Pełnoletniość i wykształcenie

zgodnie z wymaganiami kodeksowymi adwokat powinien być pełnoletni³, czy-li mieć ukończone przynajmniej 18 lat życia⁴. wymóg ten wynika z konieczności posiadania zdolności procesowej, przez którą rozumie się możliwość podejmowania ważnych czynności procesowych⁵. Jak słusznie stwierdza t. Pawluk, zadania adwo-kata są zbyt poważne, aby można było je zlecać osobom niedoświadczonym, za jakie uważa się małoletnich⁶. Nie mają oni jeszcze ustalonego zdania o wielu sprawach, nie mogą więc udzielać rad tym, którzy tego potrzebują⁷. Ponieważ pozostają pod opieką rodziców czy opiekunów, przeto niewłaściwą jest rzeczą, by występowali w charakte-rze doradców innych osób⁸. Ukończenie 18 roku życia przyjmowane jest przez prawo kanoniczne jako dolna granica wieku kandydata na adwokata. z racji konieczności uzyskania odpowiedniego wykształcenia wiek ten z reguły jest wyższy⁹. wydaje się niemożliwym, aby ktoś mając ukończonych zaledwie 18 lat, był w stanie pełnić funk-cję adwokata, albowiem w tym wieku nie miałby jeszcze ukończonych wymaganych studiów i nie posiadałby koniecznych tytułów czy stopni naukowych¹⁰.

3 „Pełnomocnik i adwokat winni być pełnoletni (...)” (CIC 1983, kan. 1483). Na ten temat piszą m.in. L. CHIaPPEtta, Il matrimonio nella nuova legislazione canonica e concordataria.

Manuale giuridico-pastorale, roma 1990, s. 439; F.X. VON wEBEr, Der Rechtsanwalt im ka-tholischen Kirchenrecht. Ausgewählte Fragen zum Anwaltsrecht nach dem Codex Iuris Canonici 1983, Freiburg 1990, s. 11-12; s. OLIVarEs, Avvocato (Advocatus), [w:] Nuovo dizionario di di-ritto canonico, red. C. Corral, V. de Paolis, G. Ghirlanda, Milano 1993, s. 77; L. CHIaPPEtta, Prontuario di diritto canonico e concordatario, roma 1994, s. 101; E. VItaLI, s. BErLINGÒ, Il matrimonio canonico, Milano 2003, s. 168; Š. ŠŤastNÍk, Role prokurátora a advokáta v kano-nickém procesu, „Bulletin advokacie” 4 (2008), s. 35; G. MIOLI, La remunerazione degli avvocati nei giudizi di nullità matrimoniale, Città del Vaticano 2009, s. 43.

4 CIC 1983, kan. 97 § 1. także J. krUkOwskI, Osoby fizyczne i prawne, [w:] Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. 1, Księga I. Normy ogólne, red. J. krukowski, Poznań 2003, s. 166-167. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. wymagał od adwokata ukończenia 21. roku życia. Por. CIC 1917, kan. 88 § 1, 1657 § 1.

5 F. BĄCzkOwICz, J. BarON, w. stawINOGa, Prawo kanoniczne. Podręcznik dla du-chowieństwa, t. 3, Opole 1958, s. 52; M. FĄka, Normy ogólne kanonicznego procesu sądowego, t. 2, warszawa 1978, s. 57.

6 t. PawLUk, Prawo kanoniczne według Kodeksu Jana Pawła II, t. 4, Doczesne dobra Kościo-ła. Sankcje w Kościele. Procesy, Olsztyn 1990, s. 224.

7 I. GraBOwskI, Adwokatura w ustawodawstwie kościelnym, ak 34 (1934), s. 148.

8 CIC 1983, kan. 98 § 2.

9 r. sztyCHMILEr, Sądownictwo kościelne w służbie praw człowieka, Olsztyn 2000, s. 127.

10 a.G. MIzIŃskI, Instytucja obrońcy stałego w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., rNP 14 (2004) 2, s. 179; tENŻE, Adwokat gwarantem prawa do obrony w procesie kanonicz-nym, [w:] Urzędy sądowe – władza i służba. Materiały z ogólnopolskiego spotkania pracowników

