Chińska Republika Ludowa w kierunku socjalistycznej gospodarki rynkowej

Chińska Republika Ludowa to jedno z największych państw świata – zajmuje 4. miejsce pod względem powierzchni (ponad 9,3 mln km2)544,545, 1. miejsce pod względem liczby ludności (ok. 1,38 mld osób – ok. 18,5% ludności świata)546, 1. miejsce pod względem PKB (ok. 21,5 bi-liona USD w 2016 r.)⁵⁴⁷.ChRL graniczy z czternastoma państwami, a długość granicy lądowej wynosi ponad 22 tys. km.⁵⁴⁸ Konstytucja ChRL definiuje ją jako republikę socjalistyczną.

Ponad połowę powierzchni kraju zajmują pola uprawne, a ok. 1/5 lasy. Ze względu na wielkość terytorium oraz korzystne ukształtowanie geologiczne ChRL zaliczana jest do naj-zasobniejszych państw świata. Pod względem wydobycia węgla zajmuje 1. miejsce (46% wydo-bycia światowego w 2016 r.549), 6. miejsce w wydobyciu ropy (38% wielkości wydobycia FR)550, a także 6. miejsce pod względem produkcji gazu. Poza tym jest czołowym producentem: rud

543 Bywalec G., Kierunki i efekty reform gospodarczych w Indiach, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2009, s. 238-239.

544 Central Intelligence Agency, The World Factbook: China, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.cia.gov/li-brary/publications/resources/the-world-factbook/geos/cn.html, (stan na dzień: 22.11.2016 r.).

545 5. miejsce zajmą Chiny, jeżeli do porównania przyjmiemy terytoria np. Antarktydę (a nie państwa).

546 Central Intelligence Agency, The World Factbook: China, op. cit., (stan na dzień: 23.11.2016 r.).

547 International Monetary Fund, Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP), op. cit., (stan na dzień: 21.11.2016 r.).

548 Central Intelligence Agency, The World Factbook: China, op. cit., (stan na dzień: 22.11.2016 r.).

549 BP, Statistical Review of World Energy June 2017, dostęp online, tytuł dostępu: http://www.bp.com/statisticalre-view, (stan na dzień: 04.02.2018 r.).

550 EIA, Production of Crude Oil including Lease Condensate, dostęp online, tytuł dostępu:

https://www.eia.gov/beta/interna- tional/data/browser/#/?pa=00000000000000000000000000000000002&c=ruvvvvvfvtvnvv1vrvvvvfvvvvvvfvv-

161

żelaza, rtęci, cyny, wolframu, manganu, molibdenu, wanadu, magnetytu, aluminium, ołowiu, cynku, pierwiastków ziem rzadkich, uranu, boksytu, metali szlachetnych oraz soli kamiennej.551

Duże znaczenie w Chinach odgrywa przemysł ciężki, maszynowy, stoczniowy, elektroniczny, produkcja samochodów ciężarowych czy nawozów. Nadal duże znaczenie mają tradycyjne ga-łęzie przemysłu takie jak: włókiennicza, bawełniana, cukrownicza, mięsna, tytoniowa i herba-ciana. Postęp produkcji zaowocował wzrostem eksportu wyrobów przetworzonych.⁵⁵²

W niniejszym podrozdziale przedstawiony zostanie proces ewolucji ChRL od dyktatu ideologii po imperatyw bogacenia się. Tempo zachodzących zmian i ich pozytywny charakter (np. wzrost stabilności społeczno-politycznej) prowadziły do poprawy wizerunku Chin na arenie międzynarodowej. Przegląd decyzji jakie podejmowano od zakończenia II wojny światowej, a szczególnie po upadku rządów Mao Zedonga umożliwia zrozumienie źródeł sukcesu chiń-skiego modelu rozwoju.

