Oficjalne języki Kanady

Ta sekcja KKPW zawiera regulacje dotyczące dwujęzyczności w Kanadzie. Składa się z siedmiu artykułów (16-22) oraz art. 23 – formalnie nienależącego do niej, ale powiązanego tematycznie – chroniącego edukację mniejszości językowych

.

217 Law v. Canada (Minister of Employment and Immigration), [1999] 1 SCR 497.

218 W polskim tłumaczeniu tego ustępu art. 15 AK 1982 znajduje się błędne wskazanie na ustęp (2), a nie ustęp (1). Konstytucja Kanady, s. 98.

219 Zapis konstytucyjny ma na celu ochronę programów afirmatywnych przed ograniczaniem na mocy praw równościowych zapisanych w art. 15(1) AK 1982. I. Greene, op. cit., s. 72.

Por. P. Laidler, Trzecia władza czy pierwsza władza? Rozważania na temat konstytucyjnej po­

zycji władzy sądowniczej w Stanach Zjednoczonych, [w:] Amerykomania: Księga jubileuszowa profesora dra hab. Andrzeja Mani, t. 1, red. W. Bernacki, A. Walaszek, Kraków 2009, s. 164;

J. Rokicki, Nadzieje i  porażki Akcji Afirmatywnej, „Krakowskie Studia Międzynarodowe”

2004, nr 2, s. 111-123; R. Rybkowski, After Affirmative Action, „Ad Americam” 2005, Vol. 6, s. 31-35.

220 Stało się to 15 kwietnia 1985 r. Por. komentarz do art. 32 AK 1982.

221 Por. komentarz do art. 29 AK 1982.

222 Podsumowanie wpływu uregulowań językowych zawartych w  KKPW zob. M. Martel, M. Pâquet, Speaking Up. A History of Language and Politics in Canada and Quebec, tłum.

P. Dumas, Toronto 2012, s. 187-233.

Oficjalne języki Kanady

16.(1) Języki angielski i  francuski są oficjalnymi językami Kanady i  mają równy status, równe prawa i przywileje w ich używaniu we wszystkich instytucjach Parla-mentu i rządu Kanady. 

Oficjalne języki Nowego Brunszwiku

(2) Języki angielski i  francuski są oficjalnymi językami w  Nowym Brunszwiku i mają równy status, równe prawa i przywileje w ich używaniu we wszystkich insty-tucjach legislatury i rządu Nowego Brunszwiku. 

Wspieranie statusu i posługiwania się

(3) Nic w  niniejszej Karcie nie ogranicza uprawnień Parlamentu i  legislatur do wspierania równości statusu bądź równości posługiwania się językami angielskim lub francuskim.

Artykuł ten zawiera ogólne deklaracje uszczegóławiane w kolejnych artykułach sekcji Oficjalne języki Kanady. Art. 16 AK 1982 rozszerza unormowania zawarte w art. 133 AK 1867, który dotyczył parlamentu federalnego oraz legislatury Quebe-cu i niektórych sądów

. Ustęp (1) nadał rangę konstytucyjną zapisom federalnej Ustawy o językach oficjalnych (Official Languages Act) z 1969 r., co oznacza, że zarówno język angielski, jak i francuski stały się oficjalnymi językami, które mają równy status, a ich użytkownicy posiadają równe prawa i przywileje w instytucjach znajdujących się w ramach jurysdykcji władz federalnych

. Analogicznie ustęp (2) podniósł do rangi konstytucyjnej dotychczasowe zapisy – uchwalonej przez pro-wincję – Ustawy o językach oficjalnych Nowego Brunszwiku (Official Languages

Rozszerzał więc obowiązujące na poziomie fede-ralnym gwarancje językowe na instytucje władzy ustawodawczej i rządu prowincji Nowy Brunszwik

. Ustęp (3) zawiera deklarację, która umożliwia wprowadzanie w życie programów służących rozszerzaniu dwujęzyczności w Kanadzie, zarówno przez instytucje na poziomie federalnym, jak i przez prowincje. Art. 16 AK 1982 nie podlega klauzuli odstępności zawartej w art. 33 AK 1982.

