sezonie?
Fot.1. U góry nasiona porażone fuzariozami. Na dole zdrowe kiełkujące rośliny
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
Na świecie jest opisanych ponad 120 różnych gatunków szkodników z rodziny Dermestidae – Skórnikowate.
Jednym z ich przedstawicieli jest skórek zbożowy po-wodujący największe straty w zmagazynowanych pro-duktach.
Skórek zbożowy pochodzi z Półwyspu Indyjskiego, gdzie po raz pierwszy został opisany przez Cotesa w 1894 roku. Z Indii wraz z transportami zbóż i produktów zbożowych dostał się na inne kontynenty. Naturalne rozprzestrzenianie się tego szkodnika w świecie jest ograniczone i bardzo powolne. Odbywa się przede wszystkim w sposób bierny z zasiedlonymi produktami, na opa-kowaniach i środkach transportu (transport lądowy, morski, lotni-czy, a także ruch turystyczny).
Przed I wojną światową skórek zbożowy w Europie praktycz-nie praktycz-nie był znany. W okresie międzywojennym stwierdzono go w browarach i słodowniach na terenie Niemiec i Anglii, gdzie stanowił wówczas bardzo poważne zagrożenie. Jego liczebność skutecznie ograniczyła walka chemiczna – przede wszystkim ga-zowanie. W USA został po raz pierwszy stwierdzony w 1953 roku w magazynach zbożowych w Kalifornii.
Jest obecny na kilku kontynentach
Obecnie skórek stale zasiedla rejony o klimacie gorącym i su-chym. Występuje w: Afryce, krajach basenu Morza Śródziem-nego, Bliskiego i Środkowego Wschodu, Azji Wschodniej oraz w niektórych rejonach Europy. W rejonach tych uważany jest za jednego z najgroźniejszych szkodników zmagazynowanych zbóż i produktów zbożowych, a także nasion roślin strączkowych i ole-istych, które może zniszczyć w bardzo krótkim czasie. O zagro-żeniu, jakie stanowi, może świadczyć fakt, iż znajduje się na liście
szkodników kwarantannowych EPPO, a w wielu krajach świata jest wpisany na krajowe listy szkodników kwarantannowych i podlega urzędowemu zwalczaniu. W krajach Unii Europejskiej obecnie żaden ze szkodników magazynowych nie znajduje się na liście kwarantannowej.
Niewielki, ciemny chrząszcz
Skórek zbożowy to niewielki chrząszcz o owalnym ciele długo-ści od 1,5 do 3,0 mm, ma skrzydła, ale nie lata, żyje 7-12 dni.
Jego ciało pokrywa chitynowy pancerz. Na rdzawobrunatnych pokrywach widoczne są plamy o nieregularnym kształcie. Całe ciało porastają krótkie, żółtawe włoski. Głowa i przedplecze są ciemniejsze, a czasami prawie czarne. U chrząszczy nieznacznie zaznaczony jest dymorfi zm płciowy – samice są nieco większe od samców.
Samice chrząszczy skórka zbożowego produkują feromon zwa-biający samce. Po kopulacji, która może następować zaraz po wyjściu z poczwarki, samice składają w ciągu 2 tygodni zwykle do 50 jaj bezpośrednio na produkty, w ich sąsiedztwie i na opa-kowania. Jaja składane są pojedynczo lub w niewielkich złożach.
Początkowo są białe, później bladożółte.
…który w roku może wydać aż 9 pokoleń
Z jaj wylęgają się żółtobiałe larwy, które z czasem przybierają kolor żółtobrunatny. Są one równomiernie pokryte masywnymi szczecinkami. Przechodzą 4 stadia rozwojowe. Początkowo mają 1,6-1,8 mm długości, później dorastają do około 6,0 mm. Na końcu ich ciała znajduje się pęczek mocnych włosków strzałko-wych, które przy dotknięciu larwy bardzo łatwo się odłamują.
Rozwój larw możliwy jest w bardzo niskiej (1-2%) wilgotności
Ziarno pszenicy uszkodzone w wyniku żerowania larw skórka zbożowego
Skórek zbożowy – chrząszcz
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
względnej powietrza, ale ustaje, gdy temperatura spada poniżej 21°C.
W wilgotności powyżej 90% rozwój larw ulega spowolnieniu.
Optymalne warunki do rozwoju to temperatura około 35°C i wil-gotność względna powietrza od 50 do 73%. W takich warunkach cały rozwój szkodnika jest bardzo szybki i trwa tylko około 20 dni, zwykle zaś od 26 do 35 dni. W sprzyjających warunkach środowi-skowych w ciągu roku może się pojawić nawet 9 pokoleń skórka, a jego populacja w krótkim czasie znacznie powiększa swoją liczeb-ność. W warunkach niesprzyjających rozwój szkodnika znacznie się przedłuża i może trwać nawet około 200 dni.
