Wpływ dynamicznych zdolności na wyniki przedsiębiorstw

Analiza literatury poświęconej dynamicznym zdolnościom pozwala na postawienie tezy, że między dynamicznymi zdolnościami a efektywnością organizacji zachodzą określone zależności. Pionierzy koncepcji dynamicznych zdolności podkreślają, iż te szczególne zdolności determinują osiąganie przez przedsiębiorstwo nadzwyczajnych wyników (Teece i in., 1997) i przyczyniają się do poprawy efektywności funkcjonowania organizacji (Zollo i Winter, 2002). D.J. Teece (2007) wskazuje, że osiągnięcie doskonałości w orkiestracji zdolności przedsiębiorstwa przyczynia się do wdrażania innowacji, przechwytywania wartości i w konsekwencji prowadzi do osiągania długoterminowych korzyści finansowych. Według D.J. Teece’a dynamiczne zdolności pozwalają na uniknięcie pułapki zerowego zysku, ponieważ właściwe rekonfigurowanie bazy zasobów i kompetencji pozwala organizacji zwiększać swoją efektywność. Podobnie C.E. Helfat i M.A. Peteraf (2009), również podkreślają wpływ dynamicznych zdolności zarówno na efektywność, jak również budowanie przewagi

70

konkurencyjnej przedsiębiorstwa. C.E. Helfat i M.A. Peteraf zauważają, że w trzech głównych (najczęściej przywoływanych) opracowaniach traktujących o podejściu dynamicznych zdolności podkreśla się wpływ zdolności dynamicznych na efektywność przedsiębiorstwa5 (zob. rys. 6).

Źródło: (Helfat i Peteraf, 2009, s. 96).

5 W literaturze naukowej ang. performance tłumaczy się jako efektywność. Ponadto, zysk (wynik finansowy) jest jednym z przejawów efektywności przedsiębiorstwa.

Rysunek 6. Łańcuch logiki powiązań dynamicznych zdolności z efektywnością

71

Badacze w naukach o zarządzaniu podejmują próby wskazania i opisu relacji między zdolnościami przedsiębiorstw a osiąganymi przez nie wynikami. W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie przeprowadzaniem badań nad wpływem różnych kategorii zdolności na efektywność przedsiębiorstw. Przykładowo, wyniki badań przeprowadzonych przez zespół badawczy T. Pucci’ego6 (2017) na grupie małych i średnich przedsiębiorstwach we Włoszech wskazują na krytyczne znaczenie zdolności związanych z procesem uczenia się (ang. learning-oriented capabilities) w kontekście osiągania pozytywnych wyników finansowych. Zdolności uczenia się pomagają z kolei przedsiębiorstwom w wychwytywaniu szans oraz radzeniu sobie z wyzwaniami zachodzącymi w otoczeniu. Badacze zauważyli również istotny wpływ na osiągane wyniki zdolności rynkowych (ang. marketing capabilites), rozumianych jako zdolności związane z wykorzystaniem materialnych i niematerialnych zasobów w celu rozpoznawania potrzeb rynku, różnicowania produktu oraz poprawiania relacji z klientami.

W literaturze podkreśla się, że osiągnięcie danego wyniku nie powinno być rozważane tylko w kontekście zdarzeń, działań, które na ów wynik wpłynęły. Zauważa się natomiast, że osiągnięty wynik determinuje potencjał do osiągania zamierzonych efektów w przyszłości (Tseng i Lee, 2014). W ramach podejścia dynamicznych zdolności zakłada się, że zdolności dynamiczne pozwalają na osiągnie przewagi konkurencyjnej w perspektywie długookresowej. Dynamiczne zdolności warunkują rozwój organizacji przez ciągłe modyfikowanie bazy zasobowej w celu dostosowywania się do zmian zachodzących w otoczeniu (Teece, 2007). M. Zollo i S. Winter (2002) wskazują, że dynamiczne zdolności, jako zdolności dotyczące uczenia się wspólnych zachowań, dzięki którym organizacja generuje i modyfikuje operacyjne rutyny, przyczyniają się do poprawy efektywności organizacji. K.Eisenhardt i J.Martin (2000) zaznaczają, że rozwijanie zdolności dynamicznych jest uwarunkowane mechanizmami uczenia się. Według K.Eisenhardt i J.Martina efektywność organizacji jest uzależniona raczej od konfiguracji zasobów niż samych dynamicznych zdolności. Z drugiej strony C.E. Helfat i M.A. Peteraf (2009) zwracają uwagę, że to właśnie dynamiczne zdolności umożliwiają dokonywanie zmian w układzie zasobów organizacji.