adwokat musi mieć doskonałe przygotowanie prawnicze, ponieważ współpra-cując z sądem ustala stan faktyczny i prawny sprawy. Od znajomości prawa kano-nicznego zależy też jego skuteczność: czy będzie użyteczny dla strony, czy pomo-że jej zrozumieć właściwy cel procesu i poszczególnych czynności prawnych, czy będzie umiał szukać prawdy o danym małżeństwie, a nie będzie za wszelką cenę – nawet w oparciu o niewłaściwie dopasowany przepis – próbował udowadniać, że dane małżeństwo zostało nieważnie zawarte. zgodnie z wymaganiem zawartym w kan. 1483 adwokat winien być doktorem prawa kanonicznego. tylko w wyjąt-kowych sytuacjach może on być tylko biegłym (vere peritus)¹¹. według r. sztych-milera tam, gdzie są doktorzy prawa kanonicznego, powinni oni mieć pierwszeń-stwo w powoływaniu do funkcji adwokata¹². Dobrze przygotowany adwokat jest w procesie szczególnie potrzebny, zaś adwokat niewykształcony przynosi szkodę nie tylko stronie¹³, ale także całej społeczności¹⁴.

Posiadanie doktoratu jest wymogiem bardzo wysokim i nie zawsze łatwym do spełnienia¹⁵. Dlatego słusznie prawodawca daje możliwość, aby adwokatami mo-gli być także ci, którzy, nie mając stopnia doktora prawa kanonicznego, posiedli biegłość w tej dziedzinie¹⁶. r. sobański zauważył, że nawet dyplom najwyższego sądownictwa kościelnego w Gródku nad Dunajcem w dniach 11-12 października 2004 roku, red.

t. rozkrut, tarnów 2005, s. 48.

11 CIC 1983, kan. 1483. t. PawLUk, Prawo kanoniczne…, t. 4, dz. cyt., s. 226.

12 r. sztyCHMILEr, Sądownictwo kościelne…, dz. cyt., s. 133. tENŻE, Znaczenie udziału adwokata w kanonicznych procesach małżeńskich, [w:] Problemy z sądową ochroną praw czło-wieka, t. 1, red. r. sztychmiler, J. krzywkowska, Olsztyn 2012, s. 57-69; tENŻE, Odnowienie funkcji adwokata przy sądach kościelnych (The renewal of the function of a lawyer in the courts of the Church; Rinnovo della funzione dell` avvocato presso i tribunali ecclesiastici), „Białostockie studia Prawnicze” 8 (2010), s. 44-58.

13 I. GraBOwskI, Adwokatura w ustawodawstwie kościelnym, ak 34 (1934), s. 163.

14 a.G. MIzIŃskI, Instytucja obrońcy stałego…, dz. cyt., s. 180.

15 s. BIskUPskI, Prawo małżeńskie Kościoła Rzymskokatolickiego, t. 2, Olsztyn 1960, s. 152;

r. sztyCHMILEr, Sądownictwo kościelne…, dz. cyt., s. 133. wyższe wymagania zawarte były w art. 48 § 2 PrM, gdzie bezwzględnie wymagano doktoratu oraz wprowadzono dodatkowy wymóg pozytywnego ukończenia 3-letniej praktyki w sądzie kościelnym, a najlepiej w rocie rzymskiej.

16 Podobne wymaganie zawarte było w CIC 1917, kan. 1657 § 2. w Polsce nie wszyscy adwokaci kościelni posiadają wykształcenie kanonistyczne. „zwracam się z prośbą o zamiano-wanie (…) adwokatem przy sandomierskim sądzie Biskupim. (…) jest doktoremteologii, ale ma również bardzo dużą wiedzę z różnych dziedzin, również z dziedziny prawa kanonicznego.

w okresie obowiązywania dawnego kodeksu Prawa kanonicznego był obrońcą węzła małżeń-skiego (…), od 1993 roku jest notariuszem (…) sądu, a od kilku lat zajmuje się poradnictwem prawnym (…) udzielając porad zgłaszającym się do sądu osobom pragnącym prowadzić proces o orzeczenie nieważności małżeństwa. Jestem przekonany, że spełnia on wymogi kanonu 1483, dlatego może być zamianowany adwokatem i stałym obrońcą (patronem) zgodnie z kanonem 1490 kodeksu Prawa kanonicznego”. (sĄD BIskUPI w sandomierzu, Pismo, 24.06.2003, [w:]

archiwum sądu Biskupiego w sandomierzu).

stopnia czy tytuł naukowy nie zapewnia biegłości i obrotności procesowej; jed-nak powinno się przyjąć, że dyplom z prawa kanonicznego jest wystarczającym kryterium dla umożliwienia startu adwokackiego¹⁷. Niewątpliwie osoby posiada-jące licencjat z prawa kanonicznego uważa się w Polsce za biegłe w tej dziedzinie.

Mimo to bardzo dużo zależy od ich poczucia odpowiedzialności, sprawiedliwości i kwalifikacji etycznych¹⁸.

