Republika Południowej Afryki w drugiej połowie XX wieku

RPA jest najmłodszym (stażem) członkiem BRICS. Wartości absolutne stawiają Repu-blikę Południowej Afryki znacznie „niżej”, czyniąc z niej swoistego rodzaju dodatek do BRIC. Pod względem powierzchni zajmuje dopiero 26. miejsce na świecie,599 ze względu na liczbę ludności – 25. miejsce (55,9 mln w 2016 r.),600 natomiast 31. miejsce pod względem PKB (ok. 752 mld USD w 2016 r.).⁶⁰¹ RPA określane jest mianem „gospodarki wschodzącej”, bazu-jącej na sektorze wydobywczym – znacznych zasobach naturalnych. Jest krajem zasobnym w:

596 Kaliński A., Strefy gospodarcze w Chinach – eksperyment bez końca, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/strefy-gospodarcze-w-chinach-eksperyment-bez-konca/, (stan na dzień: 11.02.2018 r.).

597 Babones S., China's Constitutional Amendments Are All About The Party, Not The President, forbes.com, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.forbes.com/sites/salvatorebabones/2018/03/11/chinas-constitutional-amend-ments-are-all-about-the-party-not-the-president/#57568a081615, (stan na dzień: 24.07.2018 r.).

598 World Bank, China: GDP per capita (current US$), dostęp online, tytuł dostępu: https://data.worldbank.org/in-dicator/NY.GDP.PCAP.CD, (stan na dzień: 27.07.2018 r.).

599 Central Intelligence Agency, The World Factbook: South Africa, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/sf.html, (stan na dzień: 20.12.2016 r.).

600 World Bank, South Africa: Population, total, dostęp online, tytuł dostępu: https://data.worldbank.org/indica-tor/SP.POP.TOTL?locations=ZA, (stan na dzień: 12.02.2018 r.).

601 International Monetary Fund, Report for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP), op. cit., (stan na dzień: 21.11.2017 r.).

176

złoto, platynę, diamenty, chrom, węgiel, rudę żelaza, mangan, nikiel, fosforany, cynę, pier-wiastki ziem rzadkich, uran, miedź, wanad, sól, a także gaz ziemny.602 Z tego powodu przez wiele lat rozwój tego obszaru podlegał łączeniu elementów gospodarki ekspansywnej (polityce podboju i podporządkowania stosunkowo niewielkiej liczebnie części społeczeństwa) oraz eks-tensywnej. Intensyfikacja produkcji i postęp technologiczny przez wiele dziesięcioleci nie były wymagane ze względu na stosunkowo dużą powierzchnię niezamieszkałą oraz dysproporcje spo-łeczne (niewielka klasa panująca – rasa biała603 oraz liczna ludność rolniczo-robotnicza – rasy czarnej i kolorowi). Od 1994 r. – zniesienia apartheidu - wszystkie grupy etniczne i językowe posiadają reprezentację we władzach państwa. Ludność RPA jest określana mianem „tęczowego społeczeństwa”604 – władze RPA podejmowały próbę zjednoczenia obywateli.

