Charakterystyka zasobów i nakładów finansowych

W tej części raportu zaprezentowano strukturę zasobów oraz nakładów finansowych na szkoły i przedszkola w powiecie sępoleńskim, ze szczególnym uwzględnieniem źródeł ich finansowania. W pierwszej kolejności zostanie omówiona struktura budżetu placówek edukacyjnych, aby na-stępnie scharakteryzować podstawowe i dodatkowe źródła finansowania.

6.4.1. Przeciętna struktura budżetu szkoły – wydatki

Koszty osobowe w placówkach edukacyjnych w powiecie sępoleńskim sytuują się poniżej prze-ciętnej krajowej. Aż 11 placówek wydatkuje na jednego ucznia poniżej 5000 zł. Większość szkół (21) przeznacza od 5001 do 7500 zł na ucznia, a tylko 10 placówek przekracza tę kwotę. Wyraźnie nisze koszty osobowe w przeliczeniu na ucznia są udziałem placówek edukacyjnych zlokalizowa-nych w gminach miejsko-wiejskich, niż wiejskich. Różnice są zapewne wynikiem funkcjonowania liczniejszych, a tym samym tańszych, placówek na terenie miast.

Zdecydowanie najważniejszym wydatkiem w  budżecie wszystkich szkół były wynagrodzenia, których średni udział wynosił 83%, a  mediana 88%. W  ramach wydatków na wynagrodzenia dominują wynagrodzenia nauczycieli, które średnio w powiecie sępoleński pochłaniały 8 z każ-dych 10 złotych przeznaczanych na ten cel. Przy tak wysokim udziale wydatków tego typu oraz uwzględnieniu faktu, że wynagrodzenia nauczycieli są ustalone ustawowo (Karta Nauczyciela), jednoznacznie widać, że to koszty osobowe, a dokładniej liczba etatów przypadających na ucz-nia/oddział decydują o wielkości budżetów szkół oraz łącznych wydatkach JST na edukację. Powyższe dane oraz minimalna liczba szkół podejmujących wysokobudżetowe inwestycje, zary-sowują model wydatków szkół jako zdominowanych przez wydatki osobowe z około 10-procen-towym udziałem wydatków eksploatacyjnych i infrastrukturalnych. Większe inwestycje podejmo-wane są rzadko i wiążą się z dodatkowymi środkami organu prowadzącego.

W roku 2012 – w porównaniu do roku poprzedniego – nastąpiła istotna zmiana wysokości bu-dżetów badanych szkół i przedszkoli. Aż 34 placówki edukacyjne dysponowały wyższymi środka-mi w porównaniu do roku poprzedniego. Na podobnym poziośrodka-mie budżet utrzymało jedenaście szkół i przedszkoli, a w trzynastu spadł. Zdaniem dyrektorów, wpływ na zmniejszenie budżetu placówek edukacyjnych w ostatnim roku miał głównie spadek liczby uczniów oraz problemy fi-nansowe organu prowadzącego.

Natomiast powtarzającymi się w  wypowiedziach badanych dyrektorów czynnikami wpływają-cymi na wzrost wartości środków w dyspozycji placówek edukacyjnych w minionym roku były podwyżki płac dla nauczycieli, w tym te wynikające z uzyskania awansu zawodowego, i wzrost liczby uczniów.

część ich budżetu stanowią środki z subwencji oświatowej, a jaką środki z dochodów własnych samorządu. Brak edukacyjnych placówek niepublicznych w  powiecie oraz fakt, że dyrektorzy placówek, które ich zdaniem nie otrzymują subwencji oświatowej, potwierdzali otrzymywanie dotacji celowych lub przedmiotowych JST, może wskazywać na mylenie przez dyrektorów tych dwóch instrumentów finansowania szkół przez organ prowadzący (JST). Więcej niż połowa pla-cówek edukacyjnych (41 z 75) korzysta ze środków pomocy społecznej – co jest zdecydowanie najwyższym odsetkiem wśród badanych powiatów – a co trzecia (26 z 75) z funduszy unijnych. Środki unijne stanowią źródło finansowania oświaty, które pozwala zarówno na poprawę jakości bądź zakresu dotychczasowych działań edukacyjnych, jak również umożliwia podjęcie dodatko-wych inicjatyw14. Odsetek szkół korzystających ze środków unijnych jest porównywalny z pozo-stałymi powiatami w badaniu BECKER (od 18 do 44 procent).

