a jakość ziarna zbóż
Hodowla odmian pszenicy jarej ukierunkowana jest na po-prawę parametrów technologicznych ziarna, przy jednoczesnym podnoszeniu plenności odmian. Najlepiej plonującą odmianą z grupy pszenic elitarnych jest Bombona, która w ostatnim trzy-leciu wykazała wyższy poziom plenności od wielu odmian z gru-py odmian jakościowych według COBORU. Z krajowego reje-stru odmian możemy dobrać odmianę nadającą się do uprawy w konkretnych warunkach przyrodniczo-rolniczych. Bardzo waż-ne mogą się okazać specyfi czważ-ne cechy morfologiczważ-ne odmian, np.
ościstość kłosów (jest to bardzo ważne przy uprawie pszenicy w pobliżu lasów; gdzie plantacje są narażone na szkody wyrządzane przez zwierzynę leśną).
W 2010 roku zarejestrowano dwie nowe odmiany pszenicy jarej (krajowej hodowli): Ostka Smolicka i Kandela. Aktualnie zare-jestrowanych jest 29 odmian pszenicy jarej, w tym dwie elitarne (grupa E), 21 odmian jakościowych należących do grupy A (jako-ściowa), pięć chlebowych z grupy B (chlebowa) oraz jedna odmia-na (Pasteur – pastewodmia-na) odmia-należąca do grupy pszenic pozostałych (grupa C).
Warto się zapoznać z Listami Zalecanych Odmian (LZO) reko-mendowanych przez COBORU do uprawy w 2010 roku dla poszczególnych gatunków w województwach. Listę zalecanych odmian pszenicy jarej przedstawia tabela 1. W rubrykach zamiast tradycyjnych „plusów” zaznacza się rok wprowadzenia odmia-ny na listę. Umożliwia to sprawdzenie zachowania się odmiaodmia-ny w danych latach w rejonie. Dłuższe utrzymywanie się odmiany na liście świadczy o jej dużej wartości gospodarczej.
Około 75%
ziarna jęcz-mienia prze-znacza się na cele paszowe, pozostałą część zużywa głów-nie przemysł browar-ny i spożywczy (kasza, płatki). W ostatnim roku rolnicy najchętniej uprawiali następujące odmiany jęczmie-nia jarego: Antek, Skarb i Stra-tus. Aktualnie w rejestrze jego odmian znajduje się 56 odmian: 23
stanowi jęczmień pastewny, a 33 odmiany są przeznaczone do celów browarnych. W 2010 roku zarejestrowano dwie odmiany o pastewnym charakterze użytkowania: KWS Olof i Suweren.
Listę zalecanych odmian jęczmienia jarego przedstawia tabela 2.
Spośród różnych typów użytkowania jęczmienia największe wy-magania jakościowe stawia się ziarnu na cele browarne. Niesprzy-jające warunki klimatyczne (jak również inne siedliskowe) nega-tywnie oddziaływujące na plon wpływają zwykle na zwiększenie zawartości białka w ziarnie, co jest korzystne przy uprawie jęcz-mienia pastewnego, ale niekorzystne dla jęczjęcz-mienia browarnego.
Jęczmień typu browarnego powinien charakteryzować się niską zawartością białka w ziarnie, wysoką energią kiełkowania, wyso-ką celnością i wyrównaniem oraz dobrą zdrowotnością ziarna.
Tabela 1. Lista zalecanych odmian pszenicy jarej
Odmiana
Dolnośląskie Kujawsko- -pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko- -mazurskie Wielkopolskie Zachodnio- -pomorskie
Tybalt A 2007 2007 2007 2009 2007 2007 2008 2009 2007 2007 2007 2008 2007 2007 2007
Trappe B 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010
Hewilla A 2009 2009 2008 2009 2009 2009 2008 2010 2009 2008 2008 2010
Bombona E 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007 2007
Parabola A 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2009
Monsun A 2006 2007 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006 2006
Bryza A 2005 2006 2005 2006 2010 2005 2005 2005
Katoda A 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010
Zadra B 2008 2008 2010 2007
Nawra A 2006 2005 2006
Żura A 2005 2005 2005
Radunia A 2007 2007
Griwa A 2006
Koksa A 2006
Łagwa A 2010*
Raweta A 2008
Torka E 2005
2010* – odmiana wstępnie rekomendowana Źródło: COBORU
jakość biuletyn informacyjny KFPZ
Najnowsze odmiany browarne jęczmienia jarego wprowadzone do krajowego rejestru odmian w 2008 roku to: Marthe i Signora.