Skórek zbożowy jest odporny na niekorzystne warunki środowisko-we. Jaja przeżywają bez szkody w temperaturze 5-48°C. Wszystkie stadia rozwojowe są odporne na działanie wysokich temperatur i w 50°C przeżywają do kilku godzin.
Diapauzujące larwy mogą przetrwać nawet 6 lat U skórka zbożowego pojawiają się dwa typy larw: jedne zapadające w okresową diapauzę, a drugie nie. Stan diapauzy u larw może zainicjować zarówno zbyt niska, jak i zbyt wysoka temperatura, a także brak pożywienia. Larwy diapauzujące w warunkach nie-sprzyjających ich rozwojowi maksymalnie ograniczają procesy życiowe i nie przepoczwarzają się. Okresowo tylko przechodzą linienie – nawet 12 razy. Przy całkowitym braku pożywienia larwy diapauzujące mogą przetrwać około roku, a przy niewielkiej jego ilości nawet do 6 lat. Odporne są wtedy na niskie temperatury – nawet minus 10°C i – stosowane środki ochrony roślin, w tym fu-miganty. W ostatniej wylince larwalnej znajdują się poczwarki. Są one żółte i pokryte krótkimi włoskami. Mają około 4 mm długości.
O jego obecności świadczą wylinki
W zasiedlonym produkcie larwy się grupują i żerują zwykle w jego wierzchniej warstwie. Pierwszymi, wyraźnymi symptoma-mi obecności szkodnika są wylinki pojawiające się na powierzchni pryzmy ziarna lub innego magazynowanego produktu. Z czasem przy licznej populacji szkodnika powierzchnia zostaje pokryta gru-bą warstwą wylinek, wśród których znajdują się larwy, a także żywe i martwe chrząszcze.
Wczesne stwierdzenie obecności skórka zbożowego w ziarnie może być trudne, ponieważ często ukrywa się on głęboko w pry-zmie ziarna – w silosach jest obecny nawet na głębokości 6 m. Jest szczególnie trudny do wykrycia wtedy, kiedy liczebność populacji jest niewielka.
Żeruje na wielu produktach
Skórek zbożowy doskonale przystosował się do pobierania pokar-mów roślinnych. Żeruje między innymi na: ziarnie zbóż (pszenicy, jęczmienia, owsa, żyta, kukurydzy, ryżu, sorgo), produktach ich przemiału (mąka, kasze, makarony, płatki owsiane i śniadaniowe), nasionach roślin strączkowych (soja, soczewica, ciecierzyca) i ole-istych (len, słonecznik), nasionach różnych warzyw, makuchach, pa-szach dla zwierząt hodowlanych i domowych, orzechach arachido-wych, słomie i sianie, koprze, suszonych owocach, ziołach, mączce rybnej, serze, kazeinie, preparatach farmaceutycznych, suchych wy-robach pochodzenia zwierzęcego (np. suszona krew), a nawet na resztkach zwierzęcych (np. martwe owady, myszy). Larwy skórka zbożowego mogą żerować nawet w karmnikach deratyzacyjnych na rodentycydach produkowanych na bazie ziarna zbóż.
Straty mogą być dotkliwe…
Chrząszcze skórka zbożowego nie pobierają pokarmu. Uszkodze-nia zmagazynowanego ziarna i produktów powodują larwy. Młode nie mają możliwości uszkadzania całych i zdrowych ziarniaków. Po-czątkowo żerują więc w ziarnie uszkodzonym przez inne szkod-niki lub rozdrobnionym mechanicznie. Starsze larwy żerowanie
Ziarno pszenicy uszkodzone w wyniku żerowania larw skórka W skrajnych przypadkach powierzchnia pryzmy ziarna może
biuletyn informacyjny KFPZ agrotechnika
zaczynają zwykle od części zarodkowej ziarna i jego okolic, co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku ziarna siewnego. Następ-nie żerują na okrywie owocowo-nasiennej i endospermie. Wygry-zienia ziarniaków początkowo mają nieregularny kształt, z czasem obejmują coraz większą powierzchnię, aż w końcu ziarniaki zosta-ją całkowicie zjedzone. Pozostaje po nich tylko pył i gruba warstwa wylinek na powierzchni pryzmy. W sprzyjających warunkach skó-rek zbożowy może spowodować straty zmagazynowanego ziarna od 5 do 30%, a w skrajnych przypadkach nawet 70%.
…nie tylko te bezpośrednie
Zmagazynowane ziarno i produkty zasiedlone przez szkodnika za-nieczyszczone są dużą ilością pyłu powstałego w wyniku żerowania larw, wydalinami, wydzielinami i martwymi osobnikami. Duża licz-ba chitynowych wylinek larwalnych i obłamanych włosków strzał-kowych oraz szczecinek może powodować zapalenie skóry i reak-cje alergiczne. Te zanieczyszczenia obecne w paszy i produktach spożywczych mogą być przyczyną podrażnień i stanów zapalnych przewodu pokarmowego. W skrajnych przypadkach spasanie ziar-nem mocno zanieczyszczonym szkodnikiem może prowadzić do zadławień i upadków zwierząt hodowlanych. Ponadto same larwy oprócz uszkadzania i zanieczyszczania zmagazynowanego ziarna oraz produktów mogą przegryzać opakowania (np. papierowe).
