Wprowadzenie
Glosowany wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2009 roku II CSK 470/08 został wydany w sprawie z powództwa o zapłatę. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej strony powodo-wej uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał sądowi apelacyj-nemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego. Uzasadniając ten wyrok, Sąd Najwyższy rozważał zagadnienie dopuszczalności umownego ustalania praw i obowiązków składających się na obligację realną odpowiadającą ograniczonemu prawu rzeczowemu. Zagadnienie to dostarcza wielu wątpliwości w działalności judykacyjnej sądów. Sąd Najwyż-szy stanął na stanowisku, że poddanie analizie tego zagadnienia przyczyni się do ukształtowania jednolitej praktyki orzeczniczej
1
sądów .
Stan faktyczny i stanowiska sądów
W rozpoznawanej sprawie, na której kanwie stanu faktycznego poddano analizie powyższe zagadnienie, sąd okręgowy wydał wy-rok uwzględniający powództwo o zapłatę. Rozstrzygniecie to zaskarżyła strona pozwana apelacją. Sąd apelacyjny zmienił wyrok sądu okręgowego w ten sposób, że oddalił powództwo. Wyrok sądu apelacyjnego został zaskarżony przez stronę powodową skargą kasacyjną. Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną i przekazał sprawę sądowi apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Pod-stawą tego rozstrzygnięcia stało się przyjęcie przez Sąd Najwyższy, że strona powodowa zawarła z poprzednikiem prawnym strony pozwanej umowę cywilnoprawną, której przedmiotem było bezterminowe, niepodlegające cofnięciu bez zgody uprawnionego, obciążenie nieruchomości prawem do zainstalowania i eksploatacji
Niedopuszczalność umownego ustalania
praw i obowiązków stanowiących
ograniczonego prawa rzeczowego
Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
– Izba Cywilna z dnia 3 kwietnia
2009 roku II CSK 470/08
Daniel
Jakimiec
Skarga kasacyjna złożona przez stronę powodo-wą od wyroku sądu okręgowego została oparta na
3
podstawie wymienionej w art. 398 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania
3
cywilnego i zawiera zarzut naruszenia art. 60 k.c., art. 65 § 2 k.c., art. 352 § 2 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. i 225 k.c., a także art. 230 k.c., art. 231 k.p.c. Z powyższych przyczyn w skardze kasacyjnej strona powodowa zgłosiła żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku sądu okręgowego oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi apelacyjnemu.
Ocena stanowiska Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy zajął w sprawie trafne stanowisko akceptowane w doktrynie prawa, że zobowiąza-nie polegające na trwałym ograniczeniu prawa właściciela do korzystania z gruntu wiążące każdoczesnego nabywcę nieruchomości, którego źródłem jest umowa stron o charakterze cywilno-prawnym, to zobowiązania realne. Wynika to z tego, że zobowiązania te mogą być ustanawiane tylko wówczas, gdy przewiduje je ustawa, ponieważ wyznaczają one obowiązki dla osób trzecich, pozostających poza powołanym do życia stosunkiem prawnym. Treść wzajemnych uprawnień i obowiązków składających się na zo-bowiązanie realne musi być określona w przepisie rangi ustawowej i w żadnym razie nie może być ustanowiona dyspozytywnie wolą stron, to jest w drodze umowy. Oznacza to, że niedopuszczal-ne jest konstruowanie zobowiązań o charakterze względnym, które swoją treścią odpowiadałyby ograniczonemu prawu rzeczowemu i wiązały każdoczesnego właściciela gruntu obciążonego. Prowadziłoby to bowiem do obejścia zasady
4
numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych .
Sąd Najwyższy słusznie stwierdził, że przyjęta przez sąd apelacyjny interpretacja woli stron do-mniemanej umowy, prowadząca do wykreowania zobowiązania o charakterze obligacji realnej bez podstawy normatywnej, to jest przepisu rangi ustawowej, skutkuje naruszeniem art. 60 k.c. oraz art. 65 § 2 k.c. i stanowi przesłankę uchylenia wyroku.