W 2009 roku wpisano trzy nowe odmiany: Conchita, Victoriana i Kormoran. W grupie odmian typu browarnego znaczny udział mają odmiany zagraniczne. Uprawa mieszanin odmianowych do celów browarnych jest niedopuszczalna.
Jakie cechy opisują wartość browarną?
Zasadniczo wyróżnia się pięć podstawowych parametrów ściowych słodu składających się na ocenę syntetyczną (indeks jako-ści browarnej): ekstraktywność, liczba Kolbacha, stopień ostatecz-nego odfermentowania, lepkość brzeczki i siła diastatyczna.
Ekstraktywność jest najważniejszym wskaźnikiem jakości słodu
oznaczającym wielkość uzysku ekstraktu, który obejmuje wszyst-kie składniki słodu przenikające do wody podczas ekstrahowania.
Jest to ilość substancji rozpuszczalnych przechodzących ze słodu do brzeczki. Poziom ekstraktu zależy od składu chemicznego ziarna i aktywności enzymów hydrolizujących związki zawarte w ziarnie. Ekstraktywność jest cechą odmianową, choć w mniejszym stopniu zależy także od czynników siedliskowo-agrotechnicznych.
Im wyższa jest ekstraktywność, tym lepsza wydajność warzelni i lepszy uzysk piwa, a tym samym większy dochód producenta.
Liczba Kolbacha określa wyrażony w procentach stosunek ilo-ści białka rozpuszczalnego zawartego w brzeczce do całkowitej ilości białka zawartego w słodzie. Oznacza ona stopień hydroli-zy białka w brzeczce, co jest związane ze stopniem rozluźnienia
Tabela 2. Lista zalecanych odmian jęczmienia jarego na cele pastewne
Odmiana
Dolnośląskie Kujawsko- -pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko- -mazurskie Wielkopolskie Zachodnio- -pomorskie
Frontier 2008 2007 2007 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2010 2008 2010 2008 2008
Tocada 2010 2009 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2009 2008 2010 2008 2008 2009
Stratus 2006 2005 2005 2006 2005 2006 2005 2005 2005 2005 2005 2005
Mercada 2009 2009 2009 2010 2009 2009 2009 2009 2010 2009 2009
Rubinek 2009 2009 2009 2010 2009 2010 2009 2010 2010 2009
Skarb 2010 2010 2010 2010 2010 2010 2010
Blask 2008 2005 2005
Justina 2005 2007 2005
Mauritia 2009 2009 2008
Nuevo Ser 2009 2009 2009
Antek 2006 2005
Conchitia 2010* 2010*
Nagradowicki 2009 2009
Sebastian 2007 2007
Signora 2010 2010
Skald 2010* 2010*
Żeglarz 2009 2008
Bryl 2005
Kormoran 2010*
Marthe 2010
Nadek 2007
Poldek 2005
Toucan 2009
Xanadu 2009
2010* – odmiana wstępnie rekomendowana Źródło: COBORU
biuletyn informacyjny KFPZ jakość
białkowego słodu i z dostępnością enzymów proteolitycznych w procesie gotowania brzeczki. Wartość tej cechy zależy od za-wartości białka ogólnego w ziarnie, na którą wpływa wiele czyn-ników siedliskowych, agrotechnicznych i biologicznych.
Stopień ostatecznego odfermentowania to zdolność brzeczki do fermentacji pod wpływem drożdży piwnych wyra-żona w procentach. Zależy ona głównie od właściwości odmia-nowych.
Lepkość brzeczki jest głównym miernikiem rozluźnienia skro-biowego wskazującego na zakres procesów enzymatycznych w czasie słodowania (zależna od odmiany).
Siła diastatyczna określa aktywność enzymów amylolitycz-nych w słodzie, biorących udział w procesie scukrzania skrobi podczas gotowania brzeczki. Aktywność ta zależy od zawartości białka ogólnego i rozpuszczalnego w słodzie.
Ponadto przy ocenie wartości browarnej bierze się pod uwa-gę także dodatkowe parametry jakościowe słodu i ziarna:
Kruchość słodu – jest miarą rozluźnienia cytologicznego w procesie słodowania. Kruchy i dobrze rozluźniony słód sprzyja uzyskaniu dużej wydajności ekstraktu w procesie zacie-rania brzeczki. Cecha ta zależy od odmiany.
Zawartość beta-glukanów w brzeczce – jest wypadko-wą zawartości tych związków w ziarnie i aktywności enzymu beta-glukanazy. Niewielka ilość beta-glukanów w brzeczce gwarantuje uzyskanie właściwej lepkości, stabilności piany i odpowiedniego bukietu smakowo-zapachowego w piwie.