Rysunek 47. Publiczne źródła finansowania

Źródło: badanie placówek edukacyjnych, kwestionariusz dyrektora N=75.

W ramach pozyskiwania środków, szkoły składają wnioski o objęcie ich placówek programami ministerialnymi (prowadzonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Sportu, Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, wcześniej Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), lokalnymi oraz przede wszystkim unijnymi.

14 Szerzej o środkach unijnych w rozdziale Samorząd.

75 60 45 30 15 0 70 41 30 26 25 11 13 1

Subwencja oświatowa i inne środki Jednostek Samorządu Terytorialnego

Środki z pomocy społecznej Dotacje celowe, przedmiotowe Jednostek Samorządu Terytorialnego Projekty unijne: realizowane we współpracy

z innymi szkołami/podmiotami Projekty unijne: realizowane przez szkołę Projekty ministerialne, ogólnopolskie Projekty regionalne Inne

Samorząd wojewódzki stanowi jedną z instytucji pośredniczących w realizacji Programu Opera-cyjnego Kapitał Ludzki, z którego na edukację przeznacza się bardzo duże środki. W wojewódz-twie kujawsko-pomorskim kilkadziesiąt celów zawartych w strategii oświatowej wdrażanych jest poprzez 32 projekty systemowe o łącznym budżecie prawie 300 milionów zł. Poza podstawo-wymi źródłami finansowania z programów unijnych EFS i EFRR, wykorzystywane są także środki Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Samorządy wojewódzkie aplikują także o granty ministerialne (nie stanowiąc już w tym przypadku instytucji pośredniczącej), np. z Ministerstwa Spraw Zagranicznych czy Ministerstwa Sportu.

6.4.3. Dodatkowe źródła finansowania

Szkoły i przedszkola w powiecie sępoleńskim w największym stopniu (najwyższy lub jeden z wyż-szych odsetków) korzystają z dodatkowych źródeł dochodów; wyjątek stanowi własna działal-ność dodatkowa. Do najczęstszych dodatkowych źródeł finansowania placówek edukacyjnych w powiecie sępoleńskim należy zaliczyć dobrowolne wpłaty rodziców (zazwyczaj składki na radę rodziców). Otrzymują je niemal wszystkie placówki, niezależnie od szczebla edukacji (najwięcej ze wszystkich powiatów). Znaczna część dyrektorów (45 z 75) wskazuje także na wsparcie sponso-rów indywidualnych, a 36 szkołom pomagają przedsiębiorstwa lub inne instytucje.

Rysunek 48. Dodatkowe źródła finansowania

Źródło: badanie placówek edukacyjnych, kwestionariusz dyrektora N=75.

Najważniejszym wsparciem, jakie otrzymują szkoły, jest różnego rodzaju pomoc finansowa od rodziców. Oprócz składek wpłacanych na radę rodziców, dla dyrekcji badanych placówek edu-kacyjnych alternatywnym sposobem finansowania inwestycji były darowizny lub nawet praca własna rodziców.

