Czynniki wpływające na procesy kształtowania dynamicznych zdolności regionalnych portów

W warstwie teoretycznej rozprawy wskazano na trzy kategorie uwarunkowań procesu kształtowania dynamicznych zdolności: zasoby i umiejętności, procesy i procedury oraz dominującą logikę. Analiza literatury poświęconej funkcjonowaniu portów lotniczych pozwala na sformułowanie wniosku, iż procedury stosowane w portach lotniczych wnikają z przepisów prawnych. Identyfikacja oraz opis procedur i procesów mogłyby okazać się trudne w uchwyceniu i wymagające dłuższego czasu poświęconego na przeprowadzenie badania w danym porcie lotniczym. Z uwagi na fakt, iż ankieta była kierowana do członków zarządu lub

176

dyrektorów postanowiono ograniczyć się do identyfikacji kluczowych zasobów i umiejętności. Z kolei na etapie wywiadów pogłębionych podjęto próbę uchwycenia dominującej logiki, którą kierują się zarządzający regionalnymi portami lotniczymi. Warto także nadmienić, że przeprowadzone postępowanie badawcze pozwala na sformułowanie spostrzeżenia, iż procesy, w przeciwieństwie do procedur w regionalnych portach lotniczych nie są opisane. Wyniki postępowania badawczego odnoszące się do dynamiki zmian w otoczeniu oraz deklarowanej intensywności działań związanych z kształtowaniem dynamicznych zdolności wskazują na istniejące różnice w dominującej logice regionalnych portów lotniczych w Polsce, co znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowanych ocenach znaczenia poszczególnych kategorii zasobów dla osiągania efektywności ekonomicznej. Najczęściej (69%, tj. 9 na 13 wskazań), jako „bardzo istotne”, wskazywano znaczenie rynkowych zasobów i umiejętności (zob. wykres 37). W procesie badawczym respondenci zauważali, że rynkowe zasoby i umiejętności są pochodną kondycji gospodarczej regionu, co znajduje potwierdzenie w badaniach nad rozwojem miast i regionów w kontekście funkcjonowania portów lotniczych, co jest także podkreślane w środowisku naukowym (Huderek-Glapska, 2017). W odniesieniu do kategorii zasobów rynkowych, podczas postępowania badawczego, respondenci podkreślali znaczenie zasobów ludzkich dostępnych na rynku (w szczególności zwracano uwagę na deficyt pracowników posiadających wiedzę specjalistyczną krytyczną dla funkcjonowania portu), a także zamożności pasażerów oraz aktywnego zainteresowania korzystaniem z podróży lotniczych. Respondenci wskazywali również na regulacje prawne dotyczące podmiotów świadczących usługi na rzecz portów lotniczych, co przekłada się na ograniczoną liczbę dostawców usług. Kolejnym krytycznym czynnikiem determinującym osiąganie efektywności ekonomicznej są ludzkie zasoby i umiejętności (62%, tj. 8 na 13 wskazań) oraz finansowe zasoby i umiejętności (54%, tj. 7 na 13 wskazań) (zob. wykres 37).

177

Wykres 37. Ocena znaczenia zasobów i umiejętności dla zapewniania efektywności ekonomicznej

Źródło: opracowanie własne.

Jak już wcześniej wspomniano, według zaleceń Trybunału Obrachunkowego Unii Europejskiej, wsparcie finansowe powinny otrzymywać tylko rentowne lotniska, dlatego ważnym aspektem jest efektywne wykorzystywanie zasobów finansowych. Przykładem nieefektywnego wykorzystania dostępnych zasobów finansowych jest port lotniczy Łódź-Lublinek, który w roku 2015 odnotował 55 mln zł straty, co, jak wskazują specjaliści branżowi, wynikało z nadmiarowych inwestycji w rozbudowę lotniska w latach poprzednich, przy braku wystarczającej liczby obsługiwanych pasażerów zapewniających dodatnią rentowność (J. Urbaniak, 2016b).

Należy zwrócić uwagę, że porty lotnicze nie zarabiają na działalności podstawowej, co jest podnoszone zarówno przez teoretyków, jak również praktyków zarządzania portami lotniczymi, lecz na działalności pozalotniczej. Przykładowo, Prezes Portu w Lublinie wskazuje, że przychody z operacji lotniczych stanowią około 1/3 przychodów portu, a pozostałe 2/3 przychodów pochodzi z operacji pozalotniczych (w tym działalności usługowej zlokalizowanej na terenie lotniska, tj. parkingów, punktów gastronomicznych, sklepów) (Walków, 2017). Wobec powyższego, można sformułować wniosek, że kluczowe znaczenie dla portów lotniczych mają umiejętności związane z poszukiwaniem okazji i kreowaniem modeli biznesu pozwalających na generowanie zysków.

