Historia miasta i Ziemi Szamotulskiej w latach 1918-1939

Szamotuły po odzyskaniu niepodległości rozpoczęły odbudowę polskości od usuwania urzędników niemieckich umieszczając w urzędach Polaków – dawniejszych pełnomocników Powiatowej Rady Ludowej. Pierwszego lutego 1919 przeorganizowano policję, zwolniono pruskich żandarmów, przyjmując Polaków. Najwyższym urzędnikiem pruskim, który najdłużej utrzymał się na swoim stanowisku był starosta Classen – aż do marca 1919 r., jego następcą został Polak – Podkomorski.

Ustrój miejski Szamotuł aż do roku 1933 opierał się na pruskiej ustawie samorządowej z 1853 r., która kilkakrotnie był zmieniana. Nowa ustawa samorządowa weszła w życie 23 marca 1933 roku i wprowadziła w miejsce dawnego magistratu jako organu wykonawczego samorządu miejskiego, nowy, polski Zarząd Miejski.

Szamotuły były siedzibą nie tylko starostwa i zarządu miasta, ale również między innymi: Sądu Powiatowego, Komendy Powiatowej Policji Państwowej (od 1926 r.), Urzędu Skarbowego Podatków i Opłat Skarbowych, Kasy Skarbowej, Urzędu Katastralnego, Państwowego Urzędu Monopolu Spirytusowego, Powiatowej Komendy Uzupełnień.³⁰⁸

Pisząc o latach 1918-1939 nie sposób ominąć tak ważkiego zagadnienia, jakim jest powstanie wielkopolskie na Ziemi Szamotulskiej. Szamotulszczyzna i jej ludność zapisali się w pamięci Wielkopolan złotymi zgłoskami, jeśli chodzi o udział w powstaniu wielkopolskim.³⁰⁹

Jedną z organizacji kulturalnych okresu międzywojennego, która wywarła niemały wpływ na życie intelektualne i kulturalne Szamotuł, był klub artystyczno-literacki

„Wietrzne Pióro", który powstał w roku 1932 z inicjatywy młodzieży akademickiej i zawodowo pracującej w szkolnictwie i dziennikarstwie. Zasadniczą ideą przyświecającą członkom klubu było naświetlenie niektórych zjawisk kulturalnych, artystycznych, poznanie nowych problemów sztuki, zaznajomienie społeczeństwa z nowym nurtem

308 Za: S. Kowal, Życie gospodarcze Szamotuł w okresie międzywojennym w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta. op. cit., s. 185-204.

309 P. Matusik, Powstanie wielkopolskie w Szamotułach, w: Szamotuły. Karty op. cit., s.127-184; M. Skiba, Szamotuły w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919, Szamotuły 1923.

artystycznym. Obok tego zagadnienia silnie zarysowała się tendencja bliższego poznania historii i folkloru Ziemi Szamotulskiej. Niepoślednią rolę grały w „Wietrznym Piórze"

publiczne wieczory literackie połączone z prelekcjami, wieczory autorskie, konkursy literackie i poetyckie, wystawy książek, w których uczestniczyły najpoważniejsze firmy wydawnicze, a także akademie poświęcone S. Wyspiańskiemu, C. K. Norwidowi, H.

Sienkiewiczowi i M. Konopnickiej. Organizowano również koncerty i przedstawienia teatralne. Na imprezy te zjawiała się cała inteligencja Szamotuł, bowiem należały one do ważnych wydarzeń w życiu kulturalnym miasta. Publiczność nie była biernym konsumentem. Uczestniczyła żywo w dyskusji, czasem w jej ręce składano ocenę utworów konkursowych i jej dawano okazję wieńczenia laurem zwycięzcę konkursu. Obiektywnie trzeba przyznać, że sąd publiczności był zawsze słuszny. Prace swe publikowali członkowie „Wietrznego Pióra" w „Gazecie Szamotulskiej", a później w tygodniku literackim „Na Ugorach" ukazującym się jako dodatek do „Słowa Ziemi Szamotulskiej".³¹⁰ Wydawcą „Gazety Szamotulskiej" był znany drukarz i wydawca szamotulski, Józef Kawaler³¹¹, „Słowa Ziemi Szamotulskiej" - Ludomir Wachowiak, późniejszy sekretarz redakcji „Ilustracji Polskiej", ofiara prześladowań hitlerowskich. Publikował poezje, które ukazały się w roku 1933 i 1934 w zbiorach „Łza goryczy" i „Liturgiczne szczęście".³¹² Miał bujny temperament, ale był lirykiem, którego pasjonowało zagadnienie zła i krzywdy ludzkiej. Zapowiadającym się talentem nieprzeciętnej miary był młody poeta Józef Echaust³¹³, tragicznie zmarły w młodzieńczym wieku. Poezje jego cechował szlachetny umiar, głębokie uczucie, nowoczesna forma i lapidarność, granicząca z surowością.