Ze względu na to, że środowisko jest dosyć biedne, rada rodziców przyjęła w  swojej uchwale składkę od rodziny miesięczną w wysokości 4 złotych, co daje nam w skali roku kwotę około 800 złotych. To są środki, które pochodzą z tych wpłat na rzecz rady rodziców. Niemniej jednak jest grupa rodziców prężnie działających, którzy chcą utrzymać tę szkołę za wszelką cenę i w skali, no powiedzmy, żeby tutaj też nie popełnić jakiegoś błędu, no ale powiedzmy tak w skali tych 8 lat, od 8 do 10 lat, udało się z tych środków pozabudżetowych, głównie to były darowizny, wymienić wszystkie meble w szkole, częściowo tę szkołę wyremontować, mam tutaj na myśli gipsowanie, malowanie, wymianę podłóg, wzbogacona została baza dydaktyczna. To były właściwie darowi-zny [przyp.: materialne] z rady rodziców. (Dyrektor szkoły)

100% 80% 60% 40% 20% 0% 99% 60% 48% 21% 15% 13% 12% 5% 1% 5%

Dobrowolne opłaty rodziców (np. składki na radę rodziców) Wsparcie sponsorów indywidualnych Wsparcie przedsiębiorstw/instytucji Działalność własna pozwalająca

uzyskać dochody Wsparcie organizacji pozarządowych w ramach projektów ogólnopolskich Wsparcie wydawnictw i producentów

pomocy szkolnych Praktyczna nauka zawodu prowadzona

na koszt lokalnych przedsiębiorstw Wparcie organizacji pozarządowych lokalnych

Wparcie organizacji pozarządowych regionalnych

Szkoły są zachęcane przez organ prowadzący do pozyskiwania dodatkowych źródeł finanso-wania. Najczęstszą praktyką, poza ubieganiem się o środki unijne, jest prowadzenie własnej dzia-łalności. Placówki oświatowe, jako jedyne jednostki organizacyjne w strukturze samorządu, mogą posiadać rachunki dochodowe, co oznacza możliwość generowania dochodów z  zarządzania nieruchomościami. Rachunki szkół są zasilane dochodami z wynajmu pomieszczeń (sal lekcyj-nych, hal sportowych), udostępniania boisk i stadionów, podnajmowania obiektów pod reklamy. Na rachunki dochodów własnych szkół trafiają również dochody z ubezpieczeń i prowizje.

Dyrektorzy niektórych placówek wynajmują pomieszczenia i z tego tytułu zyskują niezłe pieniądze dla kierowanej przez siebie placówki. To są na przykład sale gimnastyczne wynajmowane dla po-południowych form aktywności dla naszej społeczności lokalnej, czy też kolonie w sezonie wakacyj-nym. Tak że dzieją się tutaj różne interesujące rzeczy. (Przedstawiciel JST)

Dyrektorzy mają możliwość samodzielnego dysponowania środkami z wyżej wymienionej dzia-łalności – według wiedzy respondentów, najczęściej przeznacza się je na zakup pomocy dy-daktycznych. W praktyce prawo dyrektorów do swobodnego rozporządzania dochodami szkół w części gmin powiatu sępoleńskiego sprowadza się do sfery deklaracji. Dyrektorów w trakcie bezpośrednich rozmów związanych z  ustalaniem kształtu planu finansowego nakłania się do tego, aby z dochodów z działalności własnej współfinansowali niewielkie remonty i zakup po-trzebnego wyposażenia.

Mimo możliwości zwiększenia środków w dyspozycji szkół, zdaniem części dyrektorów taka dzia-łalność jest z jednej strony trudna do zorganizowania, a z drugiej wypracowywanie dochodów nie powinno należeć do zadań placówek edukacyjnych. Posiadanie przez szkoły indywidualnych środków stanowi niekiedy argument przemawiający za przyznawaniem im mniejszej puli środ-ków, niż zgłaszana w planach finansowych.

Jednostka budżetowa nie jest powołana do tego, żeby zarabiać pieniądze. Przepisy prawne tak są skonstruowane, że my po prostu, bardzo nam zawężają, jakby, pole manewru. Firma, która pro-wadzi działalność gospodarczą, zupełnie na innych zasadach. My, tutaj jest duży problem. (…) Teoretycznie jest to możliwe, ale musielibyśmy znowu, nakłady pracowników w zakresie