8% 8% 8% 15% 8% 23% 23% 15% 15% 54% 38% 38% 69% 46% 54% 15% 31% 54% 62% 23% 23% 69% T E C H N O L O G I C Z N E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I F I N A N S O W E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I L U D Z K I E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I R E P U T A C Y J N E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I S T R U K T U R A L N E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I I N S T Y T U C J O N A L N E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I R Y N K O W E Z A S O B Y I U M I E J Ę T N O Ś C I

178

W procesie kształtowania bazy zasobów finansowych krytyczne znaczenie mają relacje właścicielskie, szczególnie z jednostkami samorządu terytorialnego. Znaczenie tego czynnika obserwowane jest szczególnie w przypadku małych portów, które nie mają zdolności do obsługi kredytów bankowych we własnym zakresie i muszą być wspierane przez samorządy, czego przykładem jest Port Lotniczy w Goleniowie, który w 2012 roku uzyskał dofinansowanie od województwa i Miasta Szczecina, które umożliwiło obsługę kredytów bankowych, a także pozyskanie środków z funduszy Unii Europejskiej („Szczecin-Goleniów: Koniec kłopotów finansowych?”, 2012).

Żaden z przedstawicieli regionalnych portów nie ocenił znaczenia kategorii reputacyjnych zasobów i umiejętności jako „bardzo ważnej” dla zapewniania efektywności ekonomicznej. Taki poziom ocen może wynikać z faktu, że kategoria reputacji może przybierać różną postać w zależności od perspektywy grupy interesariuszy. Przykładowo, wyniki badań wskazują, że pasażerowie, dokonując zakupu usług, kierują się przede wszystkim kryterium ceny, czasu dojazdu oraz dostępnej siatki połączeń (Graham, 2008), które z perspektywy pasażera składają się na ocenę-reputację portu, oprócz poziomu jakości świadczonych usług. Ponieważ działalność portu lotniczego wpływa na ocenę samorządu przez opinię publiczną, zatem z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego, ważnym aspektem, w kontekście reputacji, jest prawidłowe realizowanie celu, jakim jest obsługa ruchu lotniczego. S. Huderek-Glapska (2019), jako cele właściciela – samorządu, oprócz celów związanych ze zwiększaniem dostępności i atrakcyjności regionu, wskazuje cele odnoszące się do samofinansowania i rozwoju portu lotniczego.

Przedstawiciele portów lotniczych nie byli jednomyślni w dokonywanych ocenach znaczenia zasobów i zdolności: technologicznych, finansowych, ludzkich, reputacyjnych, strukturalnych, rynkowych i instytucjonalnych (zob. wykres 38). Na uwagę zasługuje prawie 70-procentowe podobieństwo między Portem Lotniczym Bydgoszcz-Szwederowo i Portem Lotniczym Gdańsk im. L. Wałęsy (które są podobne do Portu Lotniczego Kraków-Balice w 45%), co pozwala stwierdzić, że ocena znaczenia zasobów nie jest uzależniona od skali działalności portu. Z uwagi na znaczenie zasobów w osiąganiu efektywności ekonomicznej port lotniczy Warszawa/Modlin jest podobny w prawie 70% do portu Szczecin-Goleniów (porty te tworzą skupienie z portami obsługującymi poniżej 1 mln pasażerów: Rzeszów-Jasionka, Zielona

Góra-179

Babimost oraz Łódź-Lublinek). Zupełnie różnym, z uwagi na postrzeganie znaczenia zasobów w zapewnianiu efektywności ekonomicznej, jest poznański port lotniczy.

Diagram drzewa Pojedyncze wiązanie Odległ. euklidesowa 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 100*Odl/Odl.maks Poznań-Ławica Radom-Sadków Lublin Wrocław-Strachowice Katowice-Pyrzowice Łódź-Lublinek Zielona Góra-Babimost Rzeszów-Jasionka Szczecin-Goleniów Warszawa/Modlin Kraków-Balice Gdańsk im.L.Wałęsy Bydgoszcz-Szwederowo

Wykres 38. Analiza skupień z uwagi na znaczenie zasobów w zapewnianiu efektywności ekonomicznej

Źródło: opracowanie własne.

Rozważając perspektywę zasobową, należy odnieść się do oceny sytuacji portów na tle branży. W postępowaniu badawczym poproszono respondentów o ocenę efektywności ekonomicznej z perspektywy dynamiki przychodów netto, zysków, udziału w rynku, dynamiki wzrostu zatrudnienia, a także poziomu lojalności klientów, na tle konkurentów (wykres 39).

180

Wykres 39. Subiektywne oceny efektywności Źródło: opracowanie własne.

W opinii większości respondentów poziom lojalności klientów kształtuje się w branży na podobnym poziomie. Większe zróżnicowanie zaobserwowano w przypadku ocen dynamiki zysków netto, a także dynamiki wzrostu udziału w rynku. W ocenach dotyczących dynamiki przychodów netto ze sprzedaży, respondenci najczęściej wskazywali na podobną sytuację na tle branży. Żaden z respondentów w obszarze wzrostu zatrudnienia nie wskazał na zdecydowanie lepszą sytuację, w porównaniu do innych portów lotniczych.

4.4. Studia przypadków procesów kształtowania dynamicznych zdolności regionalnych