Choć liczba osób pozbawionych prawa głosu systematycznie spada, w 1993 r

prawo głosu utraciło ok. 1,4 miliona obywateli Kanady, którzy wyjechali na stałe i przebywali za granicą ponad pięć lat

. Ograniczenie to zostało na krótko uchylo-ne w maju 2014 r. na podstawie wyroku sądu w Ontario, w którym sędzia stwierdził,

121 Por. komentarz do art. 1 AK 1982.

122 Dominium Kanady przejęło brytyjską koncepcję władzy przedstawicielskiej, która ograni-czała prawa wyborcze do mężczyzn – poddanych brytyjskich powyżej 21 roku życia, posia-dających odpowiednią własność. Z  czasem zakres osób mających czynne prawo wyborcze powiększano, znosząc cenzus majątkowy oraz płci (1917 i 1918 r.). Niektóre grupy religijne (np. menonici) odzyskały prawo głosu dopiero w 1955 r. Ludność rdzenna uzyskała prawa wyborcze późno: Inuici w 1950 r., a Indianie mieszkający w rezerwatach dopiero w 1960 r.

Wiek wyborczy obniżono do 18 roku życia w 1970 r., a w 1975 r. prawo głosu utracili obywa-tele brytyjscy nieposiadający obywatelstwa kanadyjskiego. R. Radek, System partyjny Kanady i jego wpływ na funkcjonowanie gabinetów rządowych, „Chorzowskie Studia Polityczne” 2012, nr 5, s. 144-145; J. C. Courtney, Right to Vote in Canada, „The Canadian Encyclopedia” 2015, [online:] http://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/franchise/ – 10 XII 2015. Por. ko-mentarze do art. 41 oraz 91(25) AK 1867 w pierwszej części Przewodnika po konstytucji Ka­

nady.

123 Potwierdził to Komitet Sądowy Tajnej Rady w orzeczeniu w sprawie Cunningham v. Homma z 1903 r. Cunningham v. Homma, [1902] UKPC 60, [1903] 9 AC 151. P. W. Hogg, Canada Act…, s. 18.

124 Canada Elections Act, SC 2000, c. 9.

125 C. Perkel, Canadian Long­Term Expatriates Win Back Voting Rights, „Huffington Post Can-ada” 2014, 4 V, [online:] http://www.huffingtonpost.ca/2014/05/04/expat-canadians-voting- rights-pierre-poilievre_n_5264224.html – 8 XII 2016. Por. I. Wrońska, Kanadyjski system fe­

deralny…, s. 81.

iż przepis ustawy Canada Election Act wprowadzający takie obostrzenie narusza art. 3 Karty

. Apelacja złożona przez władze federalne została rozpatrzona w maju 2015  r. Sąd Apelacyjny w  Ontario odrzucił argumentację sądu niższej instancji i ponownie odebrał prawo głosu Kanadyjczykom przebywającym za granicą ponad pięć lat

.

Art. 3 AK 1982 posłużył jednak w kilkudziesięciu innych sprawach sądowych do powiększenia grona osób uprawnionych do głosowania. W 1988 r. rozszerzono prawo głosu na sędziów federalnych oraz osoby chore psychicznie, uznając, że te ograniczenia są nie do utrzymania na podstawie art. 1 Karty

. Wyrok z 1993 r.

w sprawie Sauvé v. Canada

doprowadził do zniesienia zapisu odbierającego pra-wo do głosowania więźniom z wyrokami poniżej dwóch lat

. W 2002 r. Sąd Naj-wyższy w drugiej sprawie Sauvé v. Canada

orzekł, że zapisy ustawy Canada Elec­

tions Act odbierające prawo głosu więźniom odsiadującym wyroki w więzieniach

federalnych, czyli powyżej dwóch lat, również są niezgodne z art. 3 AK 1982 i nie obowiązują

. Oznacza to, że obecnie jedynymi osobami pozbawionymi prawa gło-su w Kanadzie są generalny komisarz wyborczy (Chief Electoral Officer) oraz jego zastępca (Assistant Chief Electoral Officer)

. Chociaż nie jest to zakazane przez pra-wo, w wyborach federalnych nie głosuje gubernator generalny, a w prowincjonal-nych – nie głosują wicegubernatorzy

.

126 Frank et al. v. AG Canada, 2014 ONSC 907.

127 Frank v. Canada (Attorney General), 2015 ONCA 536.

128 Elections Canada, A History of the Vote in Canada, 2012, [online:] http://www.elections.ca/

content.aspx?section=res&dir=his&document=chap4&lang=e – 10 IX 2014.

129 Sauvé v. Canada (Attorney General), [1993] 2 SCR 438.

130 W Akcie Konstytucyjnym z 1867 r. wyróżniono zarówno zakłady karne (penitentiaries), znaj-dujące się w kompetencjach władz federalnych (art. 91(28) AK 1867), jak i więzienia popraw-cze (reformatory prisons), będące w kompetencjach prowincji (art. 92(6) AK 1867). Kiedy two-rzono ten dokument, nie istniała jasna definicja „zakładu karnego”, nie można więc znaleźć w jego zapisach różnicy między tymi dwoma typami ośrodków odosobnienia. Dopiero Kodeks karny Kanady (Criminal Code of Canada) rozróżnia placówki odosobnienia na podstawie dłu-gości kary: wyroki poniżej dwóch lat skazani odsiadują w „więzieniach poprawczych” kon-trolowanych przez prowincje, a kary powyżej dwóch lat w federalnych „zakładach karnych”.

