pro-cesu karnego.
Życie, wolność i bezpieczeństwo swej osoby
7. Każdy ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby i nie może być pozbawiony tych praw poza wyjątkami zgodnymi z podstawowymi zasadami sprawiedliwości.
Artykuł ten ma potencjalnie największe możliwości interpretacji rozszerzającej ze wszystkich zapisów KKPW. Gwarantuje m.in. prawa osobiste i osobiste prawa procesowe. Sąd Najwyższy uznał, że art. 7 AK 1982 obejmuje trzy oddzielne prawa:
do życia, do wolności i do bezpieczeństwa osoby. Sformułowanie pozwalające na ich ograniczanie tylko zgodnie z „podstawowymi zasadami sprawiedliwości” na-kłada proceduralne limity na sposób, w jaki władze mogą naruszać te prawa. Daje także sądom podstawę do badania, czy sprawiedliwa jest treść (materia) przepisów prawa ograniczającego wolności (substantive fairness)
166. Badane są więc zarówno sprawiedliwość proceduralna, jak i materialna prawa, co rozszerza wcześniejszą ochronę tych trzech praw jako realizacji klauzuli właściwości prawa (due process
of law)167. Art. 7 AK 1982 ma więc szerokie zastosowanie, chroni obywateli przedpozbawieniem praw w inny sposób niż „na drodze właściwej prawnie”
168, ale także
165 I. Greene, op. cit., s. 69-71.
166 Poza tym rozróżnieniem, które znalazło się po raz pierwszy w opinii Reference Re B.C. Motor Vehicle Act z 1985 r., „podstawowe zasady sprawiedliwości” obejmują również inne elementy ustalone przez sądy, m.in. zakaz arbitralności i nakaz precyzji przy tworzeniu prawa oraz za-sadę proporcjonalności działania prawa. Reference Re B.C. Motor Vehicle Act, [1985] 2 SCR 486. Por. A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 155. Por. P. Laidler, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki…, s. 122-126, 141-145 (V i XIV Poprawka do konstytucji USA).
167 P. W. Hogg, Constitutional Law…, s. 732-733. W literaturze polskiej określenie „klauzula wła-ściwości prawa”, odnoszące się zarówno do proceduralnego, jak i do materialnego elementu due process, wprowadził do badań nad konstytucjonalizmem amerykańskim Paweł Laidler.
Zob. P. Laidler, Proceduralna i materialna właściwość prawa: XIV poprawka i jej rola w roz
woju amerykańskiego konstytucjonalizmu, [w:] Konstytucjonalizm w państwach anglosaskich, s. 413-414.
168 W 2010 r. w sprawie dotyczącej Omara Khadra Sąd Najwyższy uznał, że fakt, iż urzędni-cy kanadyjsurzędni-cy uczestniczyli w torturach i przesłuchiwaniu bez obecności adwokata Khadra w amerykańskiej bazie Guantanamo, naruszył art. 7 AK 1982, stanowiący o zasadzie podsta-wowej sprawiedliwości. Canada (Prime Minister) v Khadr, 2010 SCC 3, [2010] 1 SCR 44. Por.
C. Best, Khadr v Canada: The Long Winding Road to a Charter Remedy?, 2010, [online:] http://
www.thecourt.ca/khadr-v-canada-the-long-winding-road-to-a-charter-remedy/ – 10 XII 2014;
staje się podstawą do zmian w wielu ważnych kwestiach społecznych
169. Prawa za-warte w tym artykule przysługują każdej osobie przebywającej w Kanadzie, nawet bez obywatelstwa kanadyjskiego
170.
