Jan Paweł II w swoim maryjnym nauczaniu często podejmuje wy-mowę i znaczenie prawdy o dziewiczym macierzyństwie Maryi. Praw-da ta uwyPraw-datnia jeszcze bardziej wymowę Praw-daru Bożego dla Maryi100. W swoim zbawczym zamyśle Bóg zechciał, aby Jego jedyny Syn narodził się z Dziewicy. To Boże postanowienie wskazuje na istnienie głębokiej relacji między dziewictwem Maryi a wcieleniem Słowa. Refleksja wiary w powiązaniu z całością Objawienia może odkryć tajemnicze racje, dla których Bóg w swoim zamyśle zbawczym chciał, aby Jego Syn narodził się z Dziewicy. Racje te dotyczą zarówno Osoby i odkupieńczego po-słania Chrystusa, jak również przyjęcia tego popo-słania przez Maryję dla wszystkich ludzi101. Dziewicze poczęcie Chrystusa, wykluczające ojcostwo człowieka, oznacza, że jedynym Jego Ojcem jest Bóg i że zrodzenie Syna w czasie jest odblaskiem zrodzenia odwiecznego. Ojciec, który odwiecz-nie zrodził Syna, rodzi Go także w czasie jako człowieka.
99 Por. RM 11.
100 Szeroko prezentuje omawiane tutaj zagadnienie artykuł G. BARTOSIKA,
Dziewictwo Maryi wyrazem miłości Ojca, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 1,
96-117.
101 Por. JAN PAWEŁ II, Znaczenie dziewiczego poczęcia Jezusa (katecheza, Rzym, 31.07.1996), w: TENŻE, Maryja w tajemnicy Chrystusa i Kościoła…, 108; por. TENŻE, Z Maryją na spotkanie Pana (Rzym, 27.11.1983), AP 2, 260-261; por. także KKK 502. Boży dar wybrania i odpowiedź Maryi u podstaw mariologii Jana Pawła II 159
Dziewiczy stan Maryi ma jakby dwa aspekty. Pierwszym jest dobro-wolne wybranie przez Maryję dziewictwa jako stylu egzystencji przez całe życie. Drugi aspekt to dziewiczy sposób poczęcia i wydania na świat Syna Bożego. Już samą decyzję o dziewictwie podjętą przez Maryję – we-dług Papieża – można wytłumaczyć tylko i wyłącznie działaniem Ducha Świętego, czyli jako dar samego Boga102. W tradycji Starego Przymierza, w której żyła i wychowywała się Maryja w Nazarecie, ideał dziewictwa nie był znany ani praktykowany. Córki Izraela, stosownie do prawa Bożego i kultu, widziały ten ideał raczej w macierzyństwie. Dziewictwo nie było ideałem godnym wyboru czy nawet szacunku. A ponieważ cały Izrael był przeniknięty oczekiwaniem na przyjście Mesjasza, kobieta była psychologicznie nastawiona na macierzyństwo – właśnie ze względu na Mesjasza. Tendencja ludzka i etniczna urastała w ten sposób do proroc-twa. Całe religijne oczekiwanie Izraela wiązało Jego przyjście z ludzkim rodzicielstwem. Małżeństwo otwierało wobec kobiet izraelskich również perspektywę stania się Matką Mesjasza103.
Ewangeliczne opowiadanie o zwiastowaniu uwypukla fakt, że istota poczęta jako owoc Bożej interwencji, będzie Synem Bożym: Duch Święty
zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym (Łk 1, 35). Ten, który rodzi
się z Maryi, jest już na mocy odwiecznego zrodzenia Synem Bożym. Jego dziewicze poczęcie, owoc interwencji Najwyższego, ukazuje, że także w ludzkiej naturze Jezus jest Synem Bożym. Fakt, że w dziewiczym poczęciu zostaje objawione odwieczne zrodzenie, wynika także ze sfor-mułowań zawartych w Prologu Ewangelii św. Jana, które ukazują związek między objawieniem się niewidzialnego Boga za sprawą Jednorodzonego,
który jest w łonie Ojca (por. J 1, 18), a Jego wcieleniem: Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. I oglądaliśmy Jego chwałę, jaką Jednoro-dzony otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy (J 1, 14)104. Niejako na linii daru objawienia odwiecznie zrodzonego Syna Bożego staje Maryja Dziewica – obdarowana tajemnicą Syna Bożego i zobowiązana tym da-rem do całkowitego włączenia swojego życia w misję tego objawienia.
Również Łukasz i Mateusz – przypomina Jan Paweł II – mówią o roli Ducha Świętego w historii narodzin Jezusa. Nie jest On Ojcem Dziecka – Jezus jest wyłącznie Synem Odwiecznego Ojca (por Łk 1, 32. 35), który poprzez Ducha działa w świecie i rodzi Słowo w ludzkiej
102 Por. TENŻE, W imieniu Jezus…, 33.
103 Por. TENŻE, Tajemnica Wcielenia: „I poczęła z Ducha Świętego” (katecheza, Rzym, 04.04.1990), w: TENŻE, Wierzę w Ducha Świętego…, 180. Por. TENŻE, List apostolski Mulieris dignitatem (15.08.1988), 20 (dalej: MD).
