Celem procesów o nieważność małżeństwa jest ustalenie prawdy obiektywnej, która musi być – jak podkreślił Jan Paweł II – „fundamentem, matką i prawem sprawiedliwości”152. strona, wnioskując o ustalenie prawdy materialnej o istnie-niu lub nieistnieistnie-niu węzła małżeńskiego, prawdy dotyczącej własnej pozycji kano-nicznej, wnosi tym samym o ustalenie prawdy dotyczącej faktu eklezjalnego153.
148 CIC, kan. 1487; CCEO, kan. 1145.
149 DC, art. 87.
150 „sędzia może przywołać do porządku odpowiednimi karami każdego obecnego na rozprawie, kto poważnie uchybił szacunkowi i posłuszeństwu, które się należą trybunałowi;
adwokatów zaś i pełnomocników może nawet zawiesić w wykonywaniu urzędu w trybunałach kościelnych” (CIC 1983, kan. 1470 § 2); CCEO, kan. 1129 § 2. także w. kIwIOr, Zasady działania obowiązujące w sądach i strony procesowe, [w:] Proces małżeński według Instrukcji…, dz. cyt., s. 62.
151 k. JaNkOwEtz, Anfragen und Anliegen der Anwältin / Prozessprokuratorin an die neue EPO, [w:] Im Dienst von Kirche und Wissenschaft. Festschrift für Alfred E. Hierold zur Vollendung des 65. Lebensjahres, red. w. rees, s. Demel, L. Müller, Berlin 2007, s. 730-738.
152 IOaNNEs PaULUs II, Allocutio ad Tribunalis Sacrae Romanae Rotae Decanum, Praela-tos Auditores, Officiales et AdvocaPraela-tos, novo litibus iudicandis ineunte anno: de veritate iustitia matre, 4.02.1980, aas 72 (1980) 173. tekst polski: Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty rzymskiej, 4.02.1980, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 639; IOaNNEs PaULUs II, Allocutio ad Romanae Rotae iudices administros coram admissos, 28.01.1994, aas 86 (1994) 947-952. tekst polski: Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty Rzymskiej, 28.01.1994, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 694-697. także z. GrOCHOLEw-skI, Zmiany w kanonicznym prawie procesowym, kiP 7 (1990), s. 91; t. rOzkrUt, Jan Paweł II do Roty Rzymskiej (1917-2003), tarnów 2003, s. 75.
153 w. GóraLskI, Natura procesów o nieważność małżeństwa oraz zadania trybunału w ich prowadzeniu. Papież Jan Paweł II do Roty Rzymskiej 22 I 1996 r., IM 2 (1997) 8, s. 88-91;
r. sOBaŃskI, Udział adwokata w procesie o nieważność małżeństwa, IM 2 (1997) 8, s. 130;
w. GóraLskI, Rola adwokata w kościelnych procesach małżeńskich w świetle KPK z 1983 roku oraz instrukcji Dignitas connubii, [w:] tENŻE, Studia nad małżeństwem i rodziną, dz. cyt., s. 552.
Prawda obiektywna jest istotą stwierdzenia faktów prawnych. Jest to rozpoznanie faktycznego stanu rzeczy154.
Papież Benedykt XVI w swoim pierwszym przemówieniu rotalnym w 2006 r.
podkreślił, że żaden proces o nieważność małżeństwa nie jest skierowany przeciw-ko drugiej stronie155. Przedmiotem tego procesu jest deklaracja prawdy na temat ważności lub nieważności konkretnego małżeństwa156. w procesie o nieważność małżeństwa nie sądzi się stron, lecz docieka prawdy obiektywnej zachodzącej w chwili zawierania małżeństwa, prawdy o małżeństwie157. to szukanie prawdy musi być zawsze zgodne z prawem. Od początku procesu aż do wydania wyroku prawda musi być zawsze fundamentem158.