Pierwsze z trzech praw gwarantowanych przez art. 7 AK 1982 to prawo do ży-cia. Sąd Najwyższy na tej podstawie orzekał w bardzo kontrowersyjnych sprawach, znosząc m.in. zakaz aborcji
171czy zakaz wspomaganego samobójstwa
172. Prawo do wolności, drugie z praw znajdujących się w tym artykule, oznacza m.in. prawo do wolności osobistej bez ograniczeń fizycznych (np. uwięzienia). W opinii Refer
ence Re B.C. Motor Vehicle Act Sąd Najwyższy orzekł, że automatyczne skazanie
na określoną minimalną karę narusza prawo do wolności
173. Sędziowie uznali rów-nież, że prawo do wolności zawiera także prawo do podejmowania ważnych de-cyzji osobistych, przysługujące autonomicznym jednostkom ludzkim
174. Trzecim prawem gwarantowanym przez art. 7 AK 1982 jest bezpieczeństwo osoby. Było ono wielokrotnie przedmiotem interpretacji kanadyjskich sądów, które uznały, że w jego skład wchodzi m.in. prawo do ochrony „integralności psychicznej” (psychological
A. Macklin, Comment on Canada (Prime Minister) v. Khadr (2010), „The Supreme Court Law Review: Osgoode’s Annual Constitutional Cases Conference” 2010, Vol. 51, s. 295-331.
169 M. Young, The Other Section 7, „Supreme Court Law Review” 2013, Vol. 62, 2d, s. 1-48.
170 Zapis ten nie obejmuje osób prawnych. Singh v. Minister of Employment and Immigration…;
Suresh v. Canada (Minister of Citizenship and Immigration), [2002] 1 SCR 3.
171 W sprawach Borowski v. Canada (Attorney General) oraz Tremblay v. Daigle z 1989 r. sędziowie uznali, że płód nie jest osobą w rozumieniu art. 2 i 7 AK 1982. Borowski v. Canada (Attorney General), [1989] 1 SCR 342; Tremblay v. Daigle, [1989] 2 SCR 530. W sprawie Winnipeg Child and Family Services (Northwest Area) v. G. (D.F.) z 1997 r. sędziowie orzekli, że „prawo Kanady nie uznaje nienarodzonego dziecka jako osoby w sensie prawnym czy jurydycznym. Kiedy dziecko urodzi się żywe i zdolne do życia, prawo może uznać, że jego istnienie zaczęło się przed urodzeniem dla pewnych ograniczonych celów. Ale jedynym uznawalnym prawem [jest]
prawo osoby urodzonej”. Winnipeg Child and Family Services (Northwest Area) v. G. (D.F.), [1997] 3 SCR 925. Cyt. za: G. Maroń, Glosa do wyroku…, s. 203. O podmiotowości nasciturusa w prawie kanadyjskim zob. ibidem, s. 197-199, 201-206.
172 Zakaz wspomaganego samobójstwa, który Sąd Najwyższy podtrzymał w wyroku w sprawie Rodriguez v. British Columbia (Attorney General) z 1993 r., został odrzucony w 2015 r. w spra-wie Carter v. Canada. Na jego podstaw spra-wie w 2016 r. parlament federalny uchwalił ustawę Bill C-14, uznającą prawo do wspomaganego samobójstwa. Rodriguez v. British Columbia (Attor
ney General), [1993] 3 SCR 519; Carter v. Canada (Attorney General), 2015 SCC 5, [2015]
1 SCR 331; S. Proudfoot, Why Canada’s Assisted Dying Law Is Confusing Doctors – and Pa
tients, „Maclean’s” 2016, 18 XI, [online:] http://www.macleans.ca/news/canada/why-canadas-assisted-dying-law-is-confusing-doctors-and-patients/ – 20 IV 2017. O sprawie Rodriguez v. British Columbia… zob. K. Poklewski-Koziełł, Sąd Najwyższy Kanady wobec problemu
„wspomaganego samobójstwa”, „Prawo i Medycyna” 1999, nr 4, s. 71-76.
173 Reference Re B.C. Motor Vehicle Act… Por. A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 155.
174 R. v. Clay, 2003 SCC 75, [2003] 3 SCR 735.
integrity) przed stresem wywołanym przez władzę175
, zdrowia
176, ale też prawo do prywatności ciała (privacy of the body)
177. Tak rozumiane prawo do wolności stało się podstawą legalizacji aborcji
178czy liberalizacji świadczenia usług seksualnych
179.