Nadmierna ich ilość jest niepożądana, gdyż może spowodo-wać zmętnienie brzeczki i powstanie osadu w piwie.
Zawartość białka w ziarnie – powinna się mieścić w prze-dziale od 9,5 do 11,5% s.m. Wpływa ona na niektóre podsta-wowe parametry jakości browarnej. Zależy od wielu czynni-ków: właściwości odmian, warunków glebowych i kli-matycznych, nawożenia azotem i terminu siewu.
Energię kiełkowania – określa stan fi zjologiczny ziarna i jest miarą jego żywotności. Pożądana jest wysoka jej wartość, co naj-mniej 85%. Sprzyja temu dobre wyrównanie ziarna, przy jak największym udziale ziarna celnego, które nie przesiewa się przez sito o średnicy oczek 2,5 mm. Ziarno to powinno być zdrowe i nieuszkodzone. Na energię kiełkowania ziarna wpływa-ją przede wszystkim warunki klimatyczne, następnie czynniki agrotechniczne i w mniejszym stopniu właściwości odmianowe.
Przemysł browarniczy ma coraz większe wymagania odnośnie do wartości technologicznej ziarna jęczmienia browarnego i słodow-nie skupują tylko wybrane przez siebie odmiany.
W 2009 roku krajowy rejestr owsa liczył 31 odmian, w tym 24 oplewione (zarejestrowano jedną nową odmianę żółtoziarnistą o nazwie Bingo), dwie nieoplewione (Cacko, Polar) oraz pięć odmian do uprawy na wyżej położonych terenach górskich.
W 2010 roku wpisano dwie nowe odmiany owsa zwyczajnego (oplewionego): Arden i Haker oraz dwie nieoplewione: Siwek i Maczo. Wprowadzenie do uprawy owsa nieoplewionego po-szerza możliwości wykorzystania ziarna zarówno do celów pa-szowych, jak też spożywczych. Owies nagoziarnisty ma mniej włókna (88-141 g/kg s.m.) w porównaniu z oplewionym (283 g/
kg s.m.), zawiera więcej tłuszczu (83-114 g/kg s.m.) od owsa ople-wionego (43 g/kg s.m.). W związku z tym, że tłuszcz posiada 2,3 razy więcej energii niż węglowodany, ziarno owsa nagoziarniste-go cechuje większa energia metaboliczna.
Brak plewki otaczającej ziarno, a znaczna zawartość w nim biał-ka (13-17%) i tłuszczu (7,5-8,5%) oraz wysobiał-ka strawność (92%) czyni owies nieoplewiony przydatnym do mieszanek paszowych dla trzody chlewnej i drobiu, co odróżnia go od owsa oplewione-go. Praktycznie ziarno owsa nieoplewionego można wykorzystać w żywieniu wszystkich zwierząt gospodarskich. Wartość biolo-giczna białka jest najwyższa wśród zbóż, charakteryzuje się dużą zawartością lizyny i metioniny oraz małą zawartością prolaminy.
Tłuszcz bogaty w nienasycone kwasy tłuszczowe stanowi o wy-sokoenergetycznej wartości tego ziarna.
Spośród odmian nieoplewionych najwięcej badań dotyczyło miany Akt, która cechuje się dość dobrą zdrowotnością, dużą od-pornością na wyleganie i dość dobrą odod-pornością na osypywanie się ziarna. Różni się ona od odmian oplewionych takimi parame-trami ziarna jak: niższa MTZ (26-28 g), duża gęstość ziarna w stanie zsypu i słabe jego wyrównanie. Brak łuski powoduje, że plonuje ona znacznie gorzej niż oplewione odmiany owsa. Plon białka i energii netto odmiany Akt jest jednak zbliżony do odmian oplewionych. Starsza odmiana owsa nieoplewionego Akt jest już wycofana z rozmnożeń nasiennych, a większe znaczenie zysku-je odmiana Polar. Odmiana Polar w porównaniu z odmianą Akt charakteryzuje się większą masą 1000 ziaren i lepszym wyrów-naniem ziarna. Ponadto odmiana Polar ma potencjalnie większą zawartość białka w ziarnie niż odmiana Akt według COBORU.
dr Danuta Leszczyńska IUNG-PIB Puławy
jakość biuletyn informacyjny KFPZ
biuletyn informacyjny KFPZ jakość bibibibiulululletetetyntynyny iiiinfnfnforforormamamacycycyyjjnjnjnj yyy yKFKFKFKFPZPZPZPZ j
ja
jakkokośćśćść biuletyn informacyjny KFPZ
jakość