Dar wcielenia Syna Bożego

Słowa św. Pawła z Listu do Galatów: gdy [...] nadeszła pełnia czasu,

zesłał Bóg Syna swego, zrodzonego z niewiasty, zrodzonego przed

Pra-77Por. TENŻE, Rola kobiet w ocaleniu ludu (katecheza, Rzym, 27.03.1996), w: TENŻE, Maryja w tajemnicy Chrystusa i Kościoła…, 64-66.

78Por. TAMŻE, 66; por. także JAN PAWEŁ II, Ta, która uwierzyła (katecheza, Rzym, 03.07.1996), w: TENŻE, Maryja w tajemnicy Chrystusa i Kościoła…, 98.

Ryszard

K

uczer

OMI

wem, aby wykupił tych, którzy podlegali Prawu, abyśmy mogli otrzymać przybrane synostwo. Na dowód tego, że jesteście synami, Bóg wysłał do serc naszych Ducha Syna swego, który woła: Abba, Ojcze! (Ga 4,

4-6) w nauczaniu Jana Pawła II o Bożym macierzyństwie Maryi mają kluczowe znaczenie. Sławią one miłość Ojca, posłannictwo Syna, dar Ducha Świętego, Niewiastę, z której narodził się Chrystus, oraz syno-stwo Boże człowieka w tajemnicy pełni czasu79. Słowa te jednocześnie

wprowadzają w tajemnicę Niewiasty – Maryi, pełnej łaski i dobroci80.

Pełnia czasu wskazuje – stwierdza Jan Paweł II – na odwiecznie

wyzna-czony moment, w którym Ojciec posłał swego Syna, aby każdy, kto

w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne (J 3, 16). Ta pełnia czasu oznacza zarazem błogosławioną chwilę, w której Słowo, które

było u Boga, stało się ciałem i zamieszkało wśród nas (J 1, 1. 14), stając się bratem każdego. Oznacza ona także chwilę, w której Duch Święty, który już wylał na Maryję pełnię łaski w niepokalanym poczęciu, ukształ-tował w Jej dziewiczym łonie ludzką naturę Chrystusa. W pełni czasu poprzez wkroczenie wieczności w czas, ten sam czas zostaje odkupiony i napełniony tajemnicą Chrystusa – staje się więc w sposób definitywny

czasem zbawienia81. Papież wskazuje, że już sama osoba Maryi, która była w przedwiecznym zamiarze Bożym przeznaczona na matkę Jednorodzo-nego Syna Niebieskiego Ojca w tajemniczy sposób przynależy do pełni

czasu82. Od samego początku – uczy Jan Paweł II – jakby równocześnie z objawieniem planu Bożego o zbawieniu, którego miał dokonać Me-sjasz, następowało objawienie zamysłu Bożego co do Maryi, którą wybrał On na Matkę swojego Syna83. Gdy definitywnie przybliżyła się pełnia

czasu, w której miał przyjść Chrystus, Maryja, która została odwiecznie

przeznaczona na Jego Matkę, była już na ziemi. Obecność Jej pośród Izraela – dyskretna i prawdopodobnie przez współczesnych Maryi nie

79Por. RM 1; por. także TENŻE, W imieniu Jezus pełnia człowieczeństwa (homilia, Rzym, 01.01.1991), „L’Osservatore Romano” 12(1991) nr 2-3, 33; TENŻE,

Człowiek uczestniczy w życiu Boga (homilia, Rzym, 01.01.1997), „L’Osservatore

Romano” 18(1997) nr 2, 25-26. Szerzej na temat implikacji teologicznych tego fragmentu Listu do Galatów por. A. PACIOREK, „Bóg zesłał Syna swego

narodzo-nego z niewiasty”. Implikacje teologiczne Ga 4, 4-5, „Salvatoris Mater” 1(1999)

nr 2, 94-111.

80Por. JAN PAWEŁ II, Matka pełna czułości (homilia w sanktuarium Matki Bożej w Hiquey – Dominikana, 12.10.1992), „L’Osservatore Romano” 13(1992) nr 12, 19; TENŻE, Synteza historii zbawienia (Rzym, 29.11.1981), AP 2, 19.

81Por. RM 1; por. także TENŻE, Matka pełna czułości…, 19.