Na płaszczyźnie okoliczności przedmio-towej sprawy trzeba wskazać, że strona postępo-wania sądowego, która nie legitymuje się
upraw-nieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości z tytułu służebności, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązana jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. W judykaturze Sąd Najwyższy wyraził słuszny pogląd, że władztwo nieruchomością jest wykonywane w zakresie wynikającym z treści ograniczonego prawa rzeczowego. Z tym, że w przypadku posiadacza nieruchomości na podstawie art. 352 § 2 k.c. stosuje się odpowied-nio przepisy o posiadaniu rzeczy w tym art. 224 § 2 k.c. oraz art. 225 k.c. Jednocześnie jako ugrun-towane można uznać stanowisko Sądu Najwyż-szego, że roszczenia, o których stanowi art. 224 k.c. i art. 225 k.c., mogą być dochodzone wów-czas, gdy nie nastąpiło jeszcze wydanie
nierucho-5
mości .
Sąd Najwyższy, uzasadniając wyrok z dnia 3 kwietnia 2009 roku II CSK 470/08, pod-kreślił, że podejmowane względem nierucho-mości czynności prawne powinny posiadać przy-miot dobrej wiary, polegający na przeświadczeniu posiadacza o przysługującym mu prawie do korzystania z cudzej nieruchomości, musi obejmować cały okres korzystanie z niej. Według stanowiska Sądu Najwyższego także wówczas, gdy zmienił się właściciel nieruchomości. Dobra wiara nie oznacza uzyskania ochrony prawnej po stronie wykonującego swoje uprawnienie wynika-jące z treści ograniczonego prawa rzeczowego wobec każdoczesnego właściciela nierucho-mości. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego czło-wieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z nie-ruchomości w dotychczasowym zakresie. Według art. 224 § 2 k.c. podobne konsekwencje w zakresie roszczeń uzupełniających wywołuje uzyskanie przez posiadacza w dobrej wierze informacji o wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy.
Środkiem ochrony jest tu rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Zatem w świetle dotychczasowych uwag można stwierdzić, że sytuacja, w której stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej i rzeczywisty stan prawny pokrywają się, jest najbardziej pożądaną z punktu widzenia podstawowego celu ksiąg wieczystych. Obowiązujące normy prawne
3
Dz.U. z 2018 r. poz. 155 z późn. zm. (dalej: k.p.c.).
4 Na ten temat szerzej K. Szadkowski, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. M. Gutowski, Warszawa 2016, s. 1030–1039.
5 Tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 1998 r., III CKN 354/97, Legalis; a także w wyroku
Jakimiec, NIEDOPUSZCZALNOŚĆ ...
przewidują wiele rozwiązań, których ratio legis jest zapewnienie identyczności obu stanów. W tym miejscu można chociażby wskazać na wpis wie-czystoksięgowy ostrzeżenia o niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, o którym sta-nowi art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece, oraz powódz-two o usunięcie niezgodności między tymi stanami przewidziane treścią art. 10 ust. 1 tego
6
aktu prawnego . Jednak kierując się względami pragmatyki, wypada zauważyć, że całkowite wyeliminowanie niezgodności jest niemożliwe. Pozostaje to w sprzeczności z interesem osób trzecich, które z różnych powodów mogą być zainteresowane stanem prawnym konkretnej nieruchomości i które, mając na uwadze wyrażo-ną w art. 2 u.k.w.h. zasadę, że nikt nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej oraz zasadę domniemań wynikających z tych wpisów, wiedzę swoją opierają na treści księgi wieczystej. W związku z tym ustawa o księ-gach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 roku przewiduje szczególną instytucję, która zmierza do ochrony osób działających w zaufaniu do księgi wieczystej i tym samym do zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego nieruchomoś-ciami, jest nią rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. Instytucja ta została uregulowana w przepisach od art. 5 do art. 9 u.k.w.h. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych bywa też nie-kiedy określana jako zasada wiarygodności ksiąg wieczystych i jest, jak się wydaje, najbardziej dy-stynktywną instytucją całego systemu wieczysto-księgowego. Znaczenie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych nie jest w literaturze kwestiono-wane, a przypisuje się jej szczególną funkcję ochroną i w pewnym sensie prewencyjną, bo-wiem motywuje do ujawnienia w księdze wie-czystej praw podmiotowych dotyczących nieru-chomości ze względu na możliwość ich utraty
7
w konsekwencji jej działania .