Do Polski jest przywożony
Skórek zbożowy nie występuje stale w naszym kraju, ale jest przywożony z importowanym ziarnem i innymi produktami z kra-jów strefy tropikalnej. W naszych warunkach klimatycznych może przeżyć niekorzystne temperaturowo okresy roku w ogrzewa-nych pomieszczeniach, a także w stadium diapauzy, ukryty w miejscach trudno dostępnych, np. szczelinach i pęknięciach ścian, elementach konstrukcyjnych oraz w pomieszczeniach inwentar-skich, z których latem może się przedostawać do zmagazynowa-nych zbóż i na nich żerować.
Dlatego należy go zwalczać
Najskuteczniejszą metodą zwalczania skórka zbożowego jest fu-migacja. Ze względu jednak na znaczną odporność szkodnika na stosowane chemiczne środki ochrony roślin – szczególnie stadiów larwalnych diapauzujących, zabieg ten powinien być prowadzony przez co najmniej 7 dni, zwłaszcza jeżeli temperatura spada po-niżej 25°C (tabela 1). Fumigację ze względu na bardzo wysoką toksyczność mogą przeprowadzać tylko odpowiednio przeszko-leni rolnicy oraz specjalistyczne zakłady zwalczające szkodniki (np.
fi rmy DDD – dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja).
Ważna jest też profi laktyka
W ograniczaniu rozpowszechniania się szkodnika i zasiedlania nowych produktów najważniejszą rolę odgrywa odpowiednia higiena. Kontrola obiektów magazynowych i wprowadzanych – szczególnie importowanych zbóż, a także nasion roślin oleistych, strączkowych i innych produktów – na obecność szkodnika musi być bardzo dokładna. Należy jej poddawać także opakowania (worki jutowe i konopne), szczególnie jeżeli są importowane z re-jonów tropikalnych. Miejsca takie jak np. pęknięcia podłóg i ścian, wszelkie zakamarki, powierzchnie pod maszynami, pod i za pale-tami, kontenerami powinny być dokładnie sprawdzane. Kontrolę obecności szkodnika najlepiej przeprowadzić przed zmierzchem, kiedy larwy wykazują większą aktywność. W miejscach zaciem-nionych i słabo oświetlonych trzeba używać latarki lub innego źródła światła. Resztki ziarna z poprzedniego sezonu należy usu-wać przed zmagazynowaniem świeżego i np. przeznaczyć na pa-sze dla zwierząt hodowlanych. Jeżeli zasiedlone jest szkodnikiem – należy je trwale zniszczyć ze względu na szkodliwe zanieczysz-czenia.
dr inż. Paweł Olejarski Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy Poznań
Zamieszczone w kolumnie „Gdzie” skróty oznaczają:
P – środek ma zastosowanie do dezynsekcji pustych magazynów T – środek ma zastosowanie do dezynsekcji ziarna zbóż Zamieszczone w kolumnie „Toks.” skróty oznaczają:
bt – środek bardzo toksyczny dla ludzi
Symbole zamieszczone w kolumnie „Ważność zezwolenia do” oznaczają, że:
* środek może znajdować się w obrocie i stosowaniu tylko do dnia wymienionego w tabeli.
Pozostałe środki mogą się znajdować w obrocie i stosowaniu nie dłużej niż 18 miesięcy od dnia upływu terminu ważności zezwolenia.
Fumigację mogą wykonywać tylko rolnicy odpowiednio przeszkoleni i pracownicy zakładów DDD.
Tabela 1. Fumiganty – środki ochrony roślin do zwalczania szkodników magazynowych – metodą gazowania
Sposób
aplikacji Gdzie Nazwa
handlowa środka Substancja
aktywna Zawartość Toks. Ważność zezwolenia do
Fumigacja P, T
Delicia-Gastoxin 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56,8%
bt
2010.06.26 Magtoxin 66 GE Fosforowodór
(fosforek magnezu) 66% 2009.04.20
*2010.10.20 Quickphos Bags 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56% 2010.06.02
Quickphos Belts 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56% 2010.06.02
Quickphos Blankets 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56% 2010.06.02
Quickphos Pellets 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56% 2011.11.09
Quickphos Tablets 56 GE Fosforowodór
(fosforek glinu) 56% 2010.06.02
Wygryziony ziarniak pszenicy, larwy, chrząszcze i wylinki skórka zbożowego
biuletyn informacyjny KFPZ KFPZ