Jak w większości państw rozwijających się, charakteryzujących się dużą (kilkusetmilio-nową i więcej) populacją wiejską i areałem ziem biologicznie sprzyjających uprawom, rolnictwo odgrywa znaczącą rolę. W 1978 r. w Chinach przeprowadzono reformę rolną, która w połączeniu z polityką otwarcia gospodarczego zapewniła bezpieczeństwo żywnościowe.553 Zmiany pozwo-liły na stworzenie modelu rolnictwa, który przy pomocy ok. 10% światowej ziemi uprawnej umożliwiła zaspokojenie potrzeb żywieniowych ok. 20% ludności świata. Chiny są pierwszym producentem ryżu na świecie, wytwarzają jedną czwartą światowego zboża, bawełny, owoców, warzyw, drobiu, jaj i produktów pochodzenia rybnego.554 Chiny usilnie rozwijały rolnictwo (w dwunastym planie pięcioletnim). W ostatnich dekadach zmechanizowano proces uprawy (w tym sadzenia i zbioru), obejmując nim ok. 60% powierzchni.

W przeciwieństwie do np. Indii, ChRL realizuje rozbudowane programy poza-socjalne na rzecz przesunięcia ludności z obszarów wiejskich i powiększania (scalania) powierzchni go-spodarstw, w tym liczebności stad zwierząt hodowlanych aby osiągnąć wyższą wydajność

551 Central Intelligence Agency, The World Factbook: China, op. cit., (stan na dzień: 22.01.2018 r.).

552 Observatory of Economic Complexity, China: export, dostęp online, tytuł dostępu: https://atlas.me-dia.mit.edu/en/profile/country/chn/, (stan na dzień: 05.02.2018 r.).

553 Drugim, ważnym z punktu widzenia chińskiego rolnictwa i spełnienia trzech kluczowych warunków: samowy-starczalności żywnościowej, podniesienie dochodów rolniczych, integracji z rynkami światowymi poprzez liberali-zację handlu, był 2001 r. – przyjęcie do WTO; więcej w: Wieliczko B., Polityka rolna Chin po 1978 r., „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie”, Problemy Rolnictwa Światowego, t. 15 (XXX), z. 1, 2015.

554 Food and Agriculture Organization of the United Nations, China at a glance, dostęp online, tytuł dostępu: http://www.fao.org/china/fao-in-china/china-at-a-glance/en/, (stan na dzień: 06.02.2018 r.).

162

na jednego zatrudnionego w rolnictwie. Poza tym ludność wiejska jest objęta programami roz-woju infrastruktury. Celem jest zwiększenie dostępu do: wody pitnej, sieci elektrycznej, sieci gazowej.⁵⁵⁵

Okres kolonialny (XVI-XIX w.) osłabił międzynarodową pozycję Chin. Negatywnie wpłynął na wzrost gospodarczy i doprowadził do obniżenia konkurencyjności. Chińską gospo-darkę osłabiły konflikty zewnętrzne np. „wojny opiumowe” (XIX w.) i wewnętrzne, które trwały aż do 1949 r., gdy władzę objęła Komunistyczna Partia Chin, z Mao Zedongiem na czele.556

Hasła równości i sprawiedliwości społecznej trafiły na podatny grunt, co pozwoliło na wdrażanie planów pięcioletnich realizowanych przez Komunistyczną Partię Chin.

Ze względu na narastający autorytaryzm władzy, w tym bardzo szybki proces umocnie-nia aparatu państwowego (szczególnie w okresie 1966-1970) od momentu formalnego powsta-nia ChRL zrealizowano dwanaście planów pięcioletnich. Obecnie realizowany jest XIII (2016-2020).⁵⁵⁷

W pierwszym okresie przywództwo (praktycznie jednoosobowe) Mao Zedonga umożli-wiło realizację intensywnego programu rozwoju przemysłu oraz socjalizacji politycznej, spo-łecznej i gospodarczej. Zniszczenia wojenne i próby naruszania niezależności politycznej w okresie wojny domowej (wsparcie USA dla Kuomintangu, a ZSRR dla KPCh) spowodowały, iż radykalizacja władzy spotkała się z aprobatą społeczną. Zgodnie z duchem komunizmu roz-poczęto proces reorganizacji państwa. Reformy poprzedziło przyjęcie modelu rozwoju spo-łeczno-gospodarczego autorstwa ZSRR. Przyspieszenie gospodarcze, które miało być wynikiem przemian w przemyśle (przede wszystkim ciężkim) na zasadzie dyfuzji rozwiązań i obrotu ka-pitałowego, powinno wspierać inne gałęzie gospodarki, w tym rolnictwo. Proces kolektywizacji rolnictwa wymagał jednak reformy agrarnej; z tego powodu podjęto np. decyzję o wzmacnianiu dużych jednostek rolnych. Jako kluczową formę przyjęto spółdzielnię rolną, która po zaspoko-jeniu wewnętrznych potrzeb, nadwyżki miała oferować pozostałej części społeczeństwa. Na póź-niejszych etapach przekształceń pogłębiono proces łączenia oraz starano się kontrolować wiel-kość produkcji rolnej i kanały sprzedaży. Reforma rolna generalnie dotyczyła m.in. centralizacji zarządzania, przywiązania ludności do ziemi i długookresowego, odgórnego planowania. Przy