Ustawodawca dał wyraz tej instytucji w art. 5 u.k.w.h., według którego „w razie
nie-zgodności między stanem prawnym nierucho-mości ujawnionym w księdze wieczystej a rze-czywistym stanem prawnym wynikającym z pra-wa materialnego treść księgi rozstrzyga na ko-rzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność
8
lub inne prawo rzeczowe” .
Względy bezpieczeństwa obrotu praw-nego nieruchomościami w tym przypadku zawa-żyły o przyznaniu decydującego znaczenia treści księgi wieczystej. Stąd osoba trzecia, opierając się na wpisach zamieszczonych w księdze wieczystej, może nabyć prawo w niej ujawnione lub spełnić świadczenie na rzecz podmiotu, który zgodnie z nimi widnieje jako uprawniony, choć w
rzeczy-9
wistości nim nie jest . Istota rękojmi wiary pub-licznej ksiąg wieczystych tym samym sprowadza się do skutecznego nabycia prawa podmiotowego ujawnionego w księdze wieczystej, choćby zbyw-ca w rzeczywistości pozostawał do tego przenie-sienia nieuprawniony. W tym przypadku mamy zatem do czynienia z wyjątkiem od obowiązującej w prawie polskim zasady, w myśl której nikt nie może przynieść na inną osobę więcej praw niż sam posiada, inaczej ujmując nemo plus iuris in alium
transeferre potestas quam ipse habet. Wyjątkowość tej
instytucji podkreślił Sąd Najwyższy, stwierdzając, że posiada ona charakter szczególny wobec kon-stytucyjnej zasady ochrony prawa własności, sta-tuowanej w przepisach art. 21 i art. 64 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997
10
roku .
Z przytoczonego przepisu art. 5 u.k.w.h. wynika, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wie-czystych rozstrzyga niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym na korzyść osoby trzeciej, która dokonuje czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do
rozporządza-11
nia prawem ujawnionym w księdze wieczystej . To stwierdzenie, co również zauważa M. Da-necka, nie określa, jaki skutek wywołuje rękojmia w konkretnym stanie faktycznym. Ustalenie tych skutków zależy od tego, z jakim rozporządzeniem
6 Dz.U. z 2017 r. poz. 1007 z późn. zm. (dalej: u.k.w.h.).
7 M. Danecka, Księgi wieczyste. Zasady materialnoprawne, Warszawa 2012, s. 222–223.
8 Na ten temat szerzej B. Jelonek-Jarco, [w:] Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, red. J. Pisuliński, War-szawa 2014, s. 107–171.
BADANIA - OPINIE - POGLĄDY
mamy do czynienia. Należy zatem wskazać, że dzięki działaniu rękojmi osoba trzecia może na-być prawo, które w rzeczywistości nie istnieje, przy czym bez znaczenia jest, czy prawo to wy-gasło, czy też nigdy nie istniało, a mimo to zostało nieprawidłowo ujawnione w księdze wieczystej. Rękojmia umożliwia również nabycie prawa istniejącego, ale nieprzysługującego podmiotowi, który dokonuje rozporządzenia, lub przysługu-jącego mu w węższym zakresie. W kontekście tych uwag wypada też zgodzić się ze spostrze-żeniem wskazanej wyżej przedstawicielki doktry-ny, że w następstwie funkcjonowania zasady rę-kojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych pod-miot uprawniony według treści księgi wieczystej może skutecznie ustanowić ograniczone prawo
12
rzeczowe . Stąd, konkludując, rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych działa tylko na korzyść nabywcy. Regulacje zarówno ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 roku, jak i innych aktów prawnych, w tym Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cy-wilnego, w zakresie przepisów wieczystoksięgo-wych nie przewidują ujemnych skutków praw-nych dla tej osoby. Jedynie art. 7 u.k.w.h. określa
13
prawa, przeciwko którym rękojmia nie działa . Mianowicie – przeciwko osobom działającym w złej wierze. W złej wierze z reguły pozostaje osoba, która kreuje stosunek prawny zgodnie z własnym interesem, sprzecznie z treścią norm prawnych. Zatem także z treścią norm prawnych regulujących ograniczone prawa rzeczowe wymienione w art. 244 k.c.