Podrozdział prezentuje piątego członka BRICS, który nawet w tej zróżnicowanej grupie mocno się wyróżnia. Źródeł rozwoju RPA należy poszukiwać zarówno w uwarunkowaniach międzynarodowych jak i charakterze rozwoju kraju, który przez wiele lat był zależny od państw wysoko rozwiniętych. W ten sposób jest on podobny do np. „brytyjskich” Indii czy „portugal-skiej” Brazylii. Kształtowanie gospodarki RPA było więc wypadkową warunków miejscowych i systemów narzucanych z zewnątrz. System seregacji rasowej pośrednio aplikowany wraz z po-glądami kolonizatorów, a później wzmacniany przez mit narodowo-religijny wpłynął również na gospodarkę RPA. Kolonializm odcisnął się piętnem na społeczeństwie tego kraju, stając się kluczowym problemem przyszłego rozwoju RPA, pomimo posiadania licznych surowców, ko-rzystnemu geograficznie położeniu (na szlakach handlowych) i przyjaznej strefie klimatycznej. Wielkie Odkrycia Geograficzne i rozwój technik nawigacji przyczyniły się do globalnej migracji ludności. Przewaga technologiczna, w tym militarna Europejczyków doprowadziła do osłabienia pozycji rdzennej (afrykańskiej) ludności, a na niektórych terenach do jej ekstermi-nacji. Na zajętych obszarach wprowadzano europejskie rozwiązania prawne, polityczne, gospo-darcze, a także porządek i styl życia (np. religie). Przyspieszenie polityki imperialnej nastąpiło w połowie XVII w. wraz z powstaniem portu zaopatrzeniowego (Holenderska Kompania Wschodnioindyjska) na Przylądku Dobrej Nadziei (1652 r.) – dzisiejsze Cape Town.⁶⁰⁵ Począt-kowo port odgrywał rolę bazy zaopatrzeniowej dla statków niderlandzkich, które zmierzały

602 Central Intelligence Agency, The World Factbook: South Africa, op. cit., (stan na dzień: 20.12.2016 r.).

603 Zależnie od okresu byli to głównie niemieccy i holenderscy (a także w mniejszości: skandynawscy, polscy, portugalscy, włoscy, hiszpańscy, szkoccy, angielscy, irlandzcy i walijscy) osadnicy, (później również angielscy/bry-tyjscy). Wieloletnie koegzystencja grupy rasy białej w środowisku złożonym głównie z czarnoskórych, doprowa-dziła do ukształtowania Burów. Ich potomkowie w XX w. określali siebie mianem Afrykanerów.

604 Kellerman S., The rainbow nation, dostęp online, tytuł dostępu: http://www.dreamstoreality.co.za/the-rainbow-nation/, (stan na dzień: 10.03.2018 r.).

605 Cullinan P., Robert Jacob Gordon 1743-1795: The Man and His Travels at the Cape, Struik Winchester Pub-lished, Johannesburg 1992, p. 62.

177

w kierunku azjatyckim.606 Od tego momentu Holendrzy, Niemcy i Francuzi wysyłali ekspedycje morskie, których zadaniem było zasiedlenie i uprawa podbitych ziem (odbierając je rdzennej ludności np. Bantu607).

Kolonię przylądkową od XVIII w. kontrolowali Brytyjczycy. Ich aktywność pozostawała niewielka aż do 1886 r. kiedy to odkryto w jej okolicach pokłady złota (rok później – diamen-tów). Od tego czasu Brytyjczycy prowadzili regularne walki z Burami o te tereny. Co istotne, do najcięższych prac, np. w kopalniach kierowano ludność czarnoskórą.⁶⁰⁸ Ludność rasy białej sprawowała własność, władzę i kontrolę nad danym obszarem produkcji w gospodarce. Osta-tecznie okres wojen o przywództwo nad Południową Afryką zakończyło utworzenie Związku Południowej Afryki w 1910 r. jako dominium brytyjskiego.609,610

Wysoki poziom autonomii Związku Południowej Afryki (oznaczający podmiot między: samo stanowiącą społecznością kolonii a niezależnym państwem) w ramach Imperium Brytyj-skiego miał zapewnić stabilność i poddaństwo obszaru zarządzanego przez ludność afrykaner-ską. Z drugiej strony powodował, iż uprzywilejowanie białoskórych w nowym systemie spra-wowania władzy przyczyniało się do narastania konfliktów etnicznych. Wojny na terenie Europy umożliwiły pełne uniezależnienie (1931 r.) na mocy Statutu Westminsterskiego, który zniósł ostatnie uprawnienia rządu brytyjskiego w stosunku do Południowej Afryki.611 Utworzenie Re-publiki Południowej Afryki – nastąpiło w 1961 r.612