82Por. TENŻE, Pod opieką Matki Kościoła ((homilia w sanktuarium maryjnym w Agłonie – Łotwa, 09.09.1993), „L’Osservatore Romano” 14(1993) nr 12, 34. 83Por. TENŻE, Przesłanie na XII Międzynarodowy Kongres Mariologiczny na Jasnej

Górze w Częstochowie 18-24 sierpnia 1996 r. …, 45; por. TENŻE, Salus Populi Romani (Rzym, 08.12.1980), AP 1, 315-316. Boży dar wybrania i odpowiedź Maryi u podstaw mariologii Jana Pawła II 155

zauważona – pozostawała równocześnie przejrzysta i jawna wobec Boga, który z Tą ukrytą Córą Syjonu (por. Sof 3, 14; Za 2, 14) związał swój zbawczy plan obejmujący całe dzieje ludzkości. W Maryi z Nazaretu Bóg antycypuje spełnienie obietnic danych Abrahamowi i jego potomstwu84. Tajemnica zwiastowania, w której dokonuje się wcielenie, zapowiada nowy początek obcowania Boga z ludźmi85 i urzeczywistnienie niewy-rażalnej tajemnicy miłości, jaką jest wymiana między Bóstwem Boga a człowieczeństwem86. Maryja jest pierwszą, dla której Ojciec objawił te Boże tajemnice87. Wybranie Maryi i obdarowanie Jej osoby przez Boga tajemnicą wcielenia Syna Bożego, ukazuje wyraźnie potrzebę Jej aktywnej odpowiedzi i włączenia się w zbawczy plan Ojca.

Bóg, który jest poza i ponad czasem, jest samą wiecznością w nie-zgłębionej tajemnicy Boskiej Trójcy. Równocześnie jednak ten sam Bóg, by zbliżyć się do człowieka, zechciał wejść w czas, w historię ludzką. Narodzony z niewiasty stał się Emmanuelem - Bogiem z nami - jak za-powiedział prorok Izajasz (por. Iz 7, 14). Od chwili wcielenia, zawsze i bez żalu, nie cofając swego słowa, Bóg będzie z ludzkością, stając się z nią jednym, by zbawić ją i dać jej swego Syna – Odkupiciela. Maryja jest żywą i konkretną gwarancją tej zbawczej obecności Boga88. Dlate-go właśnie apostoł Paweł stwierdza, że wraz z przyjściem Zbawiciela ludzki czas osiągnął swoją pełnię, ponieważ w Chrystusie historia na-biera wymiaru wieczności89. Ten niewysłowiony dar Boży jest udzielony właśnie najpierw Maryi i przez Jej osobę ma stać się udziałem każdego człowieka.

Aby uwydatnić jeszcze bardziej charakter wcielenia jako Bożego daru dla Maryi, Jan Paweł II ukazuje także kontekst historyczny tej tajemnicy. W wypadku Maryi – zauważa on – działanie Boga można z pewnością odczytać jako zaskakujące. Z ludzkiego punktu widzenia nie istnieje ża-den powód, aby Maryja otrzymała zapowiedź przyjścia Mesjasza. Nie jest Ona ani najwyższym kapłanem, czyli oficjalnym przedstawicielem religii

84Por. RM 3; por. TENŻE, Miłość przyrzeczona Córze Syjonu (katecheza, Rzym, 24.04.1996), w: TENŻE, Maryja w tajemnicy Chrystusa i Kościoła…, 70-71; TENŻE, Córa Syjonu (Rzym, 26.06.1983), AP 2, 209.

85Por. TENŻE, Ewangelia nawiedzenia (homilie w Lewoczy – Słowacja, 03.07.1995), „L’Osservatore Romano” 16(1995) nr 8-9, 41.

86Por. TENŻE, Przyjmijcie wezwanie Maryi do wiary i wielkoduszności (przemówienie do młodzieży, Rzym, 25.03.1981), w: TENŻE, Nauczanie papieskie IV, t. 1, Poznań 1989, 368 (dalej: NP. IV, 1).

87Por. TENŻE, Upodobanie Ojca (Rzym, 08.07.1984), AP 2, 322; por. TENŻE,

Świątynia Trójcy Przenajświętszej (Rzym, 29.05.1983), AP 2, 199-200.

88Por. TENŻE, Medytacja nad Tajemnicą Wcielenia (katecheza, Rzym, 25.03.1981), w: TENŻE, Nauczanie papieskie IV, t. 1, Poznań 1989, 370 (dalej: NP IV, 1). 89Por. TENŻE, Matka pełna czułości…, 19.