Katalog graniczonych praw rzeczowych ustawodawca zamieścił w art. 244 § 1 k.c. W prze-pisie tym legislator ustalił, że ograniczonymi pra-wami rzeczowymi są: użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu oraz hipoteka. Spośród wymienionych tu praw: spółdzielcze własnościowe prawo do loka-lu oraz hipotekę reguloka-lują odrębne, pozakodek-sowe przepisy, to jest ustawa z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych i ustawa 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Z kolei pozostałe prawa zostały uregulowane w Kodek-sie cywilnym. Cechą charakterystyczną wszyst-kich praw rzeczowych ograniczonych jest to, że są one prawami na rzeczy cudzej. Wyliczenie to jest
wyczerpujące i ma charakter zamkniętej listy, w związku z tym mówi się o zamkniętym katalogu
14
ograniczonych praw rzeczowych .
Ustawodawca przyjął w art. 244 § 1 k.c.
numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych.
Stąd takie prawa stanowią tylko te uznane w dro-dze tej regulacji prawnej, jak zauważa K. Zarad-kiewicz, a katalog ten nie może być dowolnie kształtowany przez zainteresowane podmioty przykładowo w drodze umów. Zasada numerus
clausus ma szczególnie istotne znaczenie w jej
wymiarze negatywnym. Mianowicie nie jest możliwe ukształtowanie przez strony przysługu-jącego jednej z nich prawa podmiotowego o cha-rakterze majątkowym jako prawa skutecznego wobec innych uczestników obrotu. W konse-kwencji tego jedynie legislator może kreować ustawowo prawa o rozszerzonej skuteczności, czyli skuteczne erga omnes. Charakter taki
posia-15
dają ograniczone prawa rzeczowe .
W doktrynie prawa S. Rudnicki stwier-dza, że każde ograniczone prawo rzeczowe ma swoje własne, ustawowo zdefiniowane cechy nie-podlegające modyfikacji, w związku z czym pod-mioty prawa nie mają kompetencji do kreowania praw bezwzględnych, nieodpowiadających ich ustawowym typom, a w tym do tworzenia nowych ograniczonych praw rzeczowych zawierających cechy istniejących rodzajów tych praw. Z wy-jątkiem zastawu, użytkowania i hipoteki, które mogą być ustanowione na prawie, przedmiotem pozostałych ograniczonych praw rzeczowych są rzeczy. Przy czym z wyjątkiem zastawu przedmio-tem tych praw są nieruchomości, a zastawu – tyl-ko rzeczy ruchome. Poza hipoteką i – w zasadzie – zastawem jedną z cech pozostałych ograniczo-nych praw rzeczowych jest uprawnienie przysłu-gujące uprawnionemu do władania rzeczą
obcią-16
żoną .
W razie połączenia nieruchomości ogra-niczone prawa rzeczowe obciążające którąkol-wiek z połączonych nieruchomości obciążają całą nieruchomość utworzoną przez połączenie, co jednak nie wpływa na zakres użytkowania i służebności; wpływ połączenia i podziału nieruchomości obciążonej hipoteką na zakres jej obciążenia regulują przepisy ustawy o księgach
17
wieczystych .