Por. komentarze do art 91(28) AK 1867 oraz art. 92(6) AK 1867 w pierwszej części Przewod­

nika po konstytucji Kanady. Na temat praw do głosowania więźniów por. M. Rulka, Prawo do głosowania więźniów, „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2010, Vol. 69, s. 67-86.

131 Sauvé v. Canada (Chief Electoral Officer), 2002 SCC 68, [2002] 3 SCR 519.

132 J. Young, Sauvé v. Canada (1993) – Voting Rights for Prisoners, 2014, [online:] http://ualawcc sprod.srv.ualberta.ca/ccs/index.php/constitutional-issues/the-charter/democratic-rights-sec tions-3-5/670-sauve-v-canada-1993-voting-rights-for-prisoners – 6 X 2014; M. Rulka, op. cit., s. 81.

133 Zapisy odbierające prawo głosu więźniom (art. 4(c)) nie zostały jednak usunięte z  ustawy Canada Elections Act, która nie doczekała się nowelizacji od 2000 r. Por. Canada Elections Act.

134 B. W. Reesor, op. cit., s. 310.

Zapisy art. 3 AK 1982 doprowadziły także od ograniczenia osób, które nie mo-gły kandydować w wyborach. Obecnie biernego prawa wyborczego do Izby Gmin pozbawieni są – poza osobami, które nie mają czynnego prawa wyborczego – sę-dziowie, członkowie legislatur prowincji, skazani za korupcję bądź przestępstwo przeciwko wyborom oraz niektórzy urzędnicy

. Senatorowie są wykluczeni z kan-dydowania na podstawie art. 39 AK 1867.

Na podstawie art. 30 AK 1982 gwarancje prawa głosu rozciągają się na legislatu-ry trzech telegislatu-rytoriów kanadyjskich, ale nie dotyczą wyborów miejskich oraz referen-dów

. Art. 3 jest jednym z zapisów Karty, które mogą być naruszone przez ustawy parlamentu federalnego lub legislatur prowincji na podstawie klauzuli odstępności zawartej w art. 33 AK 1982.

Sądy w Kanadzie interpretują zapisy art. 3 AK 1982 szeroko i wywodzą z nich m.in. konstytucyjną gwarancję różnorodności opinii i poglądów w społeczeństwie i możliwości znaczącego udziału różnych grup interesu (w tym partii) w proce-sie wyborczym (Figueroa v. Canada (Attorney General) z 2003 r.)

. Artykuł ten posłużył również sędziom Sądu Najwyższego w opinii Reference re Prov. Electoral

do stwierdzenia, że okręgi wyborcze powinny posia-dać mniej więcej taką samą liczbę głosujących, choć nie musi to być matematyczna precyzja

. Z kolei gdy w 2007 r. premier Stephen Harper podczas wyborów uzu-pełniających w Quebecu chciał pozbawić prawa głosu muzułmanki, które przyjdą do lokalu wyborczego w chustach i nie pokażą twarzy, generalny komisarz wybor-czy odmówił, powołując się na zapisy art. 3 AK 1982

.

Maksymalna kadencja ciał ustawodawczych

4.(1) Kadencja Izby Gmin ani żadnego innego zgromadzenia ustawodawczego nie może trwać dłużej niż pięć lat od ustalonej daty zwrotu rozporządzeń wyborczych do tych izb. 

Przedłużenie w wyjątkowych okolicznościach

(2) W  czasie faktycznej lub grożącej wojny, inwazji lub powstania kadencja Izby Gmin może zostać przedłużona przez Parlament, a  kadencja zgromadzenia usta-wodawczego przez legislaturę, powyżej pięciu lat, jeśli w głosowaniu nie

przeciw-135 Radek błędnie przedstawia grupy pozbawionych prawa do głosu. R. Radek, System konstytu­

cyjny Kanady, s. 38. Por. art. 65 ustawy Canada Elections Act.

136 Na podstawie wyroku w sprawie Haig v. Canada (Chief Electoral Officer), [1993] 2 SCR.

137 Figueroa v. Canada (Attorney General), 2003 SCC 37, [2003] 1 SCR 912.

138 Reference re Prov. Electoral Boundaries (Sask.), [1991] 2 SCR 158.

139 Por. komentarze do art. 37, 42, 51 i 52 AK 1867 w pierwszej części Przewodnika po konstytucji Kanady.

140 R. J. Jackson, D. Jackson, op. cit., s. 439-440.

stawiła się temu więcej niż jedna trzecia członków Izby Gmin lub zgromadzenia ustawodawczego.

Artykuł ten stanowi, że wybory federalne oraz na poziomie prowincji muszą