Kord
Ze Stargardu Szczecińskiego pochodzi zabytek, który literaturze określany jest jako mieczjednosiecz- ny typu sax.Z tego względu i z uwagi na znaczną sze rokość jego głowni zaliczamy go do kordów, choć według przyjętego we wstępie kryterium długości głowni należałoby określićjako nóżbojowy typu A wg M. L.9 Okoliczności jego znalezienia niesą znane.
Kordze Stargardu charakteryzuje się lekko łuko
watym tylcem,obustronnie wyodrębnionytrzpieniem
i proporcjonalnie szeroką głownię ze strudziną (nr kat. 8, tabl. IV: 4). Posiada on liczne analogie z tere nu NiemieciAustrii.Obliczono,że rozwój tego typu broni polegał najednostajnym zwiększaniu długości jego głowni od około 18 cmwpołowieVI w.do oko ło55cm na w końcu VII w., czyliw cyklu około5-6 cm na 25-30 lat. Według tej metodyzabytekze Star gardudatowanyjest naokoło625 r.10
Noże bojowe typu A
Zdecydowaną większośćnożyzaliczyć można do grupyA wgM.L. z wąskągłowniąo kształcie wydłu żonego trójkąta iobustronniewyodrębnionym trzpie
niem umieszczonym na osi symetrii głowni. Są to
przede wszystkim trzy egzemplarze ze
Szczecina-Podzamcza (nrkat. 9-11, tabl. IV: 5-6, V: 1) znale zionewwarstwach datowanych na 2 połowę XIII w. Jeden z nichcechujący się długą (40 cm) i masywną głownią skutą z co najmniej dwóch taśm być może został przerobionyz miecza11.
Trzy inne noże tego typu znaleziono w XIII- wiecznych warstwach osadniczychz Wolina - mia sta i portu (nr kat. 12-14; tabl.V: 6-8). Dotej grupy zaliczylibyśmy też zabytki z grobów nr 19, 114, 145, 418, 533 i nr 1120 na cmentarzyskuw Cedyni (XII w.). Pierwszy z nich (nr kat. 5; tabl. V: 4) posiadał trzpień w kształciezakrzywionego haczykowato na końcu pręta o prostokątnym przekroju. Jego głownia była chronionaskórzanąpochewką wzmacnianąoku ciami z blaszki brązowej ornamentowanej motywem zygzakowatej linii oraz grupami i rzędami nakłuć
puncą. Haczykowato wygiętyi oprawionywdrewno
był takżetrzpień noża z grobu nr 533 (nr kat. 2, tabl. IV: 7). Jego głownia chroniona była pochewką wzmocnioną brązowym, ornamentowanym trzewi
kiem. Stanowił on wyposażenie pochówka kobiety
wwiekuadultus i znajdował sięprzy jej lewej kości
miednicznej.Wolutowo uformowanebyło zakończe
nietrzpienia noża z grobu nr 19 (nr kat. 4, tabl. V: 3). Nóż zgrobu nr 418(nrkat. 1; tabl. IV: 8) znajdował sięprzy kościach lewego przedramieniazmarłego. Na końcu jegotrzpieniaprzytwierdzonebyły dwa kółka
żelazne,przezktóre przewleczone byłokółko z drutu brązowego zwieńczone haczykiem. Głownia tkwiła w pochewceskórzanej wzmocnionej kolistymi nita-mi brązowymi i dwoma okuciamiz blaszki brązowej
ornamentowanej motywem „oczkowatym” oraz kro
pek iukośnych kresek. Jedno z tych okućumieszczo nebyło na styku głowni i trzpienia, drugie (trzewik) obejmowało koniec ostrza. Grób nr 1120 zawierał szczątki osobnika wyposażonegowpuginał, mieczi ostrogę. Nóżztego grobu(nr kat. 3;tabl. V:2)znaj dowałsię przy kościach lewegoprzedramienia.Jego