6 T. Pucci, C. Nosi i L. Zanni (2017) w badaniach przyjmują, że model biznesu jest zmienną moderującą między zdolnościami a wynikiem (ang. performance) przedsiębiorstwa. Warto przy tym zauważyć, że performance jest określane jako stopień osiągania celu przez organizację (Shu-Mei Tseng i Pei-Shan Lee 2014, za: R.S.Sloma). .

72

Koncepcja dynamicznych zdolności zakłada, że dynamiczne zdolności mają pozytywny wpływ na wyniki przedsiębiorstw. Wyniki badań przeprowadzonych przez A. Kwiotkowską (2015) potwierdzają, że dynamiczne zdolności (zdolność sieciowa oraz zdolność do organizacyjnego uczenia się) determinują efektywność organizacji. Według W. Dyducha połączenie twórczej dynamicznej zdolności, rozumianej jako „umiejętność i potencjał organizacji do inicjowania, generowania i przeprowadzania takich zmian, które wychodzą poza granice organizacji i przełamują dotychczasowe status quo” (Dyduch, 2013, s. 22 za: Sminia, 2011), z koncentracją na procesach organizacji może wpłynąć na poprawę efektywności funkcjonowania organizacji. Rozważając wpływ dynamicznych zdolności na efektywność organizacji należy zwrócić uwagę na pewne wspólne dla obu kategorii obszary. Po pierwsze, wskazuje się na kluczowe znaczenie uwzględniania kontekstu funkcjonowania organizacji. Według E. Skrzypek (2000) tempo rozwoju produktów, rynków, pozyskiwania nowych technologii i umiejętności jest wyznacznikiem przyszłego sukcesu, który E. Skrzypek określa jako efektywność dynamiczną. Wprowadzone do nauk o zarządzaniu pojęcie „efektywności dynamicznej” podkreśla krytyczne znaczenie adaptacyjności i innowacyjności organizacji. W ramach koncepcji dynamicznych zdolności zauważa się krytyczne znaczenie rozpoznawania i wychwytywania istotnych zjawisk zachodzących w otoczeniu. D.J. Teece (2007) artykułuje konieczność szerokiego postrzegania ekosystemu, w którym funkcjonuje organizacja, tworzonego przez klientów, dostawców, przedsiębiorstwa dostarczające dobra/usługi komplementarne, a także instytucje państwowe, sądownictwo, instytucje badawcze.

Wśród przejawów efektywności organizacji wymienia się (Skrzypek, 2000):  szybkość reakcji i umiejętność przystosowania się do wyzwań otoczenia;  wypracowanie nawyków efektywnego działania;

 wprowadzenie kategorii efektywności jako normy postępowania (w konsekwencji uczenia się efektywności);

 celowość działań podejmowanych w organizacji (co odnosi się do wypracowania kultury organizacyjnej zorientowanej na efektywne działanie);

 kreatywność, której wynikiem jest tworzenie nowej wartości dodanej dla klientów przedsiębiorstwa;

73

Przez niektórych naukowców kategoria efektywności jest postrzegana jako szczególna zdolność organizacji do:

 pozyskiwania i wykorzystywania zasobów (Bratnicki i Kulikowska-Pawlak, 2013);  wytwarzania dóbr i usług, które zaspokajają potrzeby klientów (Pszczołowski, 1978);  przystosowywania się do zmian otoczenia (Skrzypek, 2013).

Powyższe twierdzenia, dotyczące postrzegania istoty efektywności organizacji, odnoszą się do kluczowych aspektów konstruktu dynamicznych zdolności, który podkreśla znaczenie odpowiedniego modyfikowania bazy zasobów i kompetencji przedsiębiorstwa, jednakże nie tylko w celu dopasowania, ale również kreowania zmian w otoczeniu.