555 People’s Bank of China, The 12th Five-year Plan for the Development and Reform of the Financial Industry,

dostęp online, tytuł dostępu:

http://www.csrc.gov.cn/pub/csrc_en/newsfacts/re-lease/201210/W020121010631355001488.pdf, (stan na dzień: 06.02.2018 r.).

556 Eberhard W., A History of China, Published by Cosimo Classics, New York 2005, p. 198.

557 Central Committee of the Communist Party of China, The 13th Five Years Plan for Economic and Social devel-opment of the People’s Republic of China 2016–2020, Central Compilation & Translation Press, Beijing 2015.

163

wsparciu planistów z ZSRR budowano socjalistyczną strukturę przemysłu oraz rozwijano spół-dzielnie producentów rolnych. Proces ten okazał się bardzo kosztowny i nieefektywny: łączna produkcja państwowych, spółdzielczych i współwłasności państwowo-prywatnych spadła z 21,3% w 1952 r. do 8,3% w 1957 r.⁵⁵⁸ Dokonano również przekształceń w handlu, które umoc-niły państwowy kapitalizm, modyfikując pozostałości własności prywatnej.

W ramach pierwszego planu pięcioletniego zrealizowano prawie 600 projektów infra-struktury przemysłu ciężkiego, które nie zapewniły jednak oczekiwanego wzrostu produkcji. Dodatkowo rolnictwo rozwijało się zbyt wolno, by zapewnić szybko rosnącej populacji odpo-wiednie zabezpieczenie żywnościowe. Sama reforma rolna wymagała inwestycji i czasowo ograniczyła produkcję rolną. Ostatecznie polityka trzech czerwonych sztandarów, a w jej ramach „wielkiego skoku gospodarczego” (1958-1962) zakończyła się klęską głodu.559

Pomimo wsparcia ZSRR, w podobnym przedziale czasu, zarejestrowany wzrost gospo-darczy był znacznie niższy w ChRL niż w np. USA. Ochrona przed kapitalizmem przy wdraża-niu socjalizmu nie przyniosła oczekiwanej przewagi. Fiasko współpracy z ZSRR doprowadziło do pogorszenia relacji między władzami obu państw. Dodatkowo występowała wyraźna nie-zgodność poglądów odnośnie kierunków rozwoju komunizmu.560 Chińczycy, dostrzegając nie-skuteczność wytycznych ZSRR przestali realizować zalecane programy. Podważano słuszność radzieckich strategii oraz sposobów realizacji przedsięwzięć.561

Podczas pierwszej dekady budowania socjalistycznej utopii w ChRL, w niektórych ob-szarach gospodarki doszło do wzrostu produkcji np. wydobycia węgla (podwojona w latach 1952-1957). Rolnictwo, rzemiosło, przemysł lekki i ciężki osiągnęły oczekiwany wzrost pro-dukcji. Był on mocno zróżnicowany (najsilniejszy w przemyśle ciężkim, najsłabszy w rolnic-twie). Wzrost okupiony był znacznym wysiłkiem społecznym. Uznając potrzebę inwestowania, ograniczano konsumpcję. Doprowadziło to do regresu społeczeństwa – zubożenia jeszcze więk-szej części populacji, a także głodu i wzrostu śmiertelności. Rolnictwo, ze względu na ograni-czone (w stosunku do pozostałych obszarów) finansowo inwestycje rozwijało produkcję znacz-nie wolznacz-niej niż np. przemysł ciężki, co przyczyniało się do problemów z wyżywieznacz-niem ludności. Inwestycje państwowe przyczyniły się do wzrostu zadłużenia sektora publicznego.

