Część II Szamotuły i Ziemia Szamotulska od XIX w. do współczesności
Rozdział 2 Lata 1918-1939 i okres II wojny światowej
2.3 Czasopisma i czytelnictwo
W roku 1922 zaczęła się ukazywać „Gazeta Szamotulska”325 – pismo lokalne wychodzące trzy razy w tygodniu, wydawane przez Drukarnię J. Kawalera. To sztandarowe, można by rzec, wydawnictwo tej drukarni. Jej pierwszy numer ukazał się w dniu 01.06.1922 roku. Było to ”pismo dla rodzin polskich powiatu szamotulskiego, obornickiego i międzychodzkiego”. W pierwszym numerze swojej gazety J. Kawaler – bo to jego zasługa, że gazeta zaczęła się ukazywać, napisał, że zadaniem jej było przeprowadzenie hasła „obrony i pielęgnowania wiary, mowy i kultury”. Wychodziła trzy razy w tygodniu: we wtorki, czwartki i soboty. Pierwszym redaktorem gazety był Stefan Przybylski (maj – listopad 1922), następnie redakcją kierował Jan Domański (do grudnia 1922). Kolejnym redaktorem naczelnym został Mikołaj Skiba, który kierował czasopismem do czerwca 1926 r., za jego kierownictwa zaczął ukazywać się „Tydzień:
dodatek do Gazety Szamotulskiej”. Od czerwca 1926 do czerwca 1927 funkcję tę obejmował Ignacy Żniński, po nim zarządzanie przejął Ryszard Świątkowski, następnie
323 J. Dereżyński (red.), Kalendarz Gazety Szamotulskiej, Szamotuły 1931, s. 63.
324 R. Krygier, Ich ślad, op. cit., s.58-61.
325 Strona tytułowa Gazety Szamotulskiej z dn. 19 sierpnia 1931 r. – zob. Aneks Nr 18, Aneksy, s. 23.
kolejno - po nim J. Kawaler, do maja 1928 r., od maja do września 1928 – Kalikst Kozłowski, pod koniec 1928 roku wydawcą został Franciszek Miądowicz, z czasem ponownie obowiązki wydawcy podjął J. Kawaler. Od dnia 1 sierpnia 1929 r. funkcje wydawcy przejął Mieczysław Dereżyński326 – pełnił ją do 1 kwietnia 1931 r. Po nim ponownie wydawcą został J. Kawaler.327
Gazeta informowała nie tylko o wydarzeniach lokalnych, ale również krajowych i zagranicznych. J. Kawaler postawił sobie ważny cel, by przez Gazetę Szamotulską promować regionalizm, robił to zresztą bardzo dobrze. To na jej łamach ukazywały się artykuły o lokalnych towarzystwach, organizacjach – W numerach 126 i 127 z 1931 roku opublikowano artykuły o Towarzystwie Starożytności w Szamotułach. To również na jej łamach można było przeczytać o bibliotece kolegiackiej czy o drukarni braci czeskich działających w Szamotułach. Dbano o folklor, razem z czytelnikami Gazety redagowano kącik szamotulanina – były to nadsyłane przez czytelników piosenki ludowe – jednakże kącik ten został z czasem zlikwidowany. Podobno zawierał obraźliwe treści. Dzięki właśnie Gazecie Szamotulskiej odnaleźć można informacje o ówczesnych wydawnictwach regionalnych, takich jak: Sonety szamotulskie Stanisława Helsztyńskiego328, czy tego samego autora W grodzie Halszki.329 Gazeta informowała również o powstaniu takiego dzieła jak Pieśni o naszej wielkopolskiej ziemi.330 Sprawy związane ze słowem drukowanym były bardzo bliskie wydawcom Gazety Szamotulskiej, zwracali uwagę nie tylko na sprawy książki w regionie, ale również i na to, co się działo na arenie ogólnopolskiej, przykładem tego może być informacja na pierwszej stronie Gazety o Ogólnopolskim Zjeździe Pisarzów Katolickich.331
Gazeta Szamotulska nie była jedynym czasopismem regionalnym ukazującym się w Szamotułach. Kolejnym tytułem była gazeta, a raczej gazetka szkolna - Z grodu Halszki”332, nie miała może ona aż tak szerokiego zakresu tematycznego jak Gazeta Szamotulska, za to skupiała się na regionie szamotulskim. Ukazywała się przez prawie
326 R. Krygier, Szamotulanie, op. cit. s. 43-44.
327 10-lecie „Gazety Szamotulskiej” w: Gazeta Szamotulska 1931 Nr 95 s. 3.