Na podstawie przeprowadzonej analizy literatury poświęconej problematyce efektywności wyłania się teza, że wyżej wymienione zdolności (do pozyskiwania, wykorzystywania zasobów, adaptowania się do zmian itd.) nie są wyłącznie zdolnościami sensu stricto, ale również stanowią przejawy efektywnego funkcjonowania organizacji. Omawiane zdolności stanowią zatem charakterystykę organizacji efektywnej, co oznacza, że efektywna organizacja to taka organizacja, która potrafi racjonalnie wykorzystywać dostępne zasoby i umiejętności, dzięki czemu potrafi również zaspokajać potrzeby klientów i dostosowywać się do zmiennych trendów zachodzących w otoczeniu.

Kolejnym wspólnym aspektem dynamicznych zdolności i efektywności organizacji jest perspektywa uczenia się. Według P. Druckera (2007) efektywność menedżera nie wymaga szczególnego talentu, czy daru, a raczej jest wypadkową procesu uczenia się, pewnych działań i nawyków. P. Drucker podkreśla, że efektywność, zarówno z perspektywy pojedynczej jednostki (menedżera), jak i całej organizacji wymaga systematycznej pracy i wyrobienia nawyku efektywnego postępowania. Również E. Skrzypek (2000) podkreśla, że efektywność można wypracować i wyrobić nawyk efektywnego działania. Badacze dynamicznych zdolności podkreślają silnie powiązane tej kategorii zdolności z procesem organizacyjnego uczenia się. D.J. Teece (2007) zaznacza, że zdolność do wyczuwania (ang. sensing) odnosi się do takich działań jak badanie (ang. scanning), kreowanie, uczenie się i interpretowanie okazji. Zdolność do wyczuwania okazji pomaga przedsiębiorstwom w diagnozowaniu uwarunkowań otoczenia. S. Tseng i P. Lee (2014) wskazują, że zdolności do wyczuwania (ang. sensing capability) oraz zdolności do integrowania (ang. integrating capability) przyczyniają się do znacznej poprawy efektywności organizacji. Brak lub też ograniczony poziom zdolności

74

zarządzania wiedzą oraz dynamicznych zdolności utrudniają nabywanie i utrzymywanie wysokich zysków. Wyniki badań przeprowadzonych przez S. Tseng i P. Lee (2014) pokazują, że zdolności zarządzania wiedzą przyczyniają się do rozwoju zdolności dynamicznych, które z kolei pozytywnie wpływają na osiągane przez organizację wyniki oraz umożliwiają osiąganie przewagi konkurencyjnej.

Warto także zauważyć, że zarówno w ramach koncepcji dynamicznych zdolności, jak również dyskusji nad kategorią efektywności organizacji wskazuje się na istotne znaczenie zasobów. W ramach koncepcji dynamicznych zdolności podkreśla się, że nawet specyficzne zasoby same z siebie nie generują renty, ale kluczowa jest ich konfiguracja i właściwe wykorzystywanie. Podobnie w kontekście efektywności uwaga badaczy jest skierowana na odpowiednie wykorzystywanie zasobów organizacji.

Oprócz koncentracji na działalności bieżącej, należy mieć na uwadze efektywność działań, właściwe wykorzystywanie umiejętności i potencjału uczestników organizacji, przy jednoczesnych dążeniach do kreowania lepszej organizacji (Obłój, 2000). Koncepcja dynamicznych zdolności zwraca uwagę na konieczność pozostawania w świadomości funkcjonowania w obliczu zmian otoczenia, co jest również współcześnie podkreślane w kontekście rozważań nad efektywnością organizacji (Blaik, 2015; Skrzypek, 2013). Warto zaznaczyć, że adaptacyjność powinna uwzględniać nie tylko reakcję na pojawiające się zmiany, ale również ich antycypowanie i ewentualne (w miarę możliwości) kreowanie zmian. Warto zauważyć, że zawężenie się wyłącznie do problematyki efektywności organizacji z perspektywy relacji efekt/nakład może spowodować, iż nawet wysoce skuteczna w swych działaniach organizacja może okazać się zbyteczna w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu. M. Bielski (1988) wskazuje, że zdolność do adaptacji powinna być uwzględniana jako jeden z głównych kryteriów oceny efektywności organizacji.