Do poszukiwania prawdy zobowiązany jestnie tylko sędzia159, ale także każdy uczestnik procesu160. Dlatego zadaniem wszystkich osób zaangażowanych w kano-niczny proces o nieważność małżeństwa jest działanie na rzecz rei veritate161. zawo-dowym obowiązkiem adwokatów jest poszukiwanie prawdy, nie zaś gra prawdą162. adwokat musi być świadomy swego obowiązku ochrony godności sakramentalnego małżeństwa163. Prawo do obrony ma służyć wyświetleniu prawdy164. Cały proces
są-154 a. DzIęGa, Zasada poszukiwania prawdy obiektywnej w procesie kanonicznym, [w:]
Kościelne Prawo Procesowe. Prawo Rodzinne. Materiały i Studia, t. 4, red. a. Dzięga, M. Gresza-ta, P. telusiewicz, Lublin 2007, s. 174.
155 t. rOzkrUt, Ochrona sądowa praw wiernych…, dz. cyt., s. 116.
156 IOaNNEs PaULUs II, Allocutio ad Tribunalis Sacrae Romanae Rotae Decanum, Praelatos Auditores, Officiales et Advocatos, novo litibus iudicandis ineunte anno: de veritate iustitia matre, 4.02.1980, aas 72 (1980) 174-178. tekst polski: Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty Rzymskiej, 4.02.1980, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 639-643; IOaNNEs PaU-LUs II, Allocutio ad Sacrae Romanae Rotae Tribunalis Praelatos Auditores, Officiales et Advocatos coram admissos, 28.01.1982, aas 74 (1982) 449-454. tekst polski: Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty Rzymskiej, 28.01.1982, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 647-650.
także r. sOBaŃskI, Iudex veritatem de matrimonio dicit, IM 4 (1999), s. 186.
157 tENŻE, Ochrona małżeństwa w kanonicznym prawie procesowym, Pk 52 (2009) nr 3-4, s. 165, 167.
158 s. PIkUs, Niezawisłość sędziego kościelnego, dz. cyt., s. 178.
159 CIC 1983, kan. 1452, 1608; CCEO, kan. 1110, 1291. Na ten temat także IOaNNEs PaU-LUs II, Allocutio ad Romanae Rotae tribunal, 29.01.2004, aas 96 (2004) 348-352. tekst polski:
Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty Rzymskiej, 29.01.2004, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 739-742.
160 s. PIkUs, Niezawisłość sędziego kościelnego, dz. cyt., s. 181.
161 r. sOBaŃskI, Iudex veritatem de matrimonio dicit, IM 4 (1999), s. 196.
162 w. GóraLskI, Rola i zadania adwokata w procesach kanonicznych w alokucjach papieży do Roty Rzymskiej (1939-2007), Pk 50 (2007) nr 3-4, s. 113.
163 C. GULLO, L’assetto della professione forense canonica, [w:] aa.VV., Il diritto di difesa nel processo matrimoniale canonico, Città del Vaticano 2006, s. 118.
164 r. sOBaŃskI, Uwagi o tożsamości sędziego kościelnego, Pk 45 (2002) nr 3-4, s. 10;
s. GHErrO, Il diritto alla difesa nei processi matrimoniali canonici, ME 113 (1988), s. 1-16.
dowy zmierza do ustalenia prawdy obiektywnej165, dlatego nie może być środkiem dowodowym to, co nie jest w stanie jej ukazać lub do niej przybliżyć166. Poszukiwa-nie prawdy obiektywnej domaga się zawsze respektowania norm kanonicznych167.
aby zrozumieć głębszy wymiar pracy adwokatów w sądach kościelnych, należy uwzględnić wypowiedź Papieża Piusa XII do roty rzymskiej z dnia 2 październi-ka 1944 r.168, która ukazuje sens ich działania. wszystko w kościele ma prowadzić do celu, jakim jest salus animarum; dlatego także adwokat powinien swoją pracę dostosować do tego celu169. wszystkie jego działania na różnych etapach procesu mają być źródłem prawdy170 i mają zmierzać do ułatwienia zbawienia dusz tych osób, które zwracają się do trybunałów171.