głowniatkwiła w pochewce skórzanej wzmocnionej
trzewikiem z blaszki brązowejornamentowanym na obrzeżu szeregiem puncowanychzagłębień. Jedynie nóż zgrobu nr 145posiadał prostytrzpieńo prosto kątnym przekroju(nrkat. 6, tabl. IV: 9). Kolejnynóż tegotypu (nrkat. 7; tabl. XVI:3) znaleziono w gro bie nr2 na cmentarzyskuwKunowie z XI - początku XII w. Ułożony był onna środkowej części miednicy osobnika, przy czaszce którego znajdował się także przęślikgliniany. Conajmniej sześć noży z obustron nie wyodrębnionymi trzpieniami odkryto na cmenta rzyskuwWolinie-Wzgórze „Młynówka”. Dwa z nich zaliczyliśmy do grupy noży bojowych (zob. przyp. 7). Pierwszy z nich znajdował się w grobie nr 207 tzw. krawcowej razem z fragmentami kolczugi,pa ciorkami, resztkami drewnianego wiadra (?). Jego głownia byłachroniona skórzaną pochewką (nr kat. 15; tabl. V: 10). Drugi egzemplarz (nr kat. 16)stano
wił wraz z grotem strzały wyposażenie pochówka
zmarłego mężczyzny.
Zebraneprzez M. Lewandowskiego noże grupy
A z ziem polskich (m.in. z Wrocławia, Trzemszy, Wronek)pochodzą najwcześniej z XIII w. Zabytki z
cmentarzyska w Cedyni i Kunowie pozwalającof
nąć o około 200 lat dolnągranicęich potwierdzone go użytkowania na Pomorzu Zachodnim. Znane są także inne egzemplarze tej broni ze współczesnych im oraz znacznie wcześniejszych stanowisk. Należą do nichnp. noże ześrodkowopolskich i Wielkopol skich cmentarzysk w Dębinie, (2 połowa XI - 1 ćwierć XII w.), Psarach (XI w.)12 i Młodzikowie (XI w.)13
I2Z. Pokuta.L.Wojda, Wczesnośredniowieczne cmen
tarzysko we wsi Dębina, woj. sieradzkie. PiMMAiEŁ, Seria Ar
cheologiczna, nr 26, 1979, s. 89-142 (106-106), tabl V, XV: 1 (w grobie nr 25 mężczyzny razem grotem włóczni, toporem, krzesi wem. osełką i misą brązową); T. Trębaczkiewicz, Cmen
tarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, pow. Piotrków Tryb.,
PiMMAiEŁ, Seria Archeologiczna, nr 9, 1963, s. 131-166 (144), tabl. lVd, XVII: 8 (w grobie nr 50 mężczyzny razem z krzesiwem).
13 L. Leciejewicz, W. Łosiński, Wczesnośrednio
wieczne cmentarzysko w Młodzikowie wpow. średzkiem, FAP, t.
XI, 1960, s. 104-165, 110-113 w grobie nr 16 razem z „włócz nią” wykonaną z żelaznego kolca osadzonego w drzewcu.
14 T. Borkowski, Ratownicze badania wykopaliskowe
na stanowisku 1 (9) we Wroclawiu-Rędzinie, ŚSA, t. 34, 1993, s.
509-513 (512), ryc. 3: 2; M. P a r c z e w s k i, Żukowice pod
Głogowem wzaraniu średniowiecza, „Głogowskie Zeszyty Na
ukowe”, t. 2, Głogów 1989, s. 39, tabl. XXVI: 19, XXXV: 7. 15 H. .1 a n o c h a, Gród i zamek w Stary Drawsku (Drahi-
miu), gm. Czaplinek - walory obronne i uzbrojenie załogi - w
oparciu o wyniki badań archeologicznych, KZM, t. 22, 1998, s.
69-133 (79-81), ryc. 21-22.