104 Por. TENŻE, Znaczenie dziewiczego poczęcia Jezusa…, 108-109.
Ryszard
K
uczer
OMI
naturze. Przy zwiastowaniu anioł nazywa Ducha mocą Najwyższego (Łk 1, 35), zgodnie ze Starym Testamentem, który przedstawia Go jako moc Bożą działającą w ludzkim życiu i uzdalniającą człowieka do wielkich czynów. Objawiając się najpełniej w tajemnicy wcielenia, ta moc, która w trynitarnym życiu Boga jest Miłością, obdarza ludzkość Słowem Wcielonym105. W szczególności Duch Święty jest Osobą, która przekazuje ludziom Boże bogactwa i daje im udział w życiu Boga. Duch Święty, który w tajemnicy trynitarnej jest jednością Ojca i Syna, doko-nując dziewiczego zrodzenia Jezusa, jednoczy ludzkość z Bogiem106. To z Niego, który jest Miłością, dopełni się tajemnica człowieczych narodzin Syna Bożego. Tylko z mocy Ducha Świętego, który jest samą Miłością, może się narodzić Bóg, który będzie człowiekiem107. Dziewicze poczęcie – przypomina Jan Paweł II – stanowi zatem integralną część tajemnicy wcielenia. Ciało Jezusa, poczęte w sposób dziewiczy w Maryi, należy do Osoby przedwiecznego Słowa Bożego. To właśnie jest dziełem Ducha Świętego, który zstępuje na Dziewicę z Nazaretu. On sprawia, że czło-wiek (Syn człowieczy) z Niej poczęty jest prawdziwym Synem Bożym, przedwiecznie zrodzonym przez Ojca i Jemu współistotnym. Dziewicze poczęcie przez Maryję wskazuje, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym, którego jedynym Ojcem jest Ojciec Przedwieczny. Również rodząc się jako człowiek z Maryi Panny, nie przestaje być Synem Ojca, z którego jest odwiecznie zrodzony. Można powiedzieć – za Janem Pawłem II – że we wcieleniu Duch Święty kładzie podwaliny także pod nową antropologię, którą rozświetla wielkość natury ludzkiej jaśniejącej w Chrystusie. W Nim bowiem osiąga ona najwyższy szczyt jedności z Bogiem. Chrystus został poczęty w Maryi Dziewicy za sprawą Ducha Świętego w ten sposób, że jeden podmiot jest Synem Boga i człowieka. Człowiek nie mógł wznieść się ponad ten szczyt, a myśl ludzka nie jest w stanie wyobrazić sobie ściślejszego zjednoczenia z Bóstwem108. Dziewicze poczęcie Chrystusa wskazuje na całkowity priorytet łaski Bożej we wcieleniu, a jednocześnie na wielkość stworzenia widzianą w perspektywie tego daru.
105 Por. TENŻE, Duch Święty i Maryja: model związku oblubieńczego między
Bogiem i ludźmi (katecheza, Rzym, 18.04.1990), w: TENŻE, Wierzę w Ducha Świętego…, 187-188.
106 Por. TENŻE, Znaczenie dziewiczego poczęcia Jezusa…, 109; por. TENŻE, Pan
tej siedziby zapragnął dla siebie (homilia w sanktuarium maryjnym w Orpie,
16.07.1989), „L’Osservatore Romano” 10(1989) nr 7, 5.
107 Por. TENŻE, Podziękowanie za dary Roku Maryjnego (homilia, Rzym, 08.12.1988), „L’Osservatore Romano” 9(1988) nr 12, 4; TENŻE, Świadectwo
nadziei, które Kościół chce zwiastować wszystkim ludziom (homilia, Rzym,
08.12.1981), NP IV, 2, 394; TENŻE, Serce Jezusa, w łonie Matki-Dziewicy
przez Ducha Świętego utworzone, (Rzym, 02.07.1989), AP 4, 90.
108 Por. TENŻE, Tajemnica Wcielenia. Duch Święty autorem unii hipostatycznej (kate-cheza, Rzym, 23.05.1990), w: TENŻE, Wierzę w Ducha Świętego…, 190-191.
Boży dar wybrania i odpowiedź Maryi u podstaw mariologii Jana Pawła II 161
Ukazując działanie Ducha Świętego w tajemnicy dziewiczego po-częcia Chrystusa, Papież wskazuje także na oblubieńczy wymiar więzi łączącej Maryję z Duchem Świętym. Duch Święty zstępujący na Maryję w chwili zwiastowania jest Tym, który w relacji trynitarnej wyraża w swojej Osobie oblubieńczą miłość Boga, miłość „wieczną”. W tym momencie jest On szczególnie Bogiem-Oblubieńcem. W tajemnicy wcie-lenia, czyli w ludzkim poczęciu Syna Bożego, Duch Święty zachowuje Boską transcendencję. Oblubieńcza miłość Boga jest całkowicie duchowa i nadprzyrodzona. Wypowiedź św. Jana na temat wierzących w Chrystu-sa tym bardziej odnosi się do Syna Bożego, który w dziewiczym łonie począł się ani z żądzy ciała, ani z woli męża, ale z Boga (J 1, 13). Przez działanie Ducha Świętego dokonało się najwyższe – konkluduje Papież – zjednoczenie miłości między Bogiem i ludzką istotą, czyli Maryją109. W tym zjednoczeniu znajduje podstawę całe Jej ludzkie zaangażowanie w tajemnicę odkupienia.
