Nowego Przymierza, ustanowionego przez Chrystusa w Jego krwi. Wydarzenia Ostatniej
Wieczerzy, podczas której Chrystus łamał chleb i dawał uczniom jako swoje ciało oraz poił
zebranych krwią, która została przelana na odpuszczenie grzechów, stały się nową Paschą
ustanowioną przez Chrystusa. Nie potrzeba już odprawiać Paschy żydowskiej – nowa,
nakazana przez Pana streszcza w sobie całe dzieło odkupienia, przewyższa tamtą i daleko
więcej znaczy od starotestamentowych przepisów
152.
Chryzostom interpretuje pytanie św. Pawła: „Kielich błogosławieństwa, który
błogosławimy, czyż nie jest udziałem we Krwi Chrystusa?” (1 Kor 10, 16), jako wyraźne
potwierdzenie tożsamości sprawowanej liturgii z ofiarą Chrystusa na krzyżu. Kielich
podawany uczestnikom Eucharystii, wypełniony jest krwią Chrystusa, która wypłynęła z Jego
boku. Uczestnicy zgromadzenia potwierdzają, że ów kielich jest rzeczywiście błogosławiony,
kiedy trzymając go w rękach, uwielbiają Chrystusa, który nie wahał się oddać życia i przelał
swoją krew, aby ludzie nie pozostali w błędzie
153. Krew Zbawiciela znosi ofiary, które były
151 In epistulam I ad Corinthios, hom. 34, 2, PG 61, 288, OŻ 7, s. 138-139: „Obchodzili ją [Paschę] i Żydzi, obchodzili zaś tak, jak w zwierciadle i tajemniczym podobieństwie, a o tych tajemniczych misteriach nigdy nawet nie pomyśleli ani nie wiedzieli, co one zapowiadały, lecz widzieli jagnię zabijane, krew zwierzęcą i drzwi tą krwią pomazane. Że zaś Syn Boży wcielony będzie zabity, że oswobodzi całą ziemię, że da Hellenom i barbarzyńcom pożywać tę krew, że otworzy wszystkim niebo i jego dobra przedłoży rodzajowi ludzkiemu, że wziąwszy ciało krwią zbroczone, wprowadzi je ponad nieb i niebiosa niebiosów i wszystkie w ogóle górne wojska aniołów i archaniołów oraz innych mocy i że posadzi je na samym tronie niebieskim po prawicy Ojca, jaśniejące niewypowiedzianą chwałą – tego nie wiedział naprzód, ani nigdy nie mogło przyjść na myśl nikomu z nich ani innych ludzi”.
152 De proditione Iudae, hom. 1, 5, PG 49, 379-380, MPJiŻ, s. 363: „Nie widzisz, jak nieczyste są [twoje] przaśniki, jak bezprawne jest ich święto, jak dalece nieważna jest żydowska Pascha? Kiedyś była żydowska Pascha, ale została przemieniona i dzisiaj obowiązuje Pascha duchowa, której początek dał Chrystus. Powiedziane jest, że w chwili, gdy [uczniowie] jedli i pili, On «wziął chleb, połamał, mówiąc: to jest Ciało moje, za was łamię na odpuszczenie grzechów» (Mt 26, 26-27). Dopuszczeni do tajemnicy, pojmują co to znaczy. Potem wziął kielich i powiedział: «to jest krew moja, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów» (Mt 26, 28)”. Podaję także bliźniacze brzmienie mowy drugiej: De proditione Iudae, hom. 2, 5, PG 49, 389, MPJiŻ, s. 363: „Czy teraz widzisz, jak nieczyste są przaśniki? Kiedyś Pascha była żydowska, ale została przemieniona. Stało się tak, kiedy [wspólnie] jedli i pili, a Jezus wziąwszy chleb w święte i czyste swoje ręce, przełamał go i złożył dziękczynienie. Następnie powiedział do swoich uczniów: «Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje (Mt 26, 26), za was i za wielu łamię na odpuszczenie grzechów». Potem wziął kielich i podał im, mówiąc: «to jest moja Krew, która za was będzie wylana na odpuszczenie grzechów» (Mt 26, 28)”.
153 In epistulam I ad Corinthios, hom. 24, 1, PG 61, 199-200, OŻ 7, s. 215: „«Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy, czyż nie jest udziałem we Krwi Chrystusa?» Powiedział to z wielką wiarą i zgrozą, gdyż znaczenie jego słów jest takie: To, co jest w kielichu, to jest to samo, co wypłynęło z boku i w tym uczestniczymy. Nazwał zaś kielich kielichem błogosławieństwa, ponieważ trzymając go w rękach, w ten sposób
39
składane w Starym Testamencie. Bóg jest Bogiem zazdrosnym – skoro zobaczył, że jego lud
składa ofiary obcym bogom, ustanowił swoją, aby odwieść go od tamtych. Szczodrobliwa
miłość Chrystusa jest wyrażona nie w pieniądzach, cennych posiadłościach, czy drogich
szatach, jak to nieraz czynią między sobą ludzie; miłość Chrystusa sięga daleko głębiej
i wyraża się w ofierze Jego krwi
154. Nowe Przymierze nie wymaga już krwi i ofiar ze
zwierząt. Zamiast tego Syn Boży sam ofiarowuje się Ojcu za zbawienie świata
155. Wyraźnym
znakiem nowego obrzędu, jest dla Chryzostoma fakt, że podczas wieczerzy Chrystus nakazał
sprawować pamiątkę swojej śmierci, zgromadzonym wokół Niego uczniom. Nie jest już więc
potrzebne składanie ofiar, które miałyby przynosić odpuszczenie grzechów, bo ofiara
Chrystusa była wystarczającą, na zmazania całego zła, którego dopuszczają się ludzie.