Po II wojnie światowej nasilił się proces marginalizacji ludności czarnoskórej. Buro-wie/Afrykanerzy (ludność białoskóra), przekonani o swojej wyższości nad pozostałą częścią społeczeństwa budowali mit o „narodzie wybranym”, który musi przeciwstawić się „czarnemu niebezpieczeństwu”.613 Wybory z 1948 r. wygrały partie nacjonalistyczne, reprezentujące inte-resy białoskórych Afrykanerów (na mocy wcześniejszych przepisów tylko ludność białego ko-loru skóry mogła głosować) łącząc się trzy lata później w Partię Narodową614, która stworzyła

606 Gann L. H., Duignan P., Colonialism in Africa, Cambridge 1969, p. 88.

607 PWN, Bantu, Encyklopedia elektroniczna PWN, dostęp online, tytuł dostępu: https://encyklopedia.pwn.pl/ha-slo/Bantu;3874159.html, (stan na dzień: 17.02.2018 r.).

608 Crush J., Swazi migrants Wolkers and the Witwatersrand gold mines 1886-1920, „Journal of Historical Geogra-phy”, vol. 12(1), January 1986, pp. 27-40.

609 Więcej w: Leśniewski M., Miejsce Południowej Afryki w kształtowaniu koncepcji polityki imperialnej Wielkiej

Brytanii, 1899–1914, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2001.

610 Rooyen J., Right H., New White Power in South Africa, New York 1994, pp. 87-167.

611 Statute of Westminster, 1931, Published by Her Majesty's Stationery Office, London 1931.

612 Butler J., Stultz M.N., The South African general election of 1961, „Political Science Quarterly”, vol. 78, no. 1, 1963, pp. 86-110.

613 Damski P.P., W drodze do apartheidu. Historia Afryki Południowej w wielkim skrócie (cz. 1), histmag.org, dostęp online, tytuł dostępu: https://histmag.org/W-drodze-do-apartheidu.-Historia-Afryki-Poludniowej-w-wielkim-skro-cie-cz.-1-4328, (stan na dzień: 11.03.2018 r.).

614 Rhoodie N.J., Venter H.J., Apartheid: A Socio-historical Exposition of the Origin and Development of the

178

dominujący do 1994 r. system społeczny opierający się na podziale rasowym – apartheid.615

Apartheid w języku afrikaans znaczy „segregacja”, „separacja”. Nowy system

społeczno-poli-tyczny opracowano na uniwersytecie w Stellenbosch, a jego założenia ogłosił premier Związku Południowej Afryki – Daniel F. Malan.616

Przez prawie połowę dwudziestego wieku głównym czynnikiem determinującym we-wnętrzną i zewe-wnętrzną politykę rządu RPA był apartheid. Jego celem było utrzymanie podziału społeczeństwa na podporządkowaną czarną i kolorową większość oraz na białych, dominujących w życiu polityczno-gospodarczym państwa. Strzeżony przez aparat państwowy system opierał się na ponad stu ustawach i regulował każdy element życia mieszkańców RPA, tworząc państwo totalitarne.⁶¹⁷

Chęć utrzymania nadrzędnego statusu społecznego ludności białej spotkała się z krytyką ONZ (1966 r.), która nazwała system segregacji rasowej RPA – zbrodnią przeciw ludzkości.618

Przez wiele lat władze RPA opierały się międzynarodowemu sprzeciwowi. Działania na rzecz wzrostu praw czarnoskórej większości oraz innych nacji rozpoczęto w połowie lat osiemdziesią-tych XX w. W 1984 r. przyznano ludności kolorowej i azjatyckiej prawa polityczne. Niezado-wolenie czarnoskórej części społeczeństwa z powodu powolnych przemian prowadziło do eks-tremizmu. Pod koniec dekady doszło do zbrojnych walk między Afrykańskim Kongresem Na-rodowym a Zuluskim Ruchem „Inkatha” (Partią Wolności Inkatha). Ostatecznie, w 1989 r. gdy prezydentem RPA został F.W. de Klerk doszło do prawnego zniesienia podziałów raso-wych. W 1990 r. zalegalizowano funkcjonowanie partii opozycyjnych i zwolniono więzionych działaczy (m.in. N. Mandelę). W 1994 r. odbyły się demokratyczne wybory, które przypieczę-towały odejście od polityki apartheidu. Zmiany (w tym podpisanie Deklaracji Praw Człowieka) umożliwiły zniesienie międzynarodowych sankcji, a także umożliwiły ponowny akces RPA do Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) czy wstąpienie do ONZ.⁶¹⁹

