły się do procesu ekspansji na rynki zagraniczne.
Cel badawczy nr 1
Określenie motywów internacjonalizacji polskich przedsię-biorstw.
3 Studium przypadku jest jedną z metod badań jakościowych. To wszechstronny opis badanego zjawiska, dotyczącego jakiejkol-wiek dyscypliny naukowej. Natomiast w odniesieniu do nauk o zarządzaniu studium przypadku to szczegółowy opis zazwyczaj rzeczywistego zjawiska gospodarczego, np. organizacji, procesu zarządzania, jego elementów lub otoczenia organizacji w celu sfor-mułowania wniosków o przyczynach i rezultatach jego przebiegu.
Metoda ta ma charakter empiryczny, ponieważ analizuje i ocenia zjawiska zachodzące w rzeczywistości. Studium przypadku nada-je się zwłaszcza dla tematów badawczych o charakterze opisowym.
Daje wówczas odpowiedzi na pytanie – co, gdzie i w jaki sposób się wydarzyło. W odniesieniu do problemów eksploracyjnych pozwoli uzyskać odpowiedź na pytanie – dlaczego badane zjawisko wystą-piło? Jednocześnie w metodzie tej wykorzystywane są wielorakie techniki i narzędzia gromadzenia i analizy danych. Mogą to być obserwacje, obserwacje uczestniczące, wywiady, ankietowanie, dokumentacja badanej organizacji, źródła prasowe, internetowe, dostępne bazy danych itp. W oparciu o zgromadzone informacje metoda studium przypadku umożliwia dokonanie pogłębionej analizy badanego problemu, zaprezentowanie jego specyfiki, in-terakcji z innymi elementami organizacji lub jej otoczenia. Patrz szerzej: M. Kostera (red.), Organizacje w praktyce. Studia przypad-ku dla studentów zarządzania, Poltext, Warszawa 2011.
Pytania badawcze:
1. Jakie były motywy podjęcia działań na rynkach zagranicz-nych?
2. Jaka była ich hierarchizacja i podział?
Cel badawczy nr 2
Określenie metod oceny i wyboru rynków zagranicznych jako celu ekspansji firm.
Pytania badawcze:
1. Czy dokonywano oceny rynków zagranicznych przed eks-pansją na nie?
2. Jakie źródła informacji o rynkach zagranicznych były wyko-rzystywane?
3. Jakie metody stosowano w przedsiębiorstwie do oceny i wy-boru rynku?
Cel badawczy nr 3
Ustalenie formy ekspansji na rynki zagraniczne i procesu ich wyboru.
Pytania badawcze:
1. Jakie formy wejścia na rynki zagraniczne firma zastosowała?
2. Czy forma działania jest związana z czasem funkcjonowa-nia na rynkach zagranicznych?
3. Jak przebiegał proces wyboru formy ekspansji?
Cel badawczy nr 4
Ustalenie kierunków ekspansji przedsiębiorstw z województwa łódzkiego i liczby rynków zagranicznych, na których funkcjonują.
Pytania badawcze:
1. Jakie kierunki geograficzne przyjęła ekspansja tych firm?
2. Na ilu rynkach zagranicznych funkcjonują badane przed-siębiorstwa?
Cel badawczy nr 5
Określenie działań marketingowych firm na rynkach zagra-nicznych.
86 Proces ekspansji firm na rynki zagraniczne – wyniki badań wtórnych
Pytania badawcze:
1. Kto przygotowuje i realizuje działania marketingowe na rynkach zagranicznych?
2. Jakie zmiany wprowadzają firmy w swoich działaniach marketingowych na rynkach zagranicznych i jakich instru-mentów marketing-mix one dotyczą?
Cel badawczy nr 6
Określenie efektów ekspansji badanych przedsiębiorstw na rynki zagraniczne.
Pytania badawcze:
1. Czy w firmie badano efekty ekspansji na rynki zagraniczne?
2. Jakie mierniki wykorzystano w tym celu?