Ewangeliczne świadectwo o dziewiczym poczęciu Jezusa ma szcze-gólne znaczenie teologiczne. Fakt, że Jezus nie ma ziemskiego ojca, gdyż został poczęty bez zbliżenia z mężczyzną, uwydatnia, że jest On Synem Boga, nawet wtedy, gdy przybiera ludzką postać. Jego Ojcem pozostaje wyłącznie Bóg110. Poczęcie Jezusa z Ducha Świętego w Maryi Dziewicy wskazuje na początek nowego, duchowego rodzenia w dziejach człowie-ka, które ma charakter ściśle nadprzyrodzony (por. 1 Kor 15, 45-49). W ten sposób Bóg Trójjedyny udziela się stworzeniu przez Ducha Świę-tego. W tym znaczeniu bywają też rozumiane słowa Psalmu: Stwarzasz
je, gdy ślesz swego Ducha i odnawiasz oblicze ziemi (Ps 104[103], 30).
W ekonomii tego udzielania się Boga stworzeniu poczęcie dziewicze Je-zusa wyłącznie za sprawą Ducha Świętego jest wydarzeniem centralnym i szczytowym. Daje ono początek nowemu stworzeniu. Bóg wkracza w ten sposób w dzieje ludzkości, aby zdecydować o nadprzyrodzonym przeznaczeniu człowieka, czyli przeznaczeniu wszystkiego w Chrystusie. Jest to definitywny wyraz Jego zbawczej miłości względem człowieka111.
109 Por. TENŻE, Duch Święty i Maryja: model związku oblubieńczego…, 187-188; por. TENŻE, Maryja w perspektywie trynitarnej (katecheza, Rzym, 10.01.1996), w: TENŻE, Maryja w tajemnicy Chrystusa i Kościoła…, 51. 110 Por. TENŻE, Jezus, „który się począł z Ducha Świętego, narodził się z Maryi
Panny” (katecheza, Rzym, 28.01.1987), w: TENŻE, Wierzę w Jezusa Chrystusa Odkupiciela…, 105. Również Katechizm Kościoła Katolickiego zwraca uwagę
na fakt, że prawda o dziewictwie Maryi stanowi zabezpieczenie darmowości i cudowności łaski zbawienia, a także znak zwycięstwa nad mocami zła. Por. KKK 498. Szerzej na temat prawdy o dziewictwie Maryi w nowym katechizmie por. G. STRUG, Prawda o dziewictwie Maryi w Katechizmie Kościoła Katolickiego, „Salvatoris Mater” 1(1999) nr 3, 241-249.
111 Por. JAN PAWEŁ II, Jezus, „który się począł z Ducha Świętego…, 106; por. TENŻE, Znaczenie dziewiczego poczęcia Jezusa…, 108.
Ryszard
K
uczer
OMI
Papież wskazuje w kontekście dziewiczego poczęcia Chrystusa, podob-nie jak w tajemnicy świętości Maryi, na udzielapodob-nie się Ducha Świętego. W ten sposób doskonała świętość Dziewicy i dar wcielenia Syna Bożego mogą więc być odczytane jedynie poprzez Jego uświęcające działanie.
Można więc słusznie stwierdzić, że od chwili wcielenia dziewic-two ludzkie zyskuje nowy wymiar. Staje się ono znakiem wyjątkowego wybrania przez Boga, a ze strony człowieka znakiem konsekracji Bogu, czyli całkowitego poświęcenia się Jemu na służbę. Dziewicze życie Ma-ryi – przed poczęciem Jezusa, w Jego zrodzeniu i zachowanie dziewic-twa przez całe życie – wyraża zasadniczą prawdę, że ma Ona spełnić funkcję Matki Syna Bożego, powierzoną Jej bezpośrednio przez Boga i prowadzącą do Niego, i że nie ma Ona w swoim życiu innego zada-nia. Współczesny świat bardzo często deprecjonuje znaczenie dziewictwa w życiu ludzkim – zarówno dziewictwa w życiu przedmałżeńskim, jak i dziewictwa rozumianego jako stały styl życia. Tymczasem Pan Bóg na przykładzie Maryi Dziewicy ukazuje, że dziewictwo jest jednym z największych darów, jakim człowiek może zostać obdarowany. Jest znakiem oblubieńczej miłości Boga i wybrania człowieka do wyjątkowej zażyłości i bliskości z Panem. Pojęte jako dar miłości Boga, ma uzyskać w wymiarze całego życia dogłębną odpowiedź na tę miłość, stając się tym samym – podobnie jak w życiu Maryi – czytelnym znakiem miłości Boga wobec każdego człowieka.