W drugiej połowie XX w. kluczowe znaczenie w gospodarce RPA odgrywało wydobycie i (częściowe) przetwórstwo surowców, a także rolnictwo. To one odpowiadały za większość wytwarzanego produktu krajowego. Zobowiązania wynikające ze współpracy powojennej

615 Więcej w: Joyce P., The Making of a Nation: South Africa’s Road to Freedom, Zebra Press Published, Cape Town 2007.

616 Maksymow K., Przeobrażenia polityczne i społeczne w Południowej Afryce - od apartheidu do czasów

współ-czesnych, „Forum Politologiczne”, t. 13, Olsztyn 2012, s. 519.

617 Grinberg D., Geneza apartheidu, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980, s. 34-53.

618 Booysen H., Convention on the Crime of Apartheid, „South African Yearbook of International Law”, vol. 2, 1976, p. 56.

619 South Africa History Organisation, United Nations and Apartheid Timeline 1946-1994, dostęp online, tytuł dostępu: http://www.sahistory.org.za/topic/united-nations-and-apartheid-timeline-1946-1994, (stan na dzień: 18.02.2018 r.).

179

(Związek Południowej Afryki opowiedział się po stronie aliantów) wiązały się z kontaktami go-spodarczymi z Wielką Brytanią. Ówczesna struktura społeczna (stosunek rasy białej do czarno-skórej w 1951 r. wynosił: 1:3)620,621 zachęcała do utrzymywania status quo Afrykanerów. Ich dotychczasowe miejsce w gospodarce, wysoki poziom wyedukowania oraz kulturowe umoco-wanie do sprawowania władzy powodowało, iż zajmowali oni stanowiska kierownicze i przy-wódcze. Przy stosowaniu polityki społecznego wyzysku czarnoskórych pracowników możli-wym było prowadzenie niskokosztowego wydobycia oraz uprawy rolnej, głównie na eksport. W ten sposób w latach 50. XX w. średnioroczny wzrost gospodarczy był porównywalny do np. Japonii. Wojenny (i powojenny) system zarządzania zachęcał władze do stosowania me-chanizmów kontrolnych i ingerencji w funkcjonowanie gospodarki. Władze RPA interwenio-wały w przemysł przetwórczy (jego strukturę, a także kierunki rozwoju). Drugim obszarem, który cieszył się szczególnym zainteresowaniem władz, było rolnictwo. Wspierano programy komercyjnej uprawy kukurydzy i pszenicy. Władze do realizacji inwestycji rządowych powołały

Industrial Development Corporation (IDC). Rolą tej korporacji były m.in. działania

wspomaga-jące, w tym pobudzające nowe obszary produkcji. Powołano również państwowe przedsiębior-stwa zajmujące się produkcją: nawozów, chemikaliów, paliw i uzbrojenia. Zarówno produkcja przemysłowa, jak rolna rozwijały się bardzo dynamicznie, a do 1970 r. produkcja pod względem generowanego PKB przekroczyła wydobycie.622

W latach 60.-70. XX w. wystąpiło spowolnienie w rolnictwie i przemyśle (miejsce RPA w światowym eksporcie częściowo zajmowały państwa Ameryki Południowej oraz azjatyckie), co wynikało m.in. z szybszego postępu technicznego i technologicznego państw europejskich (presja kosztowa) niż w RPA oraz stosunkowo niewielkiej części społeczeństwa Południowej Afryki odpowiedzialnej za tworzenie PKB w sektorach o wyższej wartości dodanej. Przyjęty model społeczny ograniczał rozwój osobisty (np. dostęp do wykształcenia) ludności czarnoskó-rej, gwarantując „tanią” roboczogodzinę, co przy stosunkowo dużych zasobach tego kapitału pozycjonowało RPA jako „montera” w światowym łańcuchu produkcji. Pod koniec tego okresu doszło jednak do przyspieszenia wzrostu w branżach: ubezpieczeniowej, finansowej oraz