Misterium ustanowione przez Pana jest pamiątką Jego dobrodziejstwa, polegającego na
złożeniu ofiary, przez którą odkupił cały rodzaj ludzki
156. Złotousty zwraca uwagę na jeszcze
jeden szczegół, który powinien ośmielać każdego do spożywania ciała Chrystusa i picia Jego
krwi: podczas wieczerzy Nauczyciel pił własną krew, aby nikt z towarzyszących Mu
przyjaciół, nie krępował się przyjmować Jego darów, ale by wszyscy w spokoju uczestniczyli
w zbawczych wydarzeniach
157.
go wielbimy, podziwiając niewypowiedziany dar i zdumiewając się nad nim i błogosławiąc, że to przelał, abyśmy nie pozostali w błędzie. I nie tylko przelał, ale też nam wszystkim tego udzielił”.
154 In epistulam I ad Corinthios, hom. 24, 1-2, PG 61, 200, OŻ 7, s. 215-216. „Toteż jeśli pragniesz krwi – powiada – nie brocz ołtarza bałwanów zabijaniem zwierząt, lecz mój ołtarz moją krwią. Powiedz, czy jest coś straszniejszego od tego? Czy jest coś dowodzącego większej miłości? Tak czynią i zakochani. Gdy zobaczą, że ukochane osoby pożądają cudzych rzeczy a gardzą swoimi, dają im swoje i skłaniają do odstąpienia od tamtych. Lecz zakochani okazują tę szczodrobliwość w pieniądzach, szatach i posiadłościach, nigdy zaś we krwi; natomiast Chrystus okazał i w tym swoją troskliwość i gorącą miłość ku nam. I w Starym Testamencie, ponieważ ludzie byli mniej doskonali, krew, którą ofiarowywali posągom, sam zechciał przyjąć, aby ich od nich oddalić, co także było dowodem niewypowiedzianej miłości; tu zaś przeniósł czynność kapłańską na coś straszniejszego i wspanialszego i zmieniwszy samą ofiarę, zamiast zabijania zwierząt kazał ofiarować Siebie samego”.
155 In epistulam I ad Corinthios, hom. 27, 4, PG 61, 230, OŻ 7, s. 224: „A co znaczą słowa: «Ten kielich jest Nowym Przymierzem»? Był także kielich Starego Przymierza, mianowicie ofiary płynne i krwawe zwierząt, albowiem po zabiciu ofiary, do kielicha i czaszy zbierali krew i tak składali płynna ofiarę. Ponieważ jednak zamiast krwi zwierząt wprowadził swoją Krew, aby się ktoś nie zaniepokoił słysząc to, przypomina o owej ofierze Starego Przymierza”.
156 In Matthaeum, hom. 82, 1, PG 58, 739, ŹMT 23, s. 455: „«Cóż więc? Czy trzeba – ktoś zapyta – czynić także tamten dawny [obrząd]?» W żadnym przypadku. Dlatego powiedział: «To czyńcie» (Łk 22, 19; 1 Kor 11, 24-25), aby ich odwieść od tamtego. Jeśli to daje odpuszczenie grzechów, a rzeczywiście daje, to tamto jest już zbyteczne. Jak więc u Żydów, tak samo tu dołączył do tajemnicy pamiątkę dobrodziejstwa, w ten sposób zamykając usta heretykom. Jeśli mówią: «Z czego wynika, że Chrystus się ofiarował?», to zamykamy im usta, zarówno przez inne dowody, jak i przez to misterium”.
157 In Matthaeum, hom. 82, 1, PG 58, 739, ŹMT 23, s. 454-455: „Sam również pił. Uczynił to najpierw sam, nakłaniając ich do spokojnego uczestnictwa w tej tajemnicy, aby nie byli zmieszani, aby słysząc to, nie mówili: «Cóż to, pijemy krew i jemy ciało?» (aby nie byli zmieszani i teraz, ponieważ wtedy, gdy o tym mówił, wielu gorszyło się pod wpływem samych słów). Dlatego sam pił własną krew”.