558 Kirkland E., Przemysł pełnoletni: biznes, praca i polityka publiczna, Nowy Jork 1961, s. 165.

559 Więcej w: Dikköter F., Wielki głód. Tragiczne skutki polityki Mao 1958–1962, Wydawnictwo Czarne, War-szawa 2013.

560 Wg Mao Zedonga socjalizm, a dalej komunizm powinien mieć indywidualny, narodowy charakter. Dopiero w takiej formule mógł być uznany za skuteczny system; więcej w: Rumiancew A., Źródła i ewolucja „idei Mao

Tse-tunga”, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1974, s. 34-35.

561 Berberoglu B., Związek Radziecki i Chiny: analiza porównawcza ich stadiów rozwoju gospodarczego, „Między-narodowy przegląd współczesnej socjologii”, nr 17 (2), 1987, s. 285-286.

164

W pierwszych dwóch dekadach wzrosła liczba regulacji dotyczących działalności prze-mysłowej i handlu oraz nasiliły się kontrole publiczne nad funkcjonowaniem podmiotów pro-sperujących w tych obszarach rynku. Władze stosowały przede wszystkim presję finansową, a tylko w wybranych obszarach zachęty do rezygnacji z samodzielności biznesowej. Celem władz było związanie 100% produkcji na terenie Chin z aparatem państwowym.562 Pod koniec pierwszej dekady funkcjonowania ChRL, 2/3 przedsiębiorstw była własnością państwa, a pozo-stałe prosperowały w partnerstwie publiczno-prywatnym. Podobnie było w rolnictwie – ok. 60% wszystkich rolników działało w ramach spółdzielni.

Rewolucja społeczno-gospodarcza przeprowadzona za rządów M. Zedonga tworzyła fi-lary do rozwoju przemysłu ciężkiego, w tym wydobycia surowców i ich obróbki. ChRL zyskała możliwość powielania maszyn (na bazie rozwiązań z ZSRR) oraz technologię wymaganą do roz-woju energetyki. W trakcie pierwszego i drugiego planu pięcioletniego, produkcja przemysłowa rosła ok. 16-18% rocznie, przy dochodzie narodowym na poziomie ok. 9% rocznie do 1957 r.563

W efekcie przemian realizowanych przez biuro polityczne i administrację doszło do spadku efektywności produkcji rolnej, którego bezpośrednią przyczyną były nieodpowiednie uprawy prowadzone przez niskowykwalifikowane osoby. W ciągu dwóch lat (1958-1960) pro-dukcja rolna zmniejszyła się o 75%. Problemy z dostarczeniem produktów rolnych oraz bezpo-średnio w przemyśle z np. zapewnieniem odpowiedniej jakości produktów, czy efektywnością produkcji doprowadziły do spadku: w przemyśle ciężkim o ok. 50% i w lekkim o ok. 20%.564

Po okresie przyspieszonej industrializacji (przesunięto prawie 100 mln rolników do prze-mysłu stalowego), która wymusiła ograniczenie konsumpcji na wsi doprowadzając do śmierci kilkanaście milionów chińczyków, władze planowały rozwiązać problem niedoboru żywności, odzieży i innych dóbr podstawowych. Opozycyjni wobec polityki Mao Zedonga: Liu Shaoqi, Chen Yuna i Deng Xiaopinga, przygotowali i realizowali od 1961 r. program naprawy gospo-darczej. W jego ramach przeprowadzono m.in. likwidację spółdzielni, umożliwiając rolnikom

562 Kierunek przemian jasno określił przywódca ChRL: „Celem rewolucji socjalistycznej jest wyzwolenie sił wy-twórczych. Przekształcenie indywidualnej własności w rolnictwie i rzemiośle w socjalistyczną własność kolek-tywną i przekształcenie własności kapitalistycznej w prywatnym przemyśle i handlu we własność socjalistyczną nieuchronnie doprowadzi do ogromnego wyzwolenia sił wytwórczych. Powstaną wówczas warunki społeczne do potężnego rozwoju produkcji przemysłowej i rolnej.”; Fragment przemówienia Mao Zedonga na Najwyższej Konferencji Państwowej (25 stycznia 1956 roku).