16 M. L e w a n d o w s k i, op. cit., s. 108, tabl. 11:2, katalog nr 26.
17 A. N a d o 1 s k i, op. cit., tabl. XXXIII, 3.
18 Np. klasyfikacja H. Seitza nie nadaje się do wykorzystania przy rozpatrywaniu materiałów z ziem polskich, noże ze Słowacji
oraz śląskich osad we Wrocławiu-Rędzinach (VII- VIII w.) iŻukowic(V1-VIIIw.)14.Wspomnieć też w tym miejscunależy o przynajmniej dziewięciu oka zach noży bojowych podobnej formyodługości do chodzącej do 43 cm znalezionych w obrębie zamku joannitów w Starym Drawsku15.
Nożebojowe typu B
Dwanożez Pomorza Zachodniego mieszczą się grupie B1 -2 wgM.L. cechującychsię kształtemzwy kłych noży kuchennych,przy czymw podgrupie B1 trzpieńbiegnie wzdłuż jednej liniiz tylcem głowni. Zabytki te znajdujące się w zbiorach Muzeum Re
gionalnego w Cedyni zaliczyćmożna do podgrupy
B2 wg M.L. najbardziej przypominającej noże ku chenne(nrkat. 17-18, tabl. V: 9)16.
GrupaB1-2 jest datowana zabytkami pochodzą cymi z badań archeologicznych na stanowiskachz 1
połowy XIV(Pułtusk),XIV w.(Kraków-Rakoniewi-
ce) i początku XV w. (Dąbrówno). Jak przyznaje au tor opracowania puginałów, nie można sądzić, aby
przedmioty o tak powszechnymzastosowaniuużyt
kowane były tylko w tym okresie. Potwierdza to chociażby znalezisko z Blichowa datowane naXI w.17
Przeprowadzona analiza typologiczna wskazuje nadominację (około 80%) egzemplarzy grupy Awg
M.L.w całymmateriale. Konweniuje to z analogicz ną proporcją obliczonądla średniowiecznychzabyt ków zebranych przez M. Lewandowskiego. Wyróż nił on wśród 50 noży bojowych 19 egzemplarzy z grupy A i 28 sztyletów o zbliżonych donich w rzucie profilach oraz 13 noży z grupy B. Wydaje się to za tem stanowić uchwytną prawidłowość, przynajmniej w odniesieniu do puginałów z ziem polskich. Być
może egzemplarze z trzpieniem usytuowanym na
przedłużeniu osi głownicechowałysię większąfunk cjonalnością i wytrzymałością techniczną. Szersze porównanie jest niemożliwe z uwagi na brak kom patybilnychsystematyk18.
Noże bojowe nieokreślonego typu
Do noży bojowych należy także pięćinnych za bytków (tabela II1B), których stan zachowania nie pozwala naich klasyfikację. Pierwszy z nichodkryto w grobie nr 3 na cmentarzysku w Cedyni. Złożony był onprzylewej kości ramieniowej osobnika, u stóp którego znajdowała sięostroga. Związane znimoku cie pochewkizdobionebyło wzorem „oczkowatym” (nrkat. 1). W grobie nr 1 na cmentarzysku wKuno wie znajdował się inny egzemplarz noża w skórzanej
pochewce wzmocnionej blaszką ornamentowaną li
niamiwytłaczanych punktów tworzących motyw spi rali i strzałek (nr kat. 3, tabl. VI: 3). Był on również przypasany dolewego biodra kobiety w wieku
matu-rus wyposażonej także w kabłączek skroniowy. W
X-wiecznej warstwie kulturowej na szczecińskim
Wzgórzu Zamkowym odkryto uchwytpuginału (szty letu ?) w postaci figurkikobiety trzymającejoburącz ptaka (nr kat. 6; tabl. V: 12). Najprawdopodobniej dostał się tam przypadkowo. Ustalono, że jest to
późniejszy XIII-wieczny nadreński import19. Inny
uchwyt puginału odkryto na szczecińskim Podzam
czu w warstwie datowanej na 2 poł. XIII w.Wykona ny był on z drewnai wzmocniony żelaznymi okucia mi (nr kat. 5, tabl. VI: 1). Ostatnim wreszciezabyt kami, które włączamy do tej grupy militariów jest rękojeść puginału z Osieków Sławieńskich (nr kat. 4) orazbliżej nieokreślony nóżzcmentarzyska w Ka mieniu Pomorskim (nr kat. 2).