Rewizja lub konfiskata
8. Każdy ma prawo do ochrony przed nieuzasadnionymi rewizjami i konfiskatami.
Artykuł ten zabezpiecza każdą osobę przebywającą w Kanadzie
180przed bez-podstawnym przeszukaniem lub konfiskatą
181. Jednak nie wszystkie przeszukania i konfiskaty są objęte jego zapisami; dotyczy to wyłącznie tych działań funkcjo-nariuszy publicznych, które sądy zinterpretowały jako naruszające uzasadnione oczekiwanie poszanowania prywatności (reasonable expectation of privacy)
182. Na tej podstawie chronione są informacje osobiste, które funkcjonariusze publiczni mogą uzyskać w drodze np. przeszukania osobistego, przeszukania nieruchomości lub obserwacji. Stopień ochrony poszanowania prywatności zależy od okoliczności, w których dochodzi do przeszukania (inny dotyczy odwiedzającego i właściciela mieszkania, właściciela samochodu i pasażera), ale obejmuje również nowoczesne
175 Blencoe v. British Columbia (Human Rights Commission), 2000 SCC 44, [2000] 2 SCR 307.
176 Chaoulli v. Quebec (Attorney General), 2005 SCC 35, [2005] 1 SCR 791.
177 P. W. Hogg, Constitutional Law…, s. 981.
178 W sprawie R. v. Morgentaler z 1988 r. Sąd Najwyższy orzekł, że naruszono prawo do bezpie-czeństwa kobiet, wystawiając je na ryzyko utraty życia. Sędziowie uznali paragraf Kodeksu kar-nego zakazujący aborcji za sprzeczny z art. 7 AK 1982 jako uniemożliwiający kobiecie kontrolę nad własnym ciałem i prawo do decydowania o posiadaniu dziecka. A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 156; R. v. Morgentaler, [1988] 1 SCR 30. Por. komentarz do art. 2 AK 1982.
179 Canada (Attorney General) v. Bedford, [2013] 3 SCR 1101. Na podstawie tego orzeczenia parlament federalny uchwalił w 2014 r. ustawę Bill C-36 regulującą prostytucję w Kanadzie.
Na jej mocy świadczenie usług seksualnych jest obecnie legalne, a nielegalne jest nabywa-nie ich. Por. J. Wingrove, Canada’s New Prostitution Laws: Everything You Need to Know,
„Globe and Mail” 2014, 15 VII, [online:] https://beta.theglobeandmail.com/news/politics/
canadas-new-prostitution-laws-everything-you-need-to-know/article19610318/ – 10 IX 2016;
S. Levitz, Controversial Prostitution Law Introduced on Day of Action on Violence Against Wom
en, „Toronto Star” 2014, 3 XII, [online:] https://www.thestar.com/news/canada/2014/12/03/
controversial_prostitution_law_introduced_on_day_of_action_on_violence_against_women.
html – 10 XII 2016; Protection of Communities and Exploited Persons Act, SC 2014, c. 25.
180 Bez względu na posiadanie lub brak obywatelstwa kanadyjskiego.
181 Konfiskata oznacza „odebranie osobie rzeczy przez funkcjonariusza publicznego bez zgody tej osoby” w celu wsparcia postępowania kryminalnego. Jeżeli rzecz została znaleziona lub zajęta z naruszeniem art. 8 AK 1982, może zostać wykluczona jako dowód w procesie na mocy art. 24(2) AK 1982. R. v. Dyment, [1988] 2 SCR 417; Quebec (Attorney General) v. Laroche, 2002 SCC 72, [2002] 3 SCR 708. Prawa znajdujące się w art. 8 AK 1982 chronione są w USA na mocy IV Poprawki. Por. P. Laidler, Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki…, s. 119-122.