563 Należy podkreślić, iż międzynarodowe statystyki wskazywały na znaczne problemy gospodarcze ChRL. Bank Światowy szacował iż w 1961 r. ChRL odnotowała ok. 27% spadek produktu krajowego World Bank, China: GDP

(annual growth in %), dostęp online, tytuł dostępu: https://data.worldbank.org/country/china, (stan na dzień:

06.02.2018 r.).

165

uprawę ziemi znajdującej się przy domach, a część środków finansowych skierowanych na roz-wój przemysłu ostatecznie przeznaczono na urządzenia niezbędne do realizacji zadań rolnych i rozwoju przemysłu lekkiego.⁵⁶⁵

Celem rządzących ChRL w kolejnej dekadzie był rozwój obronności i postęp technolo-giczny, który ponownie wymagał znacznych nakładów finansowych i wyrzeczeń społecznych. Co ważne, zwrócono uwagę na poprawę jakości produkcji (a nie tylko ilości), jak również na róż-norodność, tak by budować samodzielność ekonomiczną. Jako dodatkowe cele wskazano roz-wój: transportu, handlu, kultury, edukacji i badań naukowych. Wprowadzone regulacje w prze-ciągu kilku lat przywróciły chińską gospodarkę na ścieżkę wzrostu, co było wielkim osiągnię-ciem po bardzo wyczerpującej finansowo i społecznie „polityce wielkiego skoku”. Od 1962 r. Mao Zedong rozpoczął walkę z opozycjonistami, zarzucając zaproponowanej polityce cechy ka-pitalistyczne. Kolejne lata poświęcił na przygotowania do „rewolucji kulturalnej”, która miała ugruntować jego dyktaturę. Była ona zarazem okresem niszczenia mienia narodowego oraz co-raz silniejszej izolacji, w tym budowania negatywnej narracji w kontaktach z zagranicą (m.in. doprowadzono w 1969 r. do konfliktu granicznego z ZSRR⁵⁶⁶). Walka o władzę w 1967 r. do-prowadziła do naruszenia jedności społeczeństwa, grożąc wybuchem wojny domowej. W kolej-nych latach Mao Zedong, przy wsparciu wojska i lokalkolej-nych grup oddakolej-nych działaczy, realizował program usuwania przeciwników.

Porażka polityki ówczesnego wodza doprowadziła do wzmocnienia opozycji. W latach 80. XX w. coraz silniejszą grupę stanowili zwolennicy reform gospodarczych (np. Deng X., Zhou E.). Po śmierci Mao Z. w 1976 r. doszło do krótkotrwałej walki o władzę zakończonej zniesieniem „rewolucji kulturalnej” i ustanowieniem nowej konstytucji (1978 r.).⁵⁶⁷ Pod koniec tego samego roku, KPCh przyjęła zaproponowany przez Denga X. program reform gospodar-czych, który miał przywrócić znaczenie handlu i wymiany międzynarodowej.

Plan pięcioletni na lata 1976-1980 był realizowany dwutorowo. W pierwszym okresie przyjęto ambitne założenia, niemożliwe do zrealizowania przy ówczesnym stanie gospodarki. Wymiar planu miał charakter wyraźnie ideologiczny. W 1978 r. wprowadzono zmiany, które urzeczywistniły oczekiwania. Założono, że przemysł (jako całość) powinien podlegać zasadom

565 Kajdański E., Chiny. Leksykon: historia, gospodarka, kultura, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 2005, s. 156.

566 Kuisong Y., The Sino-Soviet Border Clash of 1969: From Zhenbao Island to Sino-American Rapprochement, „Cold War History” Journal, vol. 1, 1/2000, pp. 21-52.