i średniowiecznej Rusi nie zostały poddane analizie formalnej. Zob.: A. R u 11 k a y, op. cit., s. 295-297; A.N. K. i r p i ć n i - k o v, Drevnerusskoje oruźle. Vypusk piervyj: Meći i sabli IX- XIII w., ASSSR, 1966, s. 72.
19 T. Wieczorowski, Figurka wczesnośredniowiecz
na ze Szczecina, „Sprawozdania PMA”, t. 4, 1952,s. 171 in.;L.
Leciejewicz, Początki nadmorskich miast na Pomorzu Za
chodnim w VI-IXwieku, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 160, ryc.
55; L. L e c i e j e w c z, T. W i e c z o r o w s k i, Wczesne śre dniowiecze do czasu ukształtowania się miasta (VI- Xwiek) [w:j
Dzieje Szczecina, t. 1, Warszawa-Poznań 1983, s. 521 -610, (593).
20 Np. I. Gabriel, Hof- und Sakralkultur sowie Ge
brauchs- und Handelsgut im Spiegel der Kleinfunde von Stari-
gard/Oldenburg, BRGK, t. 69, 1988, s. 103-291.
II. 1. B. 3. Analiza
strukturalna materiałów
11. l.B. 3a. Rozprzestrzenieniezabytków Rozrzut terytorialny zabytków odwzorowano na mapie 2. Poza nielicznymi przypadkami (Osieki Sławieńskie) odkryto je praktycznie tylko na stano wiskach zlokalizowanych wzdłuż Odry i wyłącznie
na cmentarzyskach (Cedynia, Kamień Pomorski, Kunowo, Wolin) i terenie dużych ośrodków wcze- snomiejskich( Szczecin,Wolin).
II. 1 .B. 3b. Problematyka
kulturowa i społeczna
Womawianym wyżejmateriale znalazły się poza nożami oparametrach stricte bojowych, także zwią zane z nimi funkcjonalniepochewki. Są one z reguły okute bogato ornamentowanymi blaszkamibrązowy mi. Poza nimi znanych jest z PomorzaZachodniego
wiele innych egzemplarzy pochewek o podobnych
cechach, chroniących głownie nie koniecznie pugi nałów, a nawet występującychbez powiązania znimi. Wtabeli IIICzawarliśmy informacje o wieluznich, choć najprawdopodobniej nie o wszystkich. Jak
wstępnie założyliśmy, noże z takimi pochewkami
mogły pełnićfunkcje bojowe.
Istnieją hipotezy głębiejinterpretujące tenrodzaj zabytków. Niektórzy badacze wydzielająwśród tych okuć egzemplarze wywodzącesię z słowiańskiej (sla wischer Machart) bądź zachodniej (westlicher Ma
chart) tradycji20. Te pierwsze charakteryzują się głównie motywem wytłaczanych od wewnątrz koli stych wypukłości („oczek”, „perełek”). Znaleziono je nalicznych stanowiskach z końca XI iXII w.roz
rzuconych od Łaby do Wisły, przede wszystkim na
terytorium Meklemburgii i Pomorza. Pozaomówio
nymi wyżej egzemplarzami z cmentarzyska w Cedy ni zaliczyć do nich można także pochewki, z m.in. Cewlina (nrkat. 1-3, tabl. VI: 2, 5, 7), Karlina ((nr kat.6, tabl. XIX:),Kunowa,Lejkowa (nr kat.8, tabl. VI: 10), Strzykocina (nr kat. 7, tabl. VI: 9)iWolina, st. 8 i 9 (nr kat.20-24, tabl. VI:8), oraz ze szczeciń skiego RynkuWarzywnego(nr kat. 16, tabl. V: 11) i
WzgórzaZamkowego(nr kat. 17-18). Natomiast do
okuć„zachodnich” należą podobnie datowane egzem plarze trójkątne i zdobione motywami zwierzęcymi.