J. Ochoa uważa, że adwokat winien być bardziej biegły w prawie kanonicznym niż sędzia¹⁹. wydaje się jednak, że nie ma powodu, aby od adwokatów wymagać wyższego wykształcenia niż od sędziów. Poza tym w wielu kanonach prawodaw-ca kościelny, domagając się stopnia naukowego doktora prawa kanonicznego, na jednym poziomie stawia licencjat z prawa kanonicznego²⁰; można więc przyjąć, że adwokatem może być także osoba mająca licencjat z prawa kanonicznego.

Gruntowną znajomość prawa można nabyć tylko poprzez odpowiednie studia i dzięki praktyce²¹. Dlatego też należy sądzić, że kandydat na adwokata powinien

17 r. sOBaŃskI, Udział adwokata w procesie o nieważność małżeństwa, IM 2 (1997) 8, s. 139.

18 z. GrOCHOLEwskI, Zmiany w kanonicznym prawie procesowym, kiP 7 (1990), s. 117;

r. sztyCHMILEr, Sądownictwo kościelne…, dz. cyt., s. 133; tENŻE, Potrzeba udziału adwokata w procesie o nieważność małżeństwa, „Biuletyn” stowarzyszenia kanonistów Polskich 4 (1994) 6, s. 28-38; z. GrOCHOLEwskI, Służba miłości w działalności sądowej Kościoła, [w:] Veritati Sal-vificae Servire. Księga pamiątkowa dedykowana ks. prof. zw. dr. hab. Edwardowi Góreckiemu z racji 70 rocznicy urodzin, red. w. wenz, wrocław 2002, s. 75; a. DzIęGa, Zadania trybunału kolegial-nego, [w:] Struktura i zadania kurii diecezjalnej. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej w ramach obchodów Roku Prymasa Tysiąclecia przez Stowarzyszenie Kanonistów Polskich, Wydział Prawa Kanonicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Wydział Nauk Prawnych Towarzystwa Naukowego KUL oraz Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji War-szawsko-Praskiej (Warszawa – Praga 11-12.09.2001), red. J. krukowski, k. warchałowski, wars-zawa 2003, s. 151; H. PrEE, Die Rechtsstellung des advocatus und des procurator im kanonischen Prozeßrecht, [w:] In Iuri Canonico Promovendo. Festschrift für Heribert Schmitz zum 65. Geburts-tag, red. w. aymans, k.t. Geringer, regensburg 1994, s. 303-339.

19 J. OCHOa, La figura canonica del procurador y abogado publico, [w:] Dilexit iustitiam.

Studia in honorem Aurelii Card. Sabattani, red. z. Grocholewski, V. Carcel Orti, Città del Vati-cano 1984, s. 253.

20 „zarówno wikariusz sądowy, jak i pomocniczy wikariusze sądowi winni byt kapłanami nienaruszonej sławy, doktorami lub przynajmniej licencjatami prawa kanonicznego (...)”

(CIC 1983, kan. 1420 § 4); „sędziowie winni być nienaruszonej sławy i doktorami lub przy-najmniej licencjatami prawa kanonicznego” (CIC 1983, kan. 1421 § 3); „Nominacja rzecznika sprawiedliwości i obrońcy węzła należy do biskupa. Mają to być duchowni lub świeccy dobrego imienia, doktorzy lub licencjaci prawa kanonicznego, wypróbowani w roztropności i gorliwości o sprawiedliwość” (CIC 1983, kan. 1435).

21 Należy organizować konferencje, sympozja naukowe, szkolenia dla adwokatów i innych pracowników sądownictwa kościelnego celem pogłębienia znajomości prawa kanonicznego i ju-rysprudencji. Na temat gruntownego przygotowania m.in. J. GrzywaCz, Trybunały między-diecezjalne – nowymi organami sądownictwa kościelnego, rtk 21 (1974) 5, s. 47. sĄD BIskUPI DIECEzJI EŁCkIEJ, Zaproszenie na doroczną sesję sądową, 3.02.2005, [w:] archiwum sądu Bi-skupiego Diecezji Ełckiej. Program sesji przewidywał m.in. referat Rola i zadania adwokata przy sądach biskupich autorstwa w. stolca, wiceoficjała Gdańskiego trybunału Metropolitalnego.

posiadać np. świadectwo odbycia praktyki w sądzie kościelnym²². Pełniący zaś już funkcję adwokata kościelnego winien ustawicznie pogłębiać swoje wykształcenie i zdobywać nowe doświadczenia²³. tak też stanowi regulamin korpusu adwoka-tów kościelnych w Polsce, uchwalony 8 września 2009 r.²⁴