Ryszard

K

uczer

OMI

żydowskiej, ani mężczyzną, lecz młodą kobietą nie wywierającą wpływu na społeczeństwo swoich czasów90. Co więcej, pochodzi z Nazaretu, wioski, o której Stary Testament nigdy nie wspomina, i jak wynika ze słów Natanaela przytoczonych w Ewangelii św. Jana, Nazaret nie cieszył się dobrą sławą (por. J 1, 46)91.

Nadzwyczajny i darmowy charakter Bożej interwencji – stwier-dza Jan Paweł II – staje się jeszcze bardziej oczywisty w konfrontacji z tekstem Łukaszowym, który opowiada o tym, co wydarzyło się Zachariaszowi. Pismo Święte podkreśla jego status jako kapłana, jak również przykładność jego życia, która czyni z niego i jego żony Elżbiety wzór sprawiedliwych Starego Testamentu. Oni to właśnie postępowali

nienagannie według wszystkich przykazań i przepisów Pańskich (Łk 1,

6). Pismo Święte nie wspomina natomiast ani słowem o pochodzeniu Maryi. Nie mówi również nic o Jej postępowaniu. Dokonując takiego wyboru literackiego, Łukasz podkreśla, że w Maryi wszystko ma źró-dło w nadrzędnej łasce. To wszystko, co otrzymała, nie jest związane z żadnymi zasługami, lecz jedynie z wolnym i darmowym umiłowaniem Bożym. Postępując w ten sposób, Ewangelista z pewnością nie zamierza pomniejszyć nadzwyczajnej wartości Dziewicy jako osoby. Pragnie raczej przedstawić Maryję jako czysty owoc dobroci Boga. W Starym Testamen-cie – jak to już wcześniej zostało ukazane w odniesieniu do wybranych kobiet Izraela – Jahwe objawiał ogrom swojej miłości na różny sposób i w różnych okolicznościach92. W Maryi, u zarania Nowego Testamentu, darmowość Bożego miłosierdzia osiąga swoje wyżyny. W Niej osiąga szczyt szczególne upodobanie Boga do ludu wybranego, a zwłaszcza do pokornych i ubogich.

W kontekście zwiastowania anielskiego i daru wcielenia Syna Boże-go, wypada raz jeszcze powrócić do pozdrowienia Maryi imieniem łaski

pełna (por. Łk 1, 28)93. Pozdrowienie to odnosi się przede wszystkim do wybrania Maryi na Matkę Chrystusa. Pełnia łaski wskazuje na całe nad-przyrodzone obdarowanie Maryi, które wiąże się z faktem, że została wy-brana i przeznaczona na Matkę Zbawiciela. To wybranie i obdarowanie Maryi przez Boga jest kluczowe dla wypełnienia się zbawczych zamierzeń

90Zagadnienie to podejmuje szerzej studium M. MIKOŁAJCZAKA, Pozycja społeczna

Maryi (Łk 1, 5 - 2, 52), „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 3, 216-230; por. także U.

SZWARC, Bóg Ojciec a Maryja „uboga Jhwh”, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 2, 64-85.

91Por. JAN PAWEŁ II, Łaski pełna… (1996), 78.

92 Por. TAMŻE; por. TENŻE, Na rodzinnej ziemi św. Benedykta (Nursja, 23.03.1980), AP 1, 212.

93Pogłębioną analizę tajemnicy zwiastowania w perspektywie Boga Ojca podejmuje H. WITCZYK, Bóg Ojciec a Maryja w tajemnicy zwiastowania, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 2, 113-131. Boży dar wybrania i odpowiedź Maryi u podstaw mariologii Jana Pawła II 157

Boga w stosunku do ludzkości. Jeśli jednocześnie odwieczne wybranie w Chrystusie i przeznaczenie do godności przybranych synów odnosi się do wszystkich ludzi, to wybranie Maryi jest całkowicie wyjątkowe i jedyne. Stąd też Jej miejsce w tajemnicy Chrystusa jest także jedyne i wyjątkowe94. Ostatecznym celem i zarazem przyczyną Jej obdarowania jest Osoba Chrystusa, którego Ona staje się Matką we wcieleniu.