Rozprzestrzenione są głownie na zachód od Łaby,
choć pojedyncze ich okazy znajdowane są także na
Pomorzu, np. na cmentarzysku w Cewlinie, w Ka
mieniu Pomorskim i w Koszalinie (nr kat. 4-5, 7).
Dość wyjątkowym zabytkiem jest natomiast pusta
pochewka znaleziona w Szczecinie-Podzamczu w warstwie ukształtowanej przed 1281 r. (nr kat. 15; tabl. VI: 4). Wykonanabyła onaze złożonegofrag mentu skóry łączonegona brzegach(?)nitami z brązu
i wzmocnionego okuciami z blaszek brązowych. Jedna z nich byłazdobiona pasmami punktów two rzących dwa splecione ze sobą pasma. Sądzimy, że najbliższą, poza zabytkiemz grobu nr 1 w Ku nowie, analogię dotego wzoru stanowi ornament naokuciu pochewkizwschodniopomorskich cmen tarzysk w Grucznie (XI - koniec XII w.) i Skrze- szewie. Są to znaleziska włączane do serii „sło wiańskich” pochewek21. Motyw plecionki zdobi także okładziny rogowe np. z Ostrowa Lednickie go i Szczecina (XI-XIII w.)22. Jednocześnie na blaszce z drugiej strony pochewki ze Szczecina - Podzamczawygrawerowane jest dość realistyczne przedstawienie ryby. Interpretowaćje można, np. jako element symboliki chrześcijańskiej. Obecność tego motywu zdobniczego tłumaczyć można także inaczej. W grobiekobiety na cmentarzysku w Cew-linie, zawierającym także pochewkę noża (nrkat. 3), odnaleziono również naszyjnik złożony z ka- błączków i płytki brązowejw kształciestylizowa nej ryby. Badacz publikujący to znalezisko suge ruje, iżjedyną do niej analogią jest podobna płyt ka z bałtyjskiego cmentarzyska kurhanowego w
Jesionowej Dolinie datowanego na V - początek
VI w.23 Nie kwestionujączasadnościtej tezy, przy
pomnieć należy, że wśród bursztynowych zabyt
ków z Wolina-Miasta oraz na niektórych okuciach
pochewek „zachodniej” proweniencji znajdująsię
także mniej lub bardziej udane przedstawienia łba ryby (np. nr kat. 5, 7, 8)24.
21 T. Knorr, Die slawische Messerscheidenbeschläge, „Mannus”, t. 30, 1938, s. 479-545, s. 505, ryc. 20-20a, s. 507, ryc. 25.
22 Zob.: Kultura Polski średniowiecznej X-XIII w., Warszawa 1985, s. 384-386, ryc. 448, 449,452. Nie miejsce tu na dyskusję, czy motyw plecionki nawiązuje do skandynawskich wzorców or- namentacyjnych splecionych taśm lub pętelek (Flechtband- und
Schlingmuster) pokrywających m.in. głowice i jelce mieczy typu
S wg J. Petersena z Lipiany i Morzewa. Jeżeli nawet, to stanowi w X1-XI1 w. ich dalekie echo i wchodzi w obręb ogólnoeuropej skiej sztuki romańskiej.
23 W. Ł o s i ń s k i, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w
Cewlinie, pow. Koszalin, MZP, t. 4, 1958, s. 251-284, (260-266).