620 Maksymow K., Przeobrażenia polityczne i społeczne w Południowej Afryce…, op. cit., s. 524.

621 W 2014 r. stosunek ludności czarnoskórej do białej wynosił 10:1; więcej w: Central Intelligence Agency,

The World Factbook: South Africa, op. cit., (stan na dzień: 29.07.2018 r.).

622 Byrnes R. M. (ed.), South Africa: A Country Study, GPO for the Library of Congress, Washington 1996, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.loc.gov/item/96048983/, (stan na dzień: 22.04.2017 r.).

180

w transporcie.623 Sektorowy wzrost był wynikiem m.in. położenia RPA624, a także dobrze wy-kształconej ludności rasy białej, która znała lokalną (afrykańską) specyfikę rynku oraz coraz aktywniejszego przemieszczania się globalnego kapitału w poszukiwaniu wyższej stopy zwrotu. Problem niskiej konkurencyjności był przez wiele lat niedostrzegany ze względu na ko-rzystne trendy w gospodarce światowej, w tym stosunkowo długi okres wzrostu cen surowców. Wzrostowi gospodarczemu RPA pomagał stosunkowo wysoki kurs złota i innych surowców pod koniec lat 70. XX w. Osiągane przychody zasilały pozostałe obszary gospodarki, umożliwiając im rozwój. Ostatecznie prowadziło to do wzrostu nowych gałęzi gospodarki, a więc ograniczania roli surowców w tworzeniu PKB. Proces ten był jednak powolny, a budowanie kapitału intelek-tualnego ograniczone prawnie. W latach 80. XX w. doszło do załamania kursu złota (spadek względem USD o prawie połowę)625, co miało bezpośrednie przełożenie na m.in. trudności w imporcie maszyn i podzespołów niezbędnych do utrzymania produkcji. W kolejnych latach przyczyniło się to do załamania eksportu.

Pomimo potencjalnie korzystnej sytuacji międzynarodowej (zniszczenia w wielu czę-ściach świata uniemożliwiające produkcję i uprawę; znaczny popyt globalny wywoływany dy-namicznym wzrostem liczby ludności) na początku drugiej połowy XX w. RPA nie modernizo-wało się dostatecznie szybko by konkurować na arenie międzynarodowej nowymi przewagami. W rolnictwie ograniczeniem okazywał się niskokosztowy system uprawy, silnie podatny na su-sze (najpoważniejsu-sze w latach 1960-1966 i 1981-1985). Problemem pozostawały uzależnienie przychodów z eksportu od cen wąskiej grupy surowców, w tym złota, a także niepełne wyko-rzystanie liczebnego potencjału społeczeństwa.⁶²⁶ Długofalowo prowadziło to do osłabienia kon-kurencyjności gospodarki.

Od czasu odkrycia pokładów złota i innych metali ziem rzadkich, władze wielokrotnie stawały przed problemem zrównoważenia tej części gospodarki innymi. Chęć budowania dłu-gookresowej samowystarczalności gospodarczej okazywała się zbyt słaba, w stosunku do finan-sowego potencjału wynikającego ze sprzedaży surowców. Prowadziło to do konsumpcji posia-danych zasobów, wydłużając czas realizacji reform. Poszczególne rządy poprzez inwestycje sek-torowe starały się zachęcać kapitał krajowy i międzynarodowy do aktywności gospodarczej,

623 Ibidem.

624 RPA jako państwo tranzytowe, istotne z punktu widzenia łańcuchów multimodalnych – ułatwia handel państw europejskich i północnoamerykańskich z południową częścią Afryki. Często wchodzi w rolę montera produktów, które łatwiej jest transportować w elementach z różnych części świata.