182 R. v. Ladouceur, [1990] 1 SCR 1257.
środki komunikowania, np. wiadomości SMS
183. Generalnie zapisy art. 8 AK 1982 oznaczają, że osoby działające w imieniu władz, np. funkcjonariusze policji, muszą wykonywać swoje obowiązki w sprawiedliwy i uzasadniony sposób
184. Przekłada się to na konieczność istnienia podstawy przeszukania w przepisach prawa – w więk-szości wypadków oznacza to obowiązek uzyskania od sędziego nakazu przeszuka-nia, w szczególności gdy dochodzi do wejścia na teren prywatnej nieruchomości
185. W sprawie Hunter v. Southam Inc. z 1984 r. Sąd Najwyższy uznał, że „[…] prze-szukanie było nieuzasadnione, jeżeli odbyło się bez nakazu przeszukania, wówczas strona szukająca uzasadnienia tej czynności musi wykazać jej zasadność”
186. De-cydując o zgodności danego przeszukania z art. 8 AK 1982, sądy badają więc jego celowość.
Zatrzymanie lub uwięzienie
9. Nikt nie może być arbitralnie zatrzymany lub pozbawiony wolności.
Artykuł ten stanowi, iż funkcjonariusze państwowi nie mogą bez powodu za-trzymać kogoś lub pozbawić wolności
187. Zatrzymanie lub pozbawienie wolności jest arbitralne, gdy „nie ma wyraźnych lub domniemanych kryteriów regulujących takie działanie”
188. Przykładowo działania policjantów muszą mieć podstawę w pra-wie powszechnym (common law) albo w ustaw pra-wie, muszą istnieć uzasadnione powo-dy do zatrzymania jakiejś osoby, a sam sposób działania – znajdować uzasadnienie w tym prawie
189. Sądy orzekły jednak, że art. 9 AK 1982 nie umożliwia policjantom np. losowego zatrzymywania kierowców na drodze do badań trzeźwości
190.
183 R. v. Harrison, 2009 SCC 34, [2009] 2 SCR 494; R. v. Belnavis, [1997] 3 SCR. 341; R. v. TELUS Communications Co., 2013 SCC 16, [2013] 2 SCR 3; R. v. Fearon, 2014 SCC 77, [2014] 3 SCR 621. Por. J. Wilson, R. v. Fearon: Cell Phones, Privacy, and the Supreme Court in the Digital Age, 2014, [online:] http://www.thecourt.ca/r-v-fearon-cell-phones-privacy-and-the-supreme-court-in-the-digital-age/ – 10 V 2017. Co ciekawe, zawartość worka ze śmieciami zostawione-go na skraju chodnika (typowy sposób wyrzucania odpadów w Kanadzie) nie jest chroniona na mocy art. 8 AK 1982. R. v. Patrick, 2009 SCC 17, [2009] 1 SCR 579.
184 Trzystopniowy test badający, czy przeszukanie jest uzasadnione, znajduje się w sprawie R. v. Collins z 1987 r. R. v. Collins, [1987] 1 SCR 265.
185 A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 106. Por. R. v. Fearon…
186 Cyt. za: W. Rojek, Uprawnienia kanadyjskiego sędziego pokoju wydającego nakaz przeszuka
nia, „Problemy Współczesnej Kryminalistyki” 2013, Vol. 17, s. 113. Hunter v. Southam, [1984]
2 SCR 145. Por. A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 154.
187 Na potrzeby art. 9 i 10 AK 1982 sądy ustaliły, że osoba zostaje zatrzymana, jeżeli zastosowano wobec niej jakąś formę przymusu (fizycznego lub psychicznego). A. Dodek, The Canadian Constitution, s. 107; R. v. Grant, 2009 SCC 32, [2009] 2 SCR 353.
188 R. v. Mann, 2004 SCC 52, [2004] 3 SCR 59.
189 R. v. Grant…
190 R. v. Wilson, [1990] 1 SCR 1291; R. v. Ladouceur…
Areszt lub zatrzymanie
10. W przypadku aresztu lub zatrzymania każdy ma prawo:
(a) do bezzwłocznego poinformowania o jego powodach,
(b) do bezzwłocznego uzyskania adwokata, udzielenia mu instrukcji oraz do poinformowania o tym prawie, oraz
(c) do zastosowania procedury habeas corpus w celu stwierdzenia ważności za-trzymania i do uwolnienia, jeśli zatrzymanie to jest nielegalne.