24 L. L e c i e j e w i c z, op. cit., s. 309, ryc. 21, 9; 1. Ga fa r i e 1, op. cit., ryc. 26:11-13.
25 Jeden z nich określono jako „Eisendom in zylindrischer Zwinge”, drugi jako „Eisendorn mit Holzresten = „Pfriem " (1. G a b r i e 1, op. cit., s. 170, przyp. 239.
26 I. G a b r i e I, op. cit., s. 163, 169-171.
27 L. L e c i e j e w i c z, W. Ł o s i ń s k i, op. cit., s. 110- 113, ryc. 9-10, 161.
Według 1. Gabriela okute pochewki noży, sla wischer i westlicher Machart, są elementami wy
posażenia oznaczającymi status społeczny ichpo
siadaczy; zarówno mężczyznjak i kobiet. Najpraw
dopodobniej były to osoby związane z urzędami
centralnej lublokalnej władzy. Jednym z dowodów potwierdzających tę hipotezęjest obecność poche wek beznożyprzy głównychpochówkach w kilku
grobachkurhanowychna cmentarzysku z 1 połowy
XII w. w Usadel. Dwa pochówki wyposażone były pozapochewkami także w drążki (?)z kolcami
(Stab-dorn) ułożone przy prawych nogach25 26. Przedmioty tewystępują w późnokarolińskich materiałach sepul kralnych i ikonograficznych. Interpretowane sąjako Amtsstäbelokalnych przywódców określanych w źró dłach pisanych jakoprimores. Innego rodzaju dowo dem wskazującymna pochewkijako symbole statu su społecznego byłaby datowana na około 1160 r. postać mężczyzny ze świecznika zkatedry w Erfur-cie. Do jego pasa jest przymocowana skórzanapo
chewka okuta siedmioma zdobionymi blaszkami.
Postać ta jestsygnowana imieniem fundatora świecz nika - „Wolframa”. Jest to najprawdopodobniejwy stępujący w źródłach pisanych z 1157 r. urzędnik
Wolframus scultetus~(\
Nie można w tym miejscu niewspomnieć uni katowego znaleziska z datowanego na XI w. wiel
kopolskiego cmentarzyska w Młodzikowie. W gro
bie nr 16 znajdowały się tam, poza szczątkami zmarłego mężczyzny także:duży nóż (kord),krze siwo,osełka, sprzączka orazułożone przy prawym boku drzewce zakończone z jednej strony okuciem, azdrugiejokuciem i żelaznym kolcem.Przedmiot
ten został określony przez autorów opracowania
jako włócznia, a opisany grób jakojeden z bogat
szych natym cmentarzysku, najprawdopodobniej
zawierający pochówek „pospolitego” wojowni
ka27. Owa „włócznia” do złudzenia przypomina
Stabdorn z grobów lokalnych przywódców na
cmentarzysku w Usadel.
Materiał zachodniopomorski nie pozwala w sposób pełny odnieść siędo tych hipotez. W lite raturze polskiej w zasadzie nie dyskutuje się nad nimi.Jednakzasługują one na uwagę. W ich świe tle nowego znaczenia nabierająznaleziska poche wekbez noży np. nacmentarzyskachw Karlinie i Żydowie oraz obecność noży i pochewek wboga
to wyposażonych grobach kobiet w Cewlinie,Ku
nowie,Lejkowie i Wolinie-Wzgórze „Młynówka”. Można bowiem zaryzykować postawienie tezy o dość wyjątkowej pozycji społecznej ludzi zaopa
trywanych po śmierci w noże chronione pochew
II. 1. C. Broń drzewcowa
II. 1. C. 1. Ogólna charakterystyka
i zasady klasyfikacji materiałów
Broń drzewcowanależydobroni białej. Składa
się z grotu, najczęściej metalowego (wokresie śre
dniowiecznym żelaznego) osadzonego na drewnia
nymuchwycie (drzewcu) o długości przeważnie 2 m, czasem dochodzącej doponad 3 m1. Posługiwać się może nią wojownik pieszy i konny w walce wręcz lub do rażenia przeciwnikana odległość. Zakładasię, że intencjonalnie wytwarzanymigrotami włóczni były okazy o większych,a oszczepów o mniejszych wy miarach bądź charakterystycznych kształtach. Do zagadnienia tegowrócimywdalszej części pracy.W opracowaniuniniejszym ograniczymy się do omówie nia grotówtej broni. Nie dysponujemy bowiemżad nym znaleziskiem drzewca.