40
Ołtarzem Nowego Przymierza jest krzyż
158. Na nim została złożona ofiara na
odpuszczenie grzechów i zawarte przymierze z Chrystusem, który, jak mówi św. Paweł
w 5. rozdziale 1. Listu do Koryntian, został złożony w ofierze jako nasza Pascha
159. Chrystus
stał się zarówno ofiarą jak i kapłanem Nowego Przymierza. Chryzostom uzasadnia tę myśl
fragmentami Listu do Hebrajczyków. Chrystus jest Arcykapłanem, który sam siebie
ofiarował, aby zgładzić grzechy wszystkich ludzi, krzyż czyniąc ołtarzem ofiary
160. Przez
swoją krzyżową ofiarę Zbawiciel zastąpił nas sobą. Dzięki temu rodzaj ludzki, który był
umarły na skutek popełnionych grzechów, powrócił do życia. Syn Boży wziął bowiem na
siebie nie tylko grzech, który przytłaczał człowieka, ale także jego winę. Śmierć Chrystusa
wystarcza, aby uratować rodzaj ludzki od zguby i potępionemu człowiekowi przynieść
miłosierdzie i ocalenie
161. Do złożenia ofiary na krzyżu nie był potrzebny ogień ani drewno,
jak to było w przypadku ofiar składanych w Starym Testamencie. Nie było również potrzeby
składania tej ofiary wielokrotnie. Chrystus tylko raz złożył swoje życie na ołtarzu krzyża
i była to ofiara doskonała i wystarczająca. Arcykapłani Starego Testamentu składali ofiary
także za swoje grzechy. Nie tak był w przypadku Chrystusa, który ofiarę swojego życia złożył
jedynie za grzechy ludzi, przewyższając tym żydowskich arcykapłanów
162.
W 2. Homilii o krzyżu i łotrze Chryzostom podkreśla uniwersalność ofiary złożonej
przez Chrystusa. Nie została ona bowiem złożona w żydowskiej świątyni, ale poza murami
158 S. Kobielus, Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Kraków 2000, s. 169.
159 De cruce et latrone, hom. 2, 1, PG 49, 408, MPJiŻ, s. 357: „Czy widzisz, jak krzyż stał się obiektem świętowania? Czy zrozumiałeś, że nakazuje świętować w obecności krzyża? Na krzyżu złożona jest ofiara; a gdzie ofiara, tam także odpuszczenie grzechów, tam przymierze z Panem, tam święto i radość. «Pascha nasza, rzekł, to ofiara Chrystusa za nas złożona». A gdzie, powiedz, został złożony w ofierze? Na wysokim krzyżu. Oto nowy i dziwny ołtarz, gdyż nową i dziwną jest ofiara”.
160 De cruce et latrone, hom. 2, 1, PG 49, 408, MPJiŻ, s. 357: „On sam jest zarazem ofiarą i kapłanem; ofiarą wedle ciała, a kapłanem wedle ducha. Sam siebie przyniósł i był przyniesiony. Raz jeszcze posłuchaj Pawła: «Każdy bowiem arcykapłan z ludzi brany, dla ludzi bywa ustanawiany w sprawach odnoszących się do Boga; przeto potrzeba, aby Ten także miał coś, co by ofiarował» (Hbr 5, 1; 8, 3). Chrystus przyniósł [ofiarę]. W innym miejscu apostoł powiedział: «tak Chrystus raz jeden był ofiarowany dla zgładzenia grzechów wielu» (Hbr 9, 28). Tutaj On jest «ofiarowany», a tam «ofiarował» samego siebie. Czy teraz widzisz, jak uczynił siebie ofiarą i kapłanem, a krzyż stał się ołtarzem?”
161 J.N.D. Kelly, Początki doktryny chrześcijańskiej, op. cit., s. 287, A. Żurek, Bóg miłosierny i do miłosierdzia
wzywający, „Teologia Patrystyczna” 5 (2008), s. 16, H. Paprocki, Koncepcja miłosierdzia Bożego w liturgii prawosławnej, „Edukacja. Teologia i Dialog” 2 (2005), s. 60-61.
162 In epistulam ad Hebraeos, hom. 15, 1, PG 63, 118, w: Jan Chryzostom, Homilie na List do Hebrajczyków, op. cit., s. 64: „Pod postacią ofiary [apostoł] rozumie krzyż, pod który nie podłożono ani ognia, ani drewna. Nie był też wielokrotnie przynoszony – okrwawiony, raz tylko stanął. Według porządku Starego Przymierza ofiary z krwią stale składali [kapłani], «ofiarując je za swoje i ludu błędy niewiedzy». Zauważ, nie powiedział: «za grzechy», ale «za błędy niewiedzy». Tym sposobem ostrzegał, aby nie wpadali w pychę. «Gdybyś nawet – oświadcza – zgrzeszył mimo woli, to niechcący dopuściłeś się grzechu zapomnienia, a z tego powodu nikt nie może być czysty». Wszędzie dodaje również «za swoje», chcąc tym samym powiedzieć, że Chrystus wielokrotnie przewyższa żydowskiego arcykapłana”.