328 Gazeta Szamotulska 1931 nr 131, s. 2-3; biogram - Krygier, Szamotulanie, op. cit., s.204-205.
329Gazeta Szamotulska 1931 nr 137, s. 3.
330Gazeta Szamotulska 1932 nr 6, s. 3.
331 Gazeta Szamotulska 1932 nr 7, s. 1-2.
332 Strona tytułowa „Z grodu Halszki” - zob. Aneks Nr 19, Aneksy, s. 24.
pięć lat. Jej pierwszy numer ukazał się w czerwcu 1931 r., a ostatni w lutym 1936 r. Była redagowana i wydawana przez uczniów Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Ks. Piotra Skargi w Szamotułach. Inicjatorem powstania gazetki był nauczyciel historii prof. Andrzej Hanyż333, który był również opiekunem Szkolnego Koła Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Kółka Historyczno-Literackiego. Właśnie członkowie tegoż kółka parali się wydawaniem szkolnej gazetki. Przez cały czas wydawania jej redaktorem odpowiedzialnym za całokształt był prof. A. Hanyż, natomiast redaktorami naczelnymi byli kolejno uczniowie i uczennice: Zygmunt Straszewski, Andrzej Kwiek, Felicja Straszewska oraz Marian Orlik.334 Głównym założeniem tego pisemka było: „Pismo to ma być wyrazem życia szkolnego i zawierać będzie to wszystko, co jest z nim związane, a więc: opracowania tematów z historii, z literatury polskiej i obcej, ze współczesnych aktualnych zagadnień”.335 Z czasem profil czasopisma ulegał poszerzeniu. Na jego łamach ukazywały się debiuty literackie uczniów, ciekawe przedruki – fragmenty dzieł Jana Ostroroga. Ale przede wszystkim ukazywały się materiały dotyczące regionu szamotulskiego – starannie opracowane teksty piosenek szamotulskich, teksty dotyczące obrzędów ludowych Ziemi Szamotulskiej czy legendy336. Numeracja czasopisma była dostosowana do roku szkolnego – tak więc czerwiec 1931 – rok ukazywania pierwszy, ale wrzesień tego samego roku był już drugim rokiem ukazywania, również numeracja stron była inna niż w profesjonalnych czasopismach, w „Z grodu Halszki” numeracja stron była ciągła, począwszy od numeru pierwszego. Jak już wcześniej wspomniano, pismo ukazywało się przez pięć lat – w lutym 1936 r. ukazał się ostatni numer „Z grodu Halszki”.
Powodem zaprzestania wydawania czasopisma były brak funduszy oraz brak koncepcji dalszego rozwoju pisemka.
W połowie lat 80-tych i w latach 90-tych XX wieku próbowano reaktywować pisemko, powielając je na kserokopiarce.337 Ukazało się kilkanaście numerów okolicznościowych. Kolejną próbę reaktywacji czasopisma podjęto z okazji grudniowego Święta Patrona Szkoły w grudniu 2000 r. W jej pierwszym numerze czytamy: ”Jest to kontynuacja przedwojennego czasopisma, dlatego nie ulegnie zmianie ani szata graficzna,
333 R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s. 67-68.
334 Op. cit., s. 126-127.
335 Od Redakcji w: Z grodu Halszki 1931 Nr 1, s. 2.
336 Legendy szamotulskie, legenda o „Swigle” w: Z grodu Halszki 1931 nr 4, s. 42-43.
337 Strona tytułowa reaktywowanej „Z grodu Halszki” Nr 1 - zob. Aneks Nr 20, Aneksy, s. 25.
charakter, ani zawartość pisma.(...) Komitet redakcyjny stawia sobie następujące cele: na łamach czasopisma ukazywać dorobek i osiągnięcia szkoły, umożliwić młodzieży drukowanie debiutów literackich oraz prac badawczych z różnych dziedzin wiedzy, prezentować sylwetki znakomitych wychowanków szkoły, pisemko winno spełniać funkcję integracyjną, skupiać starszych i młodszych absolwentów oraz obecnych uczniów”.338 Obecnie jest to rocznik – kolejne numery ukazują się na początku grudnia każdego roku na Święto Patrona Szkoły.339 Wydawcą gazetki jest Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Ks. Piotra Skargi w Szamotułach, jej przygotowaniem do druku zajmuje się Gazeta Szamotulska.