1 Włócznie o takiej długości drzewców wydobyto z dna Je ziora Lednickiego. Wykonane były one z drewna jesionowego i wiązowego. (A. K o 1 a, G. W i 1 k e, Mosty sprzed tysiąca lat.
Archeologiczne badania podwodne przy rezydencji pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim, Toruń 2000, s. 84, ryc. 75; W.
Tokarski, Militaria - broń miotająca, obuchowa i drzewco wa oraz elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego
[w:] Mosty... s. 77-104, 85.
2A.Nadolski, Studia nad uzbrojeniem polskim wX, XI i
XII wieku, Łódź 1954, s. 59, 176-189, tabl. C (Barwice, Darło
wo, Gardziec 2 egz., Koszalin, Wilcze Laski, Liszkowo, Szcze cin, Nowe Warpno, Wolin, rzeka Gówna 2 egz., Pomorze. Zaby tek z Wolina-Wzgórze Wisielców zaliczmy w naszym opracowa niu do grotów strzał.
3 H. Malinowska-Łazarczyk, Cmentarzysko śre
dniowieczne w Cedyni, Szczecin 1982, cz. I, s. 32, 159, tabl.
XXVII: 1; cz. 11, s. 148-150, ryc. 48.
4 Udało się nam zidentyfikować w zbiorach Muzeum Okrę gowego w Koszalinie grot typu V z Darłowa. Porównanie wy miarów i kształtów zabytków w Muzeach w Cedyni i Siekier kach oraz informacji zawartych w źródłach archiwalnych i litera turze (O. K u n k e 1, Einige Fundę aus Pommern, „Mannus”, t. 24, 1932, s. 278, ryc. 7:1, 3; E. P e t e r s e n, Der ostelbische
Raum ais germanische Krajtfeld im Lichte der Bodenfunde des
6-8 Jahrhunderts, Leipzig 1939, ryc. 2la, c) pozwoliło z dużym
stopniem prawdopodobieństwa ustalić, iż przechowywane są tam groty z; Nowego Warpna, Barwic oraz dwa groty typu VI okre ślone przezNadolskiego (op. cii., s. 186. nr 155,163, tabl. XXVII: l, 3) jako Gówna i Pomorze (nr kat. 16, 60, tabl. XXXIII: 2-3). Pierwszy z tych grotów według W. Filipowiaka (Wolinianie. Stu
dium osadnicze. Cz. I. Materiały, Szczecin 1962, s. 251, 454,
ryc. 218) znaleziono nie w korycie Gowny, ale przy ujściu Step nicy do Zalewu Szczecińskiego i nazwę drugiej z tych rzek przy jął on jako eponim grotu. Grot z Barwic wystąpił ponadto na zdjęciu z Archiwum MNS z naniesioną sygnaturą Beierbaum II.d
3.512. Nie odnaleziono; piątego „pomorskiego” egzemplarza gro
tu typu III występującego na wspólnym zdjęciu w publikacjach Kunkla i Petersena. grotu typu 1 ze Szczecina, grotów z Kopie, Koszalina, Liszkowa, Radacza, Trzebiatowa, Wilczych Lasków oraz drugiego grotu (typu III) z Darłowa. Grot ten posiada są dząc z zachowanego zdjęcia zbliżone wymiary i kształty do gro tu określonego jako Pomorze nr 12.967 w zbiorach Muzeum Na rodowym w Szczecinie. Podobnie kształt grotu z Łożnicy jest bardzo zbliżony do grotu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie, nr 12.835, a grotu z Lubczyny opisanego przez E. Petersena (op. cit., s. 168, ryc. 146b) do grotu z Muzeum w Sie kierkach.(nr kat. 10, tabl. XXI: 2). Z braku informacji dotyczą cych rozmiarów egzemplarzy z archiwalnych zdjęć, nie jest moż liwe potwierdzenie tożsamości tych okazów. Nie włączamy do analizowanego materiału grotu oszczepu ze Starego Drawska, st. 1 (Drahimia), który razem z fragmentem miecza pochodzi z war stwy kulturowej o niepewnej chronologii (H. J a n o c h a, Ba