567 Heer P., The 1978 Constitution of People's Republic of China, „Socialist Law Review”, no. 4, 1978, pp. 309-313.

166

popytu i podaży, a więc przyszła wielkość produkcji powinna być jedynie prognozowana. Po-dejmowane przez władze działania powinny wspierać a nie narzucać rozwiązania gospodarcze. W ostatnich trzech latach Piątego Planu Pięcioletniego roczny wzrost produktu krajo-wego oscylował na poziomie ok. 8%.568 W kolejnym okresie przyjęto, iż należy reformować gospodarkę w taki sposób, aby utrzymać socjalistyczne podejście w relacjach państwo-obywatel, natomiast w gospodarce wprowadzać mechanizmy rynkowe bliższe kapitalizmowi, co wynikało m.in. z otoczenia – charakteru gospodarki światowej.

Ze względu na zachodzące przemiany przygotowane strategie na kolejną dekadę były znacznie bardziej złożone. Musiały uwzględniać planowane reformy, które pozwoliłyby rozwią-zać dotychczasowe problemy społeczno-gospodarcze, jak również doprowadzić do stabilizacji gospodarczej, w tym wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego. Ważnym celem okazało się utrzymanie podaży produktów konsumpcyjnych na odpowiednio wysokim poziomie i dopaso-wywanie go do rosnącej siły nabywczej i zmieniających się oczekiwań. Dodatkowym warun-kiem było zapewnienie stabilności cen na rynku. Kolejne warunki dotyczyły produkcji, w tym oszczędności czynników (materiałów, energii) – warunkiem stała się poprawa efektywności, a nie jedynie wzrost wartości absolutnej produkcji. Cele te osiągano m.in. poprzez zachęty do wdrażania nowych technologii, w tym wysoki poziom oszczędności w całej gospodarce. Do-datkowo wdrażano program rozbudowy infrastruktury, budownictwa mieszkaniowego. Ważnym aspektem stała się polityka fiskalna – celem była równowaga między wydatkami a wpływami i inwestycjami w gospodarkę. Dokonano również rekultywacji kultury i nauki, dążąc do odtwo-rzenia wartości jednoczących chińskie społeczeństwo. Rozwój społeczno-gospodarczy, w tym poprawa warunków bytowych miała zostać osiągnięta m.in. poprzez politykę „planowania uro-dzin” (1977-2015), która utrudniała posiadanie więcej niż jednego dziecka.569 Program (w po-czątkowym okresie) przyczynił się do poprawy warunków życia w pierwszych dekadach od wprowadzenia, w tym przede wszystkim do wzrostu wskaźników (ilościowych) dobrobytu. W drugiej dekadzie XXI w. można zaobserwować liczne, negatywne konsekwencje długotrwałej polityki regulacji urodzin, m.in. zdrowotne, demograficzne czy finansowe.⁵⁷⁰

568 World Bank, China: GDP (annual growth in %), op. cit., (stan na dzień: 06.02.2018 r.).

569 Polityka jednego dziecka była wielokrotnie krytykowana za brak humanitaryzmu. Konsekwencje długookresowe okazują się bardzo poważne, prowadząc do niewydolności systemu socjalnego i narażając Chiny na przyszłe, po-ważne, negatywne konsekwencje gospodarcze; więcej w: Hasketh T. (and others), The effects of China's One-Child

Family Policy after 25 Years, „New England Journal of Medicine”, 353, no. 11, 2005, pp. 1171-1176.

570 Więckowski H., Polityka jednego dziecka i jej wpływ na strukturę demograficzną Chińskiej Republiki Ludowej, „Zarządzanie Publiczne”, nr 1(25), 2014, s. 59-60.

167

Reformy podjęte pod koniec lat 80. XX w. odegrały kluczową rolę w procesie zapewnia-nia konkurencyjności międzynarodowej chińskiej gospodarce. Połączenie reform dostosowaw-czych (do mechanizmu rynkowego) w gospodarce autorstwa Denga X., a także otwarcie gospo-darcze (rozluźnienie polityki handlowej, w tym dopuszczenie podmiotów zagranicznych do większej aktywności na chińskim rynku), przy wsparciu rynku pracy i zwiększonych nakła-dach na kapitał ludzki (edukacja oraz badania naukowe) zadecydowały o pozytywnych ocenach (wewnętrznych i zewnętrznych) chińskiej gospodarki. Niskie koszty pracy (w skali globalnej) przy rozległym i zróżnicowanym rynku, dużym dostępie do kapitału ludzkiego o szerokim spec-trum wiedzy i umiejętności, a także surowców, przy stosunkowo niskich kosztach transportu oraz wysokim tempie wymiany informacji spowodowały, iż Chiny stały się interesującym ryn-kiem dla globalnych koncernów. Globalizacja stała się szansą na osiągnięcie celów chińskich władz.571 Te oczekiwały napływu kapitału jak i technologii, którą następnie skrzętnie kopio-wano.⁵⁷²

