Diagnoza zapotrzebowania młodzieży na usługę doradczą

Jednym z czynników, które mogą pozytywnie wpłynąć na skuteczność doradztwa, jest trafne zdiagnozowanie zapotrzebowania uczniów na tę usługę. Wymiarów tej trafności może być wiele, jednak podstawowymi jej wskaźnikami są: z jednej strony adekwat-ność co do oczekiwań odbiorców – można ją nazwać „trafnością subiektywną” (przede wszystkim uczniów, ale również rodziców), lecz z drugiej także umiejętność rozpoznania ich obiektywnych potrzeb – czyli „trafność obiektywna”. Przeprowadzone badanie nie mierzyło potrzeb odbiorców ani nie analizowało opinii odbiorców co do usługi, która ich zdaniem byłaby najodpowiedniejsza. Zatem analizując kwestię diagnozy zapotrzebowania, trzeba pamiętać, że mimo iż rozpatrywane są problemy, które zgłasza mło-dzież, informatorami pozostają doradcy – to oni opowiadają sprawach, z którymi przychodzą do nich młodzi ludzie.

Pierwszą istotną obserwacją wynikającą z badania jest to, że tylko 67% doradców odpowiedziało twierdząco na pytanie: „Czy dia-gnozowane jest zapotrzebowanie młodzieży na usługę doradczą?” Brak owej diagnozy nie musi od razu świadczyć, że doradztwo jest świadczone źle – wskazuje tylko, że w szkół może być ono realizowane trochę „w ciemno”. Uwzględniając formę zatrudnie-nia doradcy, należy zauważyć, że diagnozę przeprowadza prawie 80% doradców „etatowych” (korelacja zmiennej określającej za-trudnienie doradcy etatowego ze zmienną dotyczącą przeprowadzania diagnozy za usługę doradczą jest statystycznie istotna, do-datnia, choć niewielka: Rs = 0,105; p < 0,005). Diagnozę przeprowadza się w:

„ 66% gimnazjów;

„ 60% zasadniczych szkół zawodowych;

„ 68% techników;

„ 74% liceów.

Doradcy byli także proszeni o wybranie z zaprezentowanej listy metod, za pomocą których dokonywana jest diagnoza. Osiem naj-częstszych wskazań (możliwe było wybranie kilku metod, zatem procenty nie sumują się do 100%; wybrano odpowiedzi, które uzy-skały około 80% wskazań i więcej) to:

„ rozmowy grupowe/indywidualne z uczniami praktykowane przez 95% doradców;

„ rozmowy z psychologiem/pedagogiem stosowane przez 85% doradców;

„ rozmowy z dyrekcją szkoły będące metodą diagnostyczną dla 85% doradców;

„ rozmowy grupowe/indywidualne z nauczycielami wykorzystywane przez 82% doradców;

„ kwestionariusz ankiety skierowanej do uczniów stosowany przez ponad 80% doradców;

„ własna intuicja będąca metodą diagnostyczną dla 80% doradców;

„ lektura opracowań merytorycznych (np. raporty z badań) stosowane przez 78% doradców;

„ rozmowy indywidualne/grupowe z rodzicami wykorzystywane przez 78% doradców.

Wysokie odsetki wskazań dla większości zaproponowanych odpowiedzi wskazują na dość wielonurtowy zakres deklarowanych metod diagnostycznych przez doradców, którzy w ogóle tę diagnozę dokonują. Warto jeszcze wspomnieć o innych kategoriach, które w kontekście diagnozy doradcy wskazywali rzadziej, a mianowicie: „Rozmowy, spotkania, konferencje z ekspertami”, „Rozmo-wy, spotkania z innymi doradcami”, „Kwestionariusz ankiety skierowany do rodziców” oraz „Kwestionariusz ankiety skierowany do nauczycieli”. Przyjęcie takiego modelu wybranych metod diagnostycznych może także świadczyć o tym, że co prawda doradcy czerpią z wielu źródeł informacje o zapotrzebowaniu uczniów na usługę doradczą, lecz są to źródła w zasadzie tylko w obrębie ich szkoły. Może to być pewną barierą w dopływie nowych rozwiązań w kontekście metod diagnostycznych.

Gdy już mamy informacje nt. metod diagnostycznych stosowanych przez doradców, warto zobaczyć, jakie problemy i jak często zgłasza młodzież. Wykres stosownej zmiennej – zróżnicowania problematyki sygnalizowanej przez uczniów – poniżej.

Wykres 5.9 Problematyka zgłaszana przez młodzież różnym typom doradców

Źródło: Obliczenia własne z badania.

Na początku trzeba zasygnalizować pewne ograniczenie, które jest zawarte w takiej prezentacji zagadnienia: to, że jakiś problem jest rzadziej zgłaszany doradcy, może wynikać z dwóch powodów; po pierwsze, może on faktycznie nie istnieć (lub pojawiać się relatywnie rzadziej) lub, po drugie, może być realnym problemem, jednak nie jest on przekazywany osobie świadczącej usługę po-radnictwa. Zrealizowane badanie nie jest w stanie rozróżnić tych dwóch sytuacji, więc wychodzi się z założenia, że jeśli jakaś spra-wa nie została zgłoszona doradcy, to znaczy, że jej nie ma.