Świadomość tego celu powinna chronić adwokata przed posługiwaniem się kłamstwem, nakłanianiem stron i świadków do składania fałszywych zeznań oraz podejmowaniem innych niegodziwych działań172. adwokat powinien działać w interesie strony, ale nie za wszelką cenę. winien być stale rzecznikiem prawdy i sprawiedliwości173. Dlatego żąda się od niego odpowiedzialności i przestrzegania norm moralnych174. Chociaż motywem jego działania jest „prawda strony”, to i on pozostaje w służbie obiektywnej prawdy materialnej175. Byłoby moralnie naganne wykorzystywanie luki prawnej w interesie stron, a wbrew prawdzie obiektywnej176.
165 H. stawNIak, Prawo do obrony w procesie kanonicznym (Refleksje na kanwie przemó-wienia Jana Pawła II do Roty Rzymskiej w dniu 26.01.1989 roku), Pk 33 (1990) nr 1-2, s. 149.
166 t. PawLUk, Kanoniczny proces małżeński, warszawa 1973, s. 105.
167 IOaNNEs PaULUs II, Allocutio ad Tribunal Romanae Rotae iudiciali ineunte anno, 29.01.2005, aas 97 (2005) 164-166. tekst polski: Jan Paweł II, Przemówienie do Trybunału Roty Rzymskiej, 29.01.2005, [w:] Jan Paweł II. Dzieła zebrane, t. 5, dz. cyt., s. 743-745. także G. LEszCzyŃskI, Prawo do obrony w przemówieniach Jana Pawła II do Roty Rzymskiej, IM 13 (2008) 19, s. 105.
168 PIO XII, Allocuzione alla Sacra Romana Rota, 2.10.1944, aas 36 (1944) 281-290. także w. GóraLskI, Rola i zadania adwokata w procesach kanonicznych w alokucjach papieży do Roty Rzymskiej (1939-2007), Pk 50 (2007) nr 3-4, s. 112.
169 a.w. BUNGE, Servidores de la verdad: la función pastoral de los patronos en los juicios de nulidad matrimonial, aa 13 (2006), s. 87-118; tENŻE, Los patronos en los juicios de nulidad matrimonial, [w:] Iudex et Magister. Miscelánea en honor al Pbro. Nelson C. Dellaferrera, II, De-recho Canónico, Buenos aires 2008, s. 561-588.
170 a. BrUNDaGE, The Calumny Oath and Ethical Ideals of Canonical Advocates, „Pro-ceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law” 10 (1992), s. 793-805;
t. rOzkrUt, Jan Paweł II do Roty…, dz. cyt., s. 76.
171 w. GóraLskI, Rola i zadania adwokata w procesach kanonicznych w alokucjach papieży do Roty Rzymskiej (1939-2007), Pk 50 (2007) nr 3-4, s. 113.
172 tamże, s. 111.
173 I. GraBOwskI, Adwokatura w ustawodawstwie kościelnym, ak 35 (1935), s. 250;
a. DzIęGa, Zasada poszukiwania prawdy…, dz. cyt., s. 178.
174 a.G. MIzIŃskI, Adwokat gwarantem prawa…, dz. cyt., s. 56.
175 r. sOBaŃskI, Udział adwokata w procesie o nieważność małżeństwa, IM 2 (1997) 8, s. 132.
176 C. DE DIEGO-LOra, Criterios morales de la actuación de abogados y peritos en las causas matrimoniales, IC 81 (2001), s. 233-246; P.M. rEyEs VIzCaÍNO, Licitud moral de la presentación de la demanda de nulidad, „Nueva Época” 10 (2008), s. 117-138.
współuczestnicząc w pracy na rzecz prawdy, adwokaci winni - w miarę swych uzdolnień i wykształcenia - wyprowadzać praktyczne wnioski z zasad chrześci-jańskich i bronić ich177. aby mogli to skutecznie czynić, przede wszystkim sami powinni wyznawać zasady chrześcijańskie178.
w literaturze kanonistycznej podkreśla się, że udział adwokata w procesie stanowi przeciwwagę lub ograniczanie jednostronnych działań obrońcy węzła małżeńskiego179. Obrońca węzła i adwokat stają na odmiennych pozycjach wyj-ściowych: jeden pro vinculo, drugi na ogół pro nullitate, ale obydwaj salva semper veritate180. Nie powinno mieć miejsca współzawodnictwo między nimi zmierza-jące do osiągnięcia własnego celu, jakim jest wygranie sprawy181.