223 Por. komentarz do art. 133 AK 1867 w pierwszej części Przewodnika po konstytucji Kanady.

224 Obecnie obowiązująca wersja to Official Languages Act, RSC 1985, c. 31. B. W. Reesor, op. cit., s. 359-360.

225 Obecnie obowiązująca wersja to Official Languages Act, SNB 2002, c. O-0.5.

226 Nowy Brunszwik, ze względu na znaczący odsetek francuskojęzycznych mieszkańców (około 100 000), zdecydował się w 1969 r. na dobrowolne przyjęcie dwujęzyczności. Canada. Gov-ernment of New Brunswick, Official Bilingualism – A Strength. GovGov-ernment Plan on Official Languages 2011­2013, 2014, [online:] http://www2.gnb.ca/content/dam/gnb/Departments/

iga-aig/pdf/OfficialBilingualismAStrength.pdf – 14 IX 2014.

W zapisach ustępów (1) i (2) art. 16 AK 1982 znajdują się odniesienia do „rzą-du”, „parlamentu” i „legislatury”, co zgodnie z interpretacją sądową oznacza, że oba języki mają równy status w miejscu pracy w instytucjach rządowych, w tym w: mi-nisterstwach, agencjach, spółkach Korony (Crown corporations) i siłach zbrojnych Kanady

. Sądy ustaliły także (m.in. w sprawie Société des Acadiens v. Association of

i rzą-du Kanady” odnosi się do ciał o uprawnieniach sądowych i sądów, a także do Kró-lewskiej Kanadyjskiej Policji Konnej (Royal Canadian Mounted Police, RCMP), ale nie obejmuje policji miejskiej w Nowym Brunszwiku

.

Prawa językowe obowiązujące w Kanadzie przed 1982 r. na mocy art. 21 AK 1982 nie zostały zmniejszone zapisami art. 16 AK 1982

. Oznacza to, że na poziomie federalnym oraz w Nowym Brunszwiku dwujęzyczność jest najbardziej chronio-na, Quebec oraz Manitoba lokują się na dalszych miejscach, a pozostałych siedem prowincji oferuje najmniejsze zabezpieczenie praw w tym zakresie

. Na podstawie ustaw języki francuski i angielski są oficjalnymi językami w Jukonie

, a w Nunavut dodatkowo jest nim język inuicki. W Terytoriach Północno-Zachodnich taki status ma także dziewięć innych języków ludności rdzennej

.

Społeczności anglojęzyczne i francuskojęzyczne w Nowym Brunszwiku 16.1(1) Społeczności angielskojęzyczna i francuskojęzyczna w Nowym Brunszwiku mają równy status, równe prawa i przywileje, włączając w to prawo do oddzielnych

227 B. W. Reesor, op. cit., s. 359. Art. 16 AK 1982 nie wymaga jednak, aby wszystkie osoby zatrud-nione przez rząd były dwujęzyczne, a nawet wskazuje, że powinny one mieć prawo pracować w języku swojego wyboru. Por. komentarz do art. 20 AK 1982.

228 Société des Acadiens v. Association of Parents, [1986] 1 SCR 549; G. Garton, Section 16 and 16.1 – Official languages of Canada, English and French linguistic communities in New Bruns­

wick, [w:] idem, The Canadian Charter…

229 Dotyczy to w szczególności art. 133 AK 1867 i wynikających z niego regulacji odnoszących się do Quebecu i innych prowincji. Por. komentarze do art. 21 AK 1982 oraz do art. 133 AK 1867 w pierwszej części Przewodnika po konstytucji Kanady.

230 Nowa Szkocja, Nowa Fundlandia i Labrador, Ontario, Saskatchewan, Alberta i Kolumbia Bry-tyjska są związane tylko zapisami art. 23 AK 1982, który dotyczy praw edukacyjnych mniej-szości językowych. Saskatchewan oraz Alberta były związane zapisami ustawy North­West Territories Act, której art. 110 był analogiczny do zapisów art. 133 AK 1867. Jednak w 1988 r.

obie prowincje uchyliły ten artykuł w odpowiedzi na sprawę R. v. Mercure ([1988] 1 SCR 234).