12 M. Danecka, Księgi wieczyste…, op. cit., s. 236–238.
13 Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.
14 S. Rudnicki, [w:] Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011, s. 535–539.
15
K. Zaradkiewicz, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011, s. 747–809.
Jakimiec, NIEDOPUSZCZALNOŚĆ ...
Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego stosuje się odpowiednio przepisy o konsensualnym i kauzalnym charakterze prze-niesienia własności. Ustanowienie ograniczone-go prawa rzeczoweograniczone-go na nieruchomości może nastąpić pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia, natomiast oświadczenie drugiej strony może być złożone w każdej wybranej przez stro-ny formie. Przeniesienie zbywalnego ograniczo-nego prawa rzeczowego na nieruchomości, a więc innego niż użytkowanie i służebność osobista, które są niezbywalne, następuje na podstawie umowy kauzalnej między uprawnionym a na-bywcą. Przy czym gdy prawo jest ujawnione w księdze wieczystej, wówczas potrzebny jest wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Regulację w tym zakresie
ustawo-1 18
dawca zamieścił w art. 245 k.c. Wpis do księgi wieczystej ma w takim wypadku charakter prawo-twórczy; oznacza to, że przejście prawa na
na-19
bywcę następuje z chwilą dokonania wpisu . Zgoda właściciela rzeczy obciążonej na dokonanie powyższego wpisu nie jest wymagana. W przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych ograniczone prawo rzeczowe może być ustanowione w inny sposób niż w umowie, jak zaznacza S. Rudnicki, między innymi w orze-czeniu sądowym. Za wymienionym przedstawi-cielem jurysprudencji warto wskazać, że ograni-czone prawa rzeczowe korzystają przez wpisanie do księgi wieczystej z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym odpowiednio do unormowania art. 3 u.k.w.h. oraz uzyskują ochronę w postaci rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych stosownie do art. 5 u.k.w.h. Ograni-czone prawo rzeczowe wygasa w następstwie zrzeczenia się tego prawa przez uprawnionego w drodze oświadczenia złożonego właścicielowi rzeczy obciążonej, jednakże gdy ustawa nie sta-nowi inaczej, a prawo było ujawnione w księdze wieczystej, do jego wygaśnięcia potrzebne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej stosownie do art. 246 k.c. Oświadczenie uprawnionego o zrzeczeniu się prawa wpisanego do księgi wieczystej wymaga zachowania formy pisemnej z notarialnie poświadczonym podpisem zrzekają-cego się, zgodnie z art. 31 u.k.w.h. Przejście
ograniczonego prawa rzeczowego na właściciela rzeczy obciążonej albo nabycie przez uprawnio-nego własności rzeczy obciążonej, określane mianem konfuzji, powoduje również wygaśnięcie ograniczonego prawa rzeczowego. Przypadek konfuzji ustawodawca uregulował w art. 247 k.c. Ponadto zmiana treści ograniczonego prawa rze-czowego wymaga zawarcia umowy między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wie-czystej – prawotwórczego wpisu w księdze. Z kolei gdy zmiana jego treści dotyka praw osoby trzeciej, potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświad-czenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron zgodnie z art. 248 § 2 k.c. Umowa nie wymaga żadnej szczególnej formy, ale gdy prawo jest wpisane do księgi wieczystej, wpis może na-stąpić na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym odpowiednio do art.
20
31 u.k.w.h.