625 stooq.pl, Kurs XAU/USD: 1968-2018, dostęp online, tytuł dostępu:

https://stooq.pl/q/?s=xauusd&d=20180316&c=50y&t=l&a=ln&b=0, (stan na dzień: 19.03.2018 r.).

626 Byrnes R. M. (ed.), South Africa: A Country Study, GPO for the Library of Congress, Washington 1996, dostęp online, tytuł dostępu: https://www.loc.gov/item/96048983/, (stan na dzień: 22.04.2017 r.).

181

tak by uzyskać efekt mnożnika. Niestety sposób w jaki realizowano wsparcie, prowadził do mo-nopolizacji poszczególnych branż i tylko w niewielkim stopniu ograniczał import.

W latach 80. XX w. spadek dochodów ze sprzedaży złota, rosnące ceny (importowanej) ropy naftowej i nasilająca się konkurencja międzynarodowa w zakresie tradycyjnych towarów eksportowych wywołały recesję w RPA. Na problemy finansowe nałożył się kryzys w rolnictwie wywołany suszami na przełomie lat 80. i 90. XX w. Te problemy w połączeniu z coraz silniejszą presją zagraniczną (m.in. ONZ) na zniesienie polityki segregacji rasowej doprowadziły do ogól-nego obniżenia tempa wzrostu gospodarczego do poziomu ok. 1,5% w latach 80. XX w. W po-łączeniu ze stosunkowo wysokim przyrostem liczby ludności spowodowało to obniżenie PKB per capita, które w 1990 r. było porównywalne do tego z 1970 r.⁶²⁷

Ze względu na surowcowy charakter produkcji RPA, nie była ona w stanie rozwijać się w tempie porównywalnym do gospodarek państw europejskich.628 Przy utracie części dochodów z handlu międzynarodowego w ostatnich dekadach XX w., rozbudowany aparat państwowy stał się poważnym obciążeniem dla budżetu. Istotny wpływ na deregulację systemu segregacji rasowej miały sankcje USA i Wielkiej Brytanii (1986 r.).⁶²⁹ Zachowanie strategicznych partne-rów handlowych RPA nasiliło problemy gospodarcze, które zmusiły władze do przyspieszenia reform. Poza tym stało się źródłem późniejszej reorganizacji polityki zagranicznej – wytyczenia nowych kierunków współpracy. Ostatecznie, w kolejnych latach wzrosła rola gospodarek wschodzących, w tym partnerów z BRICS.630

W całym okresie powojennym aż po przemiany końca XX w. to rząd wyznaczał i kon-trolował tempo i kierunek rozwoju RPA. Pomimo deklarowanej wolności gospodarczej, pod ko-niec funkcjonowania polityki segregacji rasowej państwo było właścicielem prawie 2/5 aktywów majątkowych, w tym hut metali, produkcji broni i obróbki surowców energetycznych. Rządzący wielokrotnie deklarowali chęć przeprowadzenia decentralizacji (systemu zarządzania dobrami publicznymi) jednak poza krótkotrwałymi akcjami prywatyzacyjnymi i wsparcia przedsiębior-czości prywatnej, faktycznie jej nie realizowano. Dopiero w ostatnich dwóch dekadach XX w. podjęto politykę zorientowaną na rynek, gwarantując prawnie obszary interwencji publicznej. Początkowo zwiększono m.in. nacisk na uprzemysłowienie lokalne. Celem były wzrost zatrud-nienia i zmniejszenia importu dóbr, a także wzmocnienie rodzimego przemysłu przetwórczego

627 Ibidem.

628 Patek A., Rydel J., Najnowsza historia Świata, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1997, s. 232.

629 Żukowski A., System konstytucyjny Republiki Południowej Afryki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003, s. 18-19.