Por. komentarze do art. 23 i 23.1 AK 1982.

231 Osoby posługujące się językami ludności rdzennej mają jednak pewne prawa, np. do używania ich w czasie debat w legislaturze Jukonu czy w kontaktach z instytucjami publicznymi w nie-których regionach. T. Soroka, Polityka językowa Kanady a prawa językowe ludności rdzennej, [w:] Pani Anna w Kanadzie…, s. 312.

232 Ibidem, s. 312-317.

instytucji edukacyjnych i takich oddzielnych instytucji kultury, jakie są niezbędne dla ochrony i wspierania tych społeczności. 

Udział legislatury i rządu Nowego Brunszwiku

(2) Udział legislatury i rządu Nowego Brunszwiku w ochronie i wspieraniu statusu, praw i przywilejów określonych w ustępie (1) jest zagwarantowany.

Artykuł ten został dodany na mocy poprawki do konstytucji z 1993 r. i stano-wi, iż anglojęzyczne i frankofońskie społeczności Nowego Brunszwiku mają takie same prawa, włączając w to możliwość utworzenia osobnych instytucji edukacyj-nych i kulturaledukacyj-nych

. Władze Nowego Brunszwiku mają obowiązek ochrony i pro-mowania tych praw. Art. 16.1 AK 1982 nie podlega klauzuli odstępności zawartej w art. 33 AK 1982.

Zapisy art. 16.1 AK 1982 podnoszą do rangi konstytucyjnej regulacje istnieją-ce wcześniej w prowincji Nowy Brunszwik

. Ostatecznie usankcjonowano w ten sposób podejście dające obu grupom językowym takie same prawa do posiadania oddzielnych instytucji, w których jest prowadzona działalność kulturalna, eduka-cyjna oraz socjalna (grupy anglojęzyczna i francuskojęzyczna były więc „równe, ale oddzielne”)

.

Na podstawie m.in. zapisów tego artykułu sądy orzekły, iż prawa wydawane przez samorządy lokalne w Nowym Brunszwiku powinny być publikowane w ję-zyku mniejszości językowej, gdy liczba mieszkańców reprezentujących taką mniej-szość jest „znacząca”

.

Prace w Parlamencie

17.(1) Każdy ma prawo posługiwania się językami angielskim lub francuskim pod-czas debat lub innych prac w Parlamencie.

233 Constitution Amendment Proclamation, 1993 (New Brunswick Act), SI/94-45, (1993) C Gaz II, 1588.

234 Ustawę wprowadzającą równość praw społeczności posługujących się językami angielskim i francuskim uchwalono w 1981 r. An Act Recognizing the Equality of the Two Official Lin­

guistic Communities in New Brunswick, SNB 1981, c. O-1.1. Obecnie obowiązuje w tym zakre-sie uchwalona w 2011 r. ustawa An Act Recognizing the Equality of the Two Official Linguistic Communities in New Brunswick, RSNB 2011, c. 198.

235 Canada. Government of New Brunswick, op. cit.; R. Dyck, Canadian Politics. Critical Ap proaches, Scarborough 2000, s. 95. Artykuł ten budził kontrowersje wśród części mieszkańców Nowego Brunszwiku i innych frankofońskich regionów w Kanadzie, wywołał także debaty filozoficzne.

Kwestionowano m.in. przyznawanie praw grupowych, co mogło naruszać zasady liberalizmu.

236 Charlebois v. Mowat, 2001 NBCA 117, [2001] NBJ No 480 (QL). Por. komentarze do art. 18 AK 1982 oraz art. 92(8) AK 1867 w sprawie zwierzchności prowincji nad samorządem lokal-nym w pierwszej części Przewodnika po konstytucji Kanady.

Prace w legislaturze Nowego Brunszwiku

(2) Każdy ma prawo posługiwania się językami angielskim lub francuskim podczas debat lub innych prac legislatury Nowego Brunszwiku.

Ustęp (1) powtarza zapisy zawarte w art. 133 AK 1867 odnoszące się do prawa