W naukach o zarządzaniu dostrzega się konieczność holistycznego podejścia do problematyki zarządzania przedsiębiorstwem (jak i nauk o zarządzaniu w ogóle). Wskazuje się przy tym na wspólne cechy podejścia systemowego i holizmu. Zawężenie się do odrębnych rozważań pojedynczych problemów, czy obszarów może okazać się niewystarczające. Nie tylko w ramach nauk o zarządzaniu, ale również w ekonomii i medycynie, postuluje się całościowe postrzeganie danego problemu (Zimniewicz, 2014). Systemowe podejście do problemu efektywności organizacji, które postuluje M. Bielski (1988) również sugeruje krytyczne

75

znaczenie holistycznego postrzegania działań podejmowanych w ramach zarządzania danym podmiotem.

Warto zauważyć, że pomiar efektywności organizacji jest istotnym aspektem, ale nie może stać się głównym przedmiotem zainteresowań kadry zarządzającej. Nadmierna koncentracja na pomiarach będzie oznaczała bowiem autonomizację funkcji kontroli (Krzakiewicz i Cyfert, 2018). Przeprowadzone rozważania uprawniają do zaryzykowania stwierdzenia, że efektywność powinna być orientacją, wbudowaną w procesy organizacji. Powinna stanowić pewnego rodzaju nawyk. Oprócz wypracowania i nauczenia się efektywności należy mieć świadomość konieczności jej nieustannego rozwijania. W ramach problematyki efektywności powinno zwracać się uwagę na krytyczne znaczenie ścieżki zależności (ang. path dependency), czyli w konsekwencji stadium rozwoju, w którym znajduje się organizacja.

Połączenie rozważań efektywności i dynamicznych zdolności wskazuje na konieczność łącznego rozważania mierników ilościowych i jakościowych. W kontekście złożonego charakteru współczesnych przedsiębiorstw bazowanie wyłącznie na danych ze sprawozdań finansowych nie jest wystarczające (Czakon, 2005). Uwzględnienie koncepcji dynamicznych zdolności przenosi dyskusję nad problematyką efektywności na wyższy poziom. Z jednej strony jest to poziom bardziej ogólny, ale z drugiej strony takie postępowanie wskazuje na krytyczne znaczenie jakościowych uwarunkowań determinujących efektywność organizacji i tym samym wpisuje się w propagowane ostatnimi czasy holistyczne podejście do postrzegania organizacji.

Pionierzy koncepcji dynamicznych zdolności podkreślają, że przedsiębiorstwa różnią się ze względu na poziom dynamicznych zdolności (Teece, 2007; Teece i in., 1997). Dynamiczne zdolności nie są stałą grupą kompetencji, które gwarantują długoterminową efektywność organizacji. Wyniki badań przeprowadzonych przez S. Tseng i P. Lee (2014) wskazują na występowanie zależności między zdolnościami zarządzania wiedzą, dynamicznymi zdolnościami a wynikami przedsiębiorstw. Badania przeprowadzone przez S. Chien i Ching-Han (2012) również potwierdzają wpływ dynamicznych zdolności na wyniki osiągane przez przedsiębiorstwo, dodatkowo pokazując zależność między procesem uczenia się a dynamicznymi zdolnościami.

Jak podkreślają badacze zajmujący się problematyką dynamicznych zdolności, dynamiczne zdolności per se nie determinują efektywności organizacji (Eisenhardt i Martin, 2000; Teece

76

i in., 1997). Kluczowe znaczenie ma bowiem dokonywanie rekonfiguracji bazy zasobowej i odpowiadanie na zmiany otoczenia, co umożliwiają zdolności dynamiczne. Dynamiczne zdolności nie są stałym zbiorem zdolności przedsiębiorstwa, a wymagają ciągłego kształtowania.