„ Na powyższym wykresie widać, że najwięcej problemów (i najczęściej) jest zgłaszanych doradcy „etatowemu” i doradcy „pro-fesjonaliście”. Dotyczy to praktycznie wszystkich zaproponowanych w kafeterii zagadnień – z wyjątkiem dwóch.

„ Ww. dwa zagadnienia, które doradcy „etatowemu” są zgłaszane relatywnie rzadziej (tzn. rzadziej niż inne zagadnienia dla tej osoby, ale są również najrzadziej zgłaszane tej kategorii respondentom), to „problemy w nauce” i „problemy w kontaktach z ró-wieśnikami”. Zostały one celowo zaproponowane w tym pytaniu, aby zobaczyć, do jakiego stopnia doradca zajmuje się „do-radzaniem”, a do jakiego bierze na siebie szereg innych zadań, które nie powinny być w domenie jego aktywności. W tym kontekście widać wyraźnie, że doradca „etatowy” rzadziej niż inni doradcy wskazywał, iż młodzież zgłasza mu tego typu pro-blemy; także doradca „profesjonalista” rzadziej o tym wspomniał – jest to zadowalający wynik, chociaż można by oczekiwać, że przynajmniej te dwie kategorie doradców w ogóle nie będą zajmowały się ww. problemami. Podchodząc do zagadnienia z innej perspektywy, należy jednak zauważyć, że doradca jest zakorzeniony w sprawy uczniów i szkoły – pełni także inne funk-cje – trudno mu wyraźnie oddzielić, jakie problemy zgłaszają mu uczniowie w ramach różnych zadań, które on wykonuje.

Problemy w nauce Problemy w znalezieniu pracy/praktyk Trudności w wyborze zawodu Nieznajomość sposobów poszukiwania pracy Brak wiedzy, jak

zdobyć kwalifikacje wymagane w zawodzie

Trudności w zaplanowaniu dalszej drogi edukacyjnej

Nieznajomość specyfiki różnych zawodów Trudności w przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych Nieznajomość własnych kompetencji Problemy w kontaktach z rówieśnikami

Doradca „etatowy” Doradca „inna osoba” Doradca „początkujący” Doradca

„ Z powyższego wykresu można wnioskować – biorąc pod uwagę to, że najwięcej problemów jest zgłaszanych doradcy „etato-wemu” i doradcy „profesjonaliście” – że częstotliwość sygnalizowania szeregu problemów przez młodzież nie jest tylko funk-cją ich istnienia w szkole, ale w dużej mierze zależy od tego, czy potencjalny „odbiorca” komunikatu o owych problemach jest przygotowany do ich rozpoznania („wysłuchania”). Znajduje to potwierdzenie w dwóch istotnych statystycznie, dodatnich choć niezbyt silnych korelacjach pomiędzy zmienną określającą zatrudnienie doradcy „etatowego” i zmienną dotyczącą po-siadanych kwalifikacji formalnych a zmienną oddającą zróżnicowanie zgłaszanej problematyki przez młodzież. W tym sensie można mówić, że zgłaszane problemy zależą od osoby, do której są one kierowane.

Warto jeszcze przyjrzeć się problematyce zgłaszanej przez młodzież – lub, jak zostało to opisane wyżej – problematyce „rozpozna-wanej” przez doradców w zależności od typu szkoły.

Wykres 5.10 Problematyka zgłaszana przez młodzież w różnych typach szkół

Źródło: Obliczenia własne z badania.

Na powyższym wykresie widać, że w młodzież szkołach zawodowych – w odniesieniu do innych typów szkół – częściej zgłasza „trudności w przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych” oraz „nieznajomość sposobów poszukiwania pracy”. Trudno byłoby zna-leźć proste wytłumaczenie, dlaczego np. młodzież z liceów w tych dwóch obszarach o wiele rzadziej zgłasza te problemy. Prawdo-podobnie jest to odbicie efektu opisanego wcześniej – doradcy ze szkół zawodowych po prostu kładą większy nacisk na te dwa zagadnienia niż doradcy w liceach. Być może, dzięki temu „naciskowi”, młodzież jest bardziej świadoma tej kategorii spraw, tym niemniej, jeśli wrócić na chwilę do wykresu 5.8, widać wyraźnie, że jest to obszar doradztwa szczególnie rozwijany w szkołach za-wodowych. Problemy w nauce Problemy w znalezieniu pracy/praktyk Trudności w wyborze zawodu Nieznajomość sposobów poszukiwania pracy Brak wiedzy, jak

zdobyć kwalifikacje wymagane w zawodzie

Trudności w zaplanowaniu dalszej drogi edukacyjnej

Nieznajomość specyfiki różnych zawodów Trudności w przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych Nieznajomość własnych kompetencji Problemy w kontaktach z rówieśnikami