Pierwszym z praw wymienionych w art. 244 k.c. jest użytkowanie. Zostało ono uregu-lowane w art. 252 k.c. w ramach kategorii praw na rzeczy cudzej, zalicza się do ograniczonych praw rzeczowych, samoistnych, dających uprawnione-mu władztwo nad rzeczą i z tego ostatniego względu nazywanych niekiedy prawami „do substancji rzeczy”. Jego systemowe usytuowanie w Kodeksie cywilnym, jak zauważa A. Sylwes-trzak, uzasadnione jest tym, że zapewnia ono możliwość pełniejszego korzystania z rzeczy niż prawa umiejscowione w dalszej części tego aktu prawnego. Jako prawo rzeczowe użytkowanie należy do praw majątkowych, ponieważ służy realizacji interesu majątkowego, którego wartość można oszacować w pieniądzu. Przy czym słusz-nie stwierdza wymieniona przedstawicielka jurys-prudencji, że nie jest przeszkodą ku takiej kwa-lifikacji jego niezbywalność, gdyż wartość pie-niężna praw majątkowych może znajdować opar-cie również w ich charakterze użytkowym. Pre-cyzyjnie rzecz ujmując, może wynikać z osiąga-nych dochodów oraz zaoszczędzoosiąga-nych wydat-ków. W kontekście powyższego z pragmatycz-nego punktu widzenia istotną kwestią jest ko-nieczność oszacowania wartości omawianego tu prawa, która zachodzi między innymi w przy-padku odpłatnego zbycia własności rzeczy
obcią-21
BADANIA - OPINIE - POGLĄDY
Przechodząc do zagadnienia przedmiotu użytkowania, należy zauważyć, że pojęcie to nie jest jednoznaczne. W doktrynie wyrażono po-gląd, że nie ma jednego poprawnego z znaczenia tego pojęcia, a przydatność danej konwencji językowej uzależniona jest od celu, któremu użyte
22
określenie ma służyć .
W doktrynie, jak wskazuje A. Sylwes-trzak, obiekt materialny lub nawet niematerialny, do którego odnosi się zachowanie użytkownika, nazywany jest przedmiotem użytkowania. Tak rozumiany przedmiot wskazywany jest jako dystynktywna cecha użytkowania, które poza rzeczą może również obejmować prawo w myśl art. 265 § 1 k.c. Powołany przepis wskazuje wy-raźnie „prawo” jako przedmiot użytkowania. Z kolei art. 252 k.c., co ważne zdaniem wymie-nionej przedstawicielki doktryny prawa, używa pojęcia „obciążenie rzeczy” użytkowaniem, co pozwala uznać, że przedmiotem użytkowania staje się ta właśnie rzecz. Ujęcie to koreluje z treścią art. 47 § 1 k.c., który zakazuje czynić części składowe „odrębnym przedmiotem” praw rzeczowych. Stąd przedmiotem takim może być tylko cała rzecz. Jednocześnie, jak trafnie zazna-cza A. Sylwestrzak, z uwagi na skutki ustano-wienia użytkowania rzeczy wobec uprawnień właściciela na uwzględnienie zasługuje pogląd, według którego pojęcie obciążenia rzeczy zawiera w sobie również obciążenie prawa własności tej
23
rzeczy . W taki też sposób oddziałuje jedno z ograniczonych praw rzeczowych, jakim jest użytkowanie, na prawo własności.
Polskiemu prawu cywilnemu znane są trzy kategorie służebności, mianowicie: grunto-we, osobiste oraz przesyłu. Przy czym ta ostatnia, jak zauważa K. Zaradkiwicz, nie mieści się w tra-dycyjnym, sięgającym korzeniami prawa rzym-skiego, podziale służebności Wszystkie one sta-nowią ograniczone prawa rzeczowe, W przeci-wieństwie do użytkowania służebności – grun-towe, osobiste i przesyłu – mogą być ustanawiane jedynie na nieruchomościach, co zdaniem wymie-nionego przedstawiciela doktryny stanowiło istotną przesłankę wyłączenia przez prawodawcę użytkowania z ram kategorii służebności oso-bistych. Osoba, której przysługuje służebność
gruntowa, może przenieść na inny podmiot uprawnienie do wykonywania ograniczonego prawa rzeczowego ze skutkiem wyłącznie obli-gacyjnym. Uprawnienie to przysługuje jej jedynie w takim zakresie, w jakim zezwala treść
służeb-24
ności gruntowej . Z tym że przenieść upraw-nienia do wykonywania ograniczonego prawa rzeczowego nie może natomiast ten, komu