Jan Paweł II ukazuje tajemnicę wcielenia – wyjątkowy dar dla Maryi – również jako dar dla każdego człowieka. Zwiastowanie anielskie jest objawieniem tajemnicy wcielenia w samym zaczątku jego wypełnienia na ziemi. Zbawcze udzielanie się Boga, życia Bożego, w jakiś sposób całemu stworzeniu - a bezpośrednio człowiekowi – osiąga w tajemnicy wcielenia jeden ze swych punktów szczytowych95. Jest to zarazem szczyt wśród całego obdarowania łaską w dziejach człowieka i kosmosu. Maryja jest

łaski pełna, ponieważ wcielenie Słowa, zjednoczenie osobowe Boga-Syna

z naturą ludzką, z człowieczeństwem w Niej się urzeczywistnia i dokonuje mocą Ducha Świętego96. Jest to wydarzenie absolutnie bez precedensu w dziejach ludzkości i punkt centralny historii zbawienia. Macierzyń-stwo Maryi należy do tej samej tajemnicy wcielenia Syna Bożego97. Całe życie Maryi i cała Jej świętość – jako dar Boga – są nastawione na wypełnienie tego niezrównanego posłannictwa. Maryję, w całym Bożym obdarowaniu Jej osoby, już od początku Jej istnienia przenika postawa skierowana na umożliwienie realizacji tajemnicy wcielenia – która sama staje się największym darem dla Maryi i każdego człowieka98. Tajemnica

Bożego macierzyństwa Maryi jest więc także darem dla każdego czło-wieka, właśnie przez fakt wcielenia Chrystusa.

Dar wcielenia i związany z nim dar Bożego macierzyństwa – naucza Papież – stanowią także w zbawczym zamierzeniu Trójcy Przenajświęt-szej ponadobfite wypełnienie obietnicy danej ludziom przez Boga po grzechu pierworodnym, którego skutki obciążają całe dzieje człowieka na ziemi (por. Rdz 3, 15). Przychodzi na świat Syn, potomek niewiasty, który zmiażdży zło grzechu u samych jego korzeni, zmiażdży głowę

węża. Jak wynika ze słów Protoewangelii, zwycięstwo Syna niewiasty

94Por. RM 9.

95Por. TENŻE, Pewny znak naszej nadziei (Rzym, 23.05.1993), AP 5, 205.

96Por. TAMŻE. Por. TENŻE, W imieniu Jezus…, 33; TENŻE, Działanie Ducha

Świętego w tajemnicy Wcielenia (katecheza, Rzym, 06.06.1990), w: TENŻE, Wierzę w Ducha Świętego…, 192-194; TENŻE, Uczestniczka tajemnicy Trójjedynego Boga

(Rzym, 21.05.1989), AP 4, 76-77.

97Por. TENŻE, Macierzyństwo Maryi stało się dziedzictwem całej ludzkości (homilia, Rzym, 01.01.1994), „L’Osservatore Romano” 15(1994) nr 1, 2; por. TENŻE, Miłość

silniejsza nad wszystko (Rzym, 06.09.1981), AP 1, 416.

98Por. TENŻE, Macierzyństwo Maryi stało się dziedzictwem całej ludzkości…, 2.

Ryszard

K

uczer

OMI

dokona się w ciężkiej walce, która ma wypełnić całe ludzkie dzieje (por. Ap 12, 1)99.

Tak więc dar Bożego macierzyństwa i związane z nim nierozdzielnie wcielenie Syna Bożego zdecydowanie wskazuje w nauczaniu papieskim na logikę daru, która przenika całą historię zbawienia. Więcej, samo-udzielanie się Boga stworzeniu w tajemnicy wcielenia Syna Bożego uzy-skuje swoją nieporównywalną z niczym pełnię. Samoudzielanie się Boga w tajemnicy wcielenia osiąga swój punkt szczytowy. Odczytanie przez Papieża daru wcielenia udzielonego Maryi uwypukla podstawową praw-dę, że u podstaw zbawienia każdego człowieka stoi łaska Boża udzielona w Chrystusie. Jednocześnie ukazana przez Papieża tajemnica daru wcie-lenia Syna Bożego nie zamyka się na samej osobie Maryi. Celem tego daru jest zbawienie człowieka, tak jak dokonało się to w osobie Maryi. Uwydatnia to prawdę, że łaska udzielana przez Boga człowiekowi ma wymiar społeczny. Człowiek, przyjmując od Boga łaskę, ma obowiązek służyć tym darem, który otrzymał, dla zbawienia swoich bliźnich.