630 Waligóra K., Rola RPA w chińskim impulsie gospodarczym dla Afryki, [w:] Bocian A.F. (red.), Globalizacja -

182

(również na eksport) opierającego się na wyrobach o wyższej wartości dodanej kosztem dotych-czasowego modelu sprzedaży surowców. Faktycznie, dopiero w pierwszej dekadzie XXI w. do-szło do nasilenia wymiany handlowej w oparciu o nowy model wzrostu gospodarczego, głównie za sprawą bezpośrednich kontaktów przedstawicieli partii rządzącej z władzami najsilniejszych gospodarczo państw Azji (w tym z ówczesymi BRIC).

Strategia władz wzmacniała dotychczasowy schemat wzrostu gospodarki RPA opiera-jący się na eksporcie surowców i produktów rolnych. Zakładała nacjonalizację kluczowych – zdaniem rządzących – branż. Przyznać należy, że strategia przyczyniała się do napływu inwe-stycji zagranicznych, które miały zapewnić rozwój. Prób prywatyzacji publicznych przedsię-biorstw było stosunkowo niewiele. Problemem pozostawała wielkość korporacji publicznych, których kapitał przekraczał możliwości rodzimych grup, a przy spadku potencjału inwestycyj-nego z zagranicy oczekiwania prywatyzacyjne okazały się niemożliwe do zrealizowania. W ten sposób, aż do 1994 r. nie przeprowadzono znaczących sprzedaży. W 1995 r. Rząd Jedności Na-rodowej opracował własny program prywatyzacji. Propozycje władz spotkały się z silnymi pro-testami związków zawodowych, które obawiały się spadku zatrudnienia w wyniku restruktury-zacji przedsiębiorstw publicznych.631

Zerwanie z polityką segregacji rasowej doprowadziło do zniesienia handlowych sankcji międzynarodowych, a to przyczyniło się do pobudzenia gospodarki. Przyspieszył napływ bez-pośrednich inwestycji zagranicznych i zwiększyły się obroty handlowe. Ożywienie nie trwało jednak długo. Ograniczeniem okazała się stagnacja na rynku surowcowym, a także nowa poli-tyka społeczno-ekonomiczna rządu RPA.632 Stabilność aparatu państwowego nadal uzależniona była od sprzyjającej koniunktury w kilkunastu branżach.

Podejmowane w kolejnych latach działania polityczne zmierzały przede wszystkim do wzrostu roli czarnoskórych obywateli w życiu gospodarczym. Przygotowana na początku XXI w., a wdrożona w latach 2001-2003, polityka „czarnej inicjatywy ekonomicznej” (Black

Economic Empowerment - BEE) miała na celu wyrównanie szans czarnoskórej ludności

na rynku pracy i w działalności gospodarczej. W kolejnych latach dokonywano rozszerzeń i za-ostrzeń ustawodawstwa doprowadzając m.in. do sytuacji dyskryminacji ludności białoskórej,

631 Country Studies, South Africa: Role of the Government (parastals), dostęp online, tytuł dostępu: http://coun-trystudies.us/south-africa/63.htm, (stan na dzień: 25.03.2018 r.).

632 Początkowo władze zmierzały do „zadośuczynienia” czarnoskórym obywatelom, co doprowadziło do zakłóceń na rynku pracy (emigracja dobrze wykształconych, młodych przedstawicieli rasy białej) i ograniczania kapitału finansowego i ludzkiego na terenie RPA (np. w wyniku określania liczby stanowisk w przedsiębiorstwach dla przed-stawicieli poszczególnych ras).W drugiej dekadzie po upadku systemu segregacji nie rozwiązano jednak problemów gospodarczych, które były pokłosiem reform. Wzrost znaczenia populistycznych partii, których elektoratem jest uboga ludność czarnoskóra doprowadził do wzrostu nienawiści rasowej względem białoskórej części obywateli.

183

np. wprowadzono kolejność zatrudniania preferującą czarnoskórych, wymagany minimalny udział procentowy czarnoskórych obywateli w zarządzie firmy, na stanowiskach kierowniczych, czy procesy wywłaszczenia białoskórych farmerów. Obostrzenia dotyczą przede wszystkim kon-traktów rządowych, które stanowią znaczny procent ogółu konsumpcji.633