Wiersze liryczne o przewadze refleksji, zwłaszcza w cyklu sonetów pt. „Z tęczy wysnute"

publikował na tamach miejscowej prasy Władysław Frąckowiak³¹⁴, również uprawiający nowele i esej literacki oraz regionalistykę, np. „Wesele Szamotulskie". W badaniach regionalnych celował Henryk Przybylski³¹⁵, który publikował cały szereg przyczynków do historii kultury Szamotuł. Z większych prac należy wymienić monografię o Wacławie z Szamotuł.³¹⁶ Nowelistami „Wietrznego Pióra" byli Henryk Garstecki, zmarły w roku 1942

310 W. Frąckowiak, „Wietrzne Pióro" – historia (tekst z 1958 roku) w: W poszukiwaniu Arkadii. Klub

„Wietrzne Pióro”. Życie intelektualne w Szamotułach w latach 1918-1939, Szamotuły 2003, s. 15.

311 WSB, op. cit., 343-343; Słownik Pracowników, op. cit., s., 402.

312 Wł. Frąckowiak, „Wietrzne Pióro" – historia op. cit., s. 15; R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s. 80-81.

313 Wł. Frąckowiak, „Wietrzne Pióro" – historia op. cit., s. 41, 46.

314 Wł. Frąckowiak, „Wietrzne Pióro" – historia op. cit., s. 47; R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s. 51-52.

315 R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s, s. 16.

316 H. Przybylski, Wacław z Szamotuł. Nadworny kompozytor króla Zygmunta Augusta, Szamotuły 1935.

i Stefan Czekalski, zasilający szamotulską prasę regularnie wdzięcznymi, niepozbawionymi walorów literackich obrazkami. Teoretykiem „Wietrznego Pióra" był Stanisław Maćkowiak³¹⁷, którego praca naukowa na temat drukarni braci czeskich w Szamotułach wniosła bardzo dużo elementów poznawczych, nowych zdobyczy źródłowych w tej dziedzinie wiedzy i udowodniła, że kilkanaście pozycji bibliograficznych A. Augezdeckiego powstało w Szamotułach, a nie w Królewcu, jak dotychczas sądzono.

Wybuch wojny, a później śmierć St. Maćkowiaka w obozie koncentracyjnym (w roku 1942) uniemożliwiły wydanie tej pracy. Również ofiarą terroru hitlerowskiego był Stanisław Zgaiński³¹⁸, artysta grafik. Dodać jeszcze trzeba, że St. Zgaiński był niepoślednim skrzypkiem i zbieraczem melodii ludowych regionu szamotulskiego. Z opublikowanych prac w tej dziedzinie jest opracowanie muzyczne do „Wesela Szamotulskiego" Władysława Frąckowiaka.³¹⁹ Uprawianie dwóch rodzajów sztuki nie było rzadkością wśród członków „Wietrznego Pióra". Poezje, nowele, artykuły teoretyczne pisał też malarz, Marian Schwartz³²⁰, kolekcjoner sztuki ludowej, jej zapalony miłośnik i znawca, który w swojej pracowni w Obrzycku stworzył małe muzeum kostiumów, haftów, rzeźb i ludowych instrumentów muzycznych. Ta pasja przetrwała u M. Schwartza aż do końca życia. Chociaż najbardziej kusiło go malarstwo ścienne, to również inne techniki malarskie nie były mu obce, mógł się w nich wyrażać.³²¹

„Wietrzne Pióro" wniosło nieprzeciętny wkład w rozwój kulturalny Szamotuł, pobudziło w znacznym stopniu obok „Akademickiego Koła Szamotulan", inicjatora

„Wesela Szamotulskiego", do zajęcia się ginącą sztuką ludową i do zbierania materiałów do historii Ziemi Szamotulskiej.

317 W. Frąckowiak, „Wietrzne Pióro" – historia op. cit., s. 48.

318 R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s. 193-195; W poszukiwaniu Arkadii. Klub „Wietrzne Pióro”. Życie intelektualne w Szamotułach w latach 1918-1939, Szamotuły 2003, s. 57-59.

319 W. Frąckowiak (oprac.), S. Zgaiński (melodie zebrał), Wesele Szamotulskie. Regionalne widowisko sceniczne w IV obrazach, Poznań 1920/1921 w: Księga Pamiątkowa Akademickiego Koła Szamotulan 1924-1934, Szamotuły 1924-1934, s. 12-51.

320 W poszukiwaniu Arkadii, op. cit., s. 53-56; R. Krygier, Szamotulanie, op. cit., s. 155-158; A.M.

Wanarska, Teologiczne aspekty twórczości Mariana Schwartza (1906-2001), praca magisterska napisana pod kierunkiem ks. dra Henryka Nadrowskiego na seminarium magisterskim ks. prof. dra hab. Jerzego

Stefańskiego w Zakładzie Liturgiki i Homiletyki Uniwersytetu im Adama Mickiewicza w Poznaniu.

321 Przykład sztuki witrażownictwa M. Schwarza – zob. Aneks Nr 24, Aneksy s. 37