Efektem polityki modernizacji był kilkunastopunktowy wzrost gospodarczy w kolejnej dekadzie⁵⁷³, wysokie (kilkunastoprocentowe) nakłady roczne na infrastrukturę i modernizację technologii. Dochody budżetu państwa wzrastały o ok. 10-12%. Władze realizowały program, mając na uwadzę równowagę między przychodami i wydatkami. Kluczowe dla dalszej moder-nizacji kraju okazały się rosnące wpływy z handlu zagranicznego. Były one doskonałym źródłem dewiz niezbędnych do realizowania przedsięwzięć wymagających zakupu urządzeń i technologii za granicą. Projekty w tamtym okresie dotyczyły m.in. energetyki, infrastruktury drogowej i ko-lejowej, budownictwa.⁵⁷⁴ Sukcesy gospodarcze, a także rosnące oczekiwania władz względem tempa rozwoju gospodarczego dowiodły, iż niezbędna jest dalsza integracja z mechanizmami gospodarki światowej. Wzrost wielkości handlu zagranicznego przyspieszył od ok. 2002-2004 r., po dołączeniu Chin do WTO.⁵⁷⁵ Udział w międzynarodowym porozumieniu handlowym zapewnił Chinom dalszy dopływ dewiz – środków na przebudowę gospodarki.

Rozwiązania wprowadzane w ChRL były wdrażane w dwojaki sposób: adaptowane (jako „najlepsze praktyki światowe” – a więc te, które zostały już sprawdzone przez inne podmioty

571 Meredith R., Chiny i Indie. Supermocarstwa XXI wieku, tłum. Falkowski W., Wydawnictwo Media Lazar, War-szawa 2009.

572 Guangzhou A., Jefferson G.H., A great wall of patents: What is behind China's recent patent explosion?, „Journal of Development Economics”, vol. 90(1), September 2009, pp. 57-68.

573 World Bank, China: GDP (annual growth in %), op. cit., (stan na dzień: 07.02.2018 r.).

574 World Bank, Net trade in goods (BoP, current US$), dostęp online, tytuł dostępu: https://data.worldbank.org/country/china, (stan na dzień: 07.02.2018 r.).

575 ChRL jest członkiem Światowej Organizacji Handlu od grudnia 2001 r.; więcej w: World Trade Organization,

China and the WTO, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/china_e.htm,

168

i przynosiły korzyści) bądź testowo-wdrożeniowe, np. na terenie specjalnych stref ekonomicz-nych (SSE). Struktura gospodarki, w tym nadrzędność aparatu państwowego pozwala na wdra-żanie innowacyjnych pomysłów w wybranych przedsiębiorstwach/branżach. Program korekt w chińskim systemie gospodarczym pozwala na wprowadzanie najlepszych rozwiązań (uzna-nych za najkorzystniejsze) na poziom krajowy.⁵⁷⁶

Ósmy i dziewiąty „plan pięcioletni” (lata 1991-2000) upłynęły na rozwiązywaniu pro-blemów związanych z urynkawianiem gospodarki. Sektorowe sukcesy były coraz lepiej wi-doczne. Wraz ze wzrostem efektywności wytwarzania (szczególnie wysokim w latach 1990-2000) doszło do ponad dwukrotnego wzrostu PKB na zatrudnionego.⁵⁷⁷ Chiny stały się czoło-wym producentem drobnej elektroniki, sprzętu rtv i agd, produktów spożywczych, bawełny, chemii rolniczej oraz energii. Dalsze sukcesy były możliwe ze względu na samokrytykę władz