dania archeologiczno-arcliitektoniczne na zamku w Starym Draw
sku (Drahimiu), pow. Szczecinek, MZP, t. 9, 1963, s. 315-333,
ryc. lOa, d). Spośród zebranych przez A. Nadolskiego okazów należałoby wyłączyć 2 „wczesnoniemieckie” groty z Odry w re jonie Gardżca, pow. rędowski. Najprawdopodobniej chodzi tu o m. Gartz położoną na niemieckim brzegu Odry. (A. N a d o I - s k i, op. cit., tab. C, s. 176, nr 18-19 (nr 14 na mapie).
5 Groty z; Kopie, Lubczyny, Łożnicy, Ostrowca, Złocieńca, Świnoujścia, Trzebiatowa, Wolina, st. 9.
W studium A. Nadolskiego z 1954 r. uwzględ niono 172 egzemplarzegrotów włócznii oszczepów z ziem polskich, z czego152 pochodzących z 89zna nych stanowisk.Z interesującego nas terytorium ze brano wówczas informacjeo 14 grotach, wtym o je denastu ze znanych miejscowości bądź stanowisk. Dodajmy przy tym,że z wyjątkiem grotu znalezione gona cmentarzysku ciałopalnym na Wolinie-Wzgó- rzu Wisielcówpozostałe okazy stanowiły praktycz nie znaleziskaluźne, pozbawione kontekstu kulturo wego2. Nasza monografia obejmuje 63egzemplarze (tabela 1VA), wtym 7 pozyskanych w trakcie powo jennych badań wykopaliskowych; zczego 5 z warstw kulturowych (Wolin-Srebme Wzgórze, Szczecin-Pod-zamcze),a2z cedyńskiegocmentarzyska. W grobie nr 622 przyczaszce mężczyzny (maturus)odkrytotu tuleję grotu włóczni (bez liścia)3. Stanowi ona naj
pewniej jedyny zachowany element całej włóczni
będącej pośmiertnym wyposażeniemzmarłego.
Trzydzieści okazów pochodzi ze określonych
miejscowości bądź miejsc. Wśródtychostatnichdo minują zabytki opublikowane w literaturze, ale są takżepochodzącezprzypadkowychodkryć dokona nych wostatnich latach, np. w Zieleniewie, Starninie iOsinach. Pozostałe 33groty stanowią w chwili obec nej zabytki z anonimowych, zachodniopomorskich
stanowisk przechowywane wmuzealnychzbiorach4.
Uwzględniono takżezaginione egzemplarze, poktó rych pozostały dokładneopisy, rysunkibądź fotogra fie5.
Omawiając zabytkiposługiwaćsię będziemy kla syfikacjąA. Nadolskiego (dalej: wgA.N.). Przegląd
materiałów zachodniopomorskich wskazuje jednak napotrzebęjejkrytycznej weryfikacji, zwłaszcza np. celowościwydzielaniagrotówtypuVII czy istnienia militariów o niejednoznacznie określonych funkcjach.
Zagadnienie to omówimy w stosownych miejscach
(niżej i rozdziały II. 1. E-F). Uważamy ponadto, że
zachodzipotrzeba generalnego zrekonstruowania ty
pologiigrotówbronidrzewcowej.Nie wystarcząjed- nak do realizacji tego celu same materiały zachod niopomorskie.