Doświadczenie Boga

Pytaniem sondującym „jakość” deklaracji wiary, mierzoną ich przełoże-niem na różne aspekty doświadczenia, było pytanie dotyczące doświadcze-nia Boga. W przypadku badanych rodziców zostało ono poddane nieznacznej modyfikacji ze względu na różnice sytuacji życiowej młodzieży i dorosłych: Tabela 11. Odpowiedzi na pytanie: W jakich sytuacjach przeżywa Pan/i

doświadczenie Boga?

W jakich sytuacjach

przeżywasz doświadczenie Boga?

Młodzież /Rodzice %

W

ogóle nie

Prawie w ogóle Trudno powiedzieć Tr^ochę przeżywam Najpełniej przeżywam

Spotkanie z drugim człowiekiem ^25,3_12,4 ^10,7 _6,8 ^35,4_41,8 ^12,5_27,2 ^3,6_9,1

Miejsce pracy 22,4 13,0 38,3 14,6 3,7 Lekcje religii 14,5 8,3 22,2 32,7 9,1 Osobista modlitwa ^7,0 _1,6 ^3,5_0,8 ^14,8 _8,4 ^22,8_21,2 ^38,4_61,4 Nabożeństwa w kościele ^9,4 _1,6 ^5,5_1,3 ^17,7 _8,5 ^27,0_25,1 ^27,2_57,9 W otoczeniu przyrody ^20,1 _6,0 ^11,0 _4,2 ^31,9_29,5 ^16,2_{32,5 20,3} ^7,6 W rodzinie ^13,6 _3,1 ^9,1_1,7 ^30,2_17,9 ^23,9_{35,3 35,7} ^8,5 Inne sytuacje, jakie?…...……

Źródło: opracowanie własne. Procenty nie sumują się do stu, gdyż nie wszyscy udzielili odpowiedzi na to pytanie.

Odpowiedzi na to pytanie nasuwają bardzo ciekawe spostrzeżenia. Po pierw-sze, ogólny bilans odpowiedzi wskazuje, że dorośli być może patrzą na życie w interesującej nas perspektywie bardziej refleksyjnie – co może oznaczać, że częściej zadają sobie pytanie o istnienie Boga w otaczającej ich rzeczywisto-ści, a przynajmniej potrafią wskazać sfery, w których to pytanie nie stwarza im

tak dużej trudności w odpowiedzi, jak w przypadku młodzieży. Zauważmy, że młodzież w odniesieniu do osobistej modlitwy i nabożeństw w kościele mia-ła dużo wyższy niż dorośli procent odpowiedzi „trudno powiedzieć” oraz zna-cząco niższy procent odpowiedzi pozytywnych w porównaniu z dorosłymi: po zsumowaniu „trochę przeżywam” i „najlepiej przeżywam” w przypadku mo-dlitwy jest to 61,2% młodzież i 82,6% dorośli, a w przypadku nabożeństwa w ko-ściele jest to odpowiednio 49,2 i 85,1%. Tak więc w zestawieniu z młodzieżą dorośli wypadają w tych obszarach „lepiej”. Można to interpretować jako po-parcie tezy Janusza Mariańskiego o „pełzającej sekularyzacji” wśród młodzie-ży, którą ostatnio autor formułuje jako „przyspieszoną pełzająca sekularyzację” (Mariański: 2018). Myślę, że jest to interpretacja bardziej prawdopodobna niż ta związana z fazą cyklu życia każdej z badanych grup. Wtedy w grę wchodzi-łaby teza, zgodnie z obserwacją, że im ludzie są starsi, tym są bardziej religijni, np. w wymiarze praktyk.

Drugim znacząco różnicującym wyniki obszarem doświadczenia Boga jest rodzina. Zsumowane wyniki pozytywne to u młodzieży 32,4%, w przypad-ku dorosłych 71%. Dodatkowo liczba wahających się, wybierających odpo-wiedź „trudno powiedzieć”, jest w przypadku dorosłych znacząco niższa (choć i tak przekracza 17%) oraz 35,7% dorosłych najpełniej doświadcza Boga w ro-dzinie, wobec 8,5% młodych dających taką odpowiedź.

Jak można skomentować te wyniki? Zacznijmy od interpretacji pozytyw-nej. W odczuciu dorosłych rodzina, życie rodzinne, zapewne dzieci, pełnią tu kluczową rolę. To ta sfera życia, w której odczuć można obecność Boga. Myślę, że wpływa na to przede wszystkim doświadczenie rodzicielstwa – cud narodzin i obserwacji rozwoju człowieka-dziecka, co daje pole do stawiania py-tań o sens życia oraz jego nieprzewidywalność czy „nieogarnialność”, kiedy nie jesteśmy w stanie do końca rozwikłać tajemnicy nowego życia i jego nie-powtarzalności, np. różnych charakterów dzieci. Dodatkowo w grę może wchodzić tu też doświadczenie pokoleniowe – obserwacja dziadków, star-szych członków rodziny.

Interpretacja podkreślająca aspekt negatywny, to wyniki wśród młodzieży, która w dużo mniejszym stopniu przeżywa doświadczenie Boga w rodzinie. Jak już wspomniałam kilka razy, młodzież ma inną perspektywę. Być może, kiedy sama założy rodzinę, a zwłaszcza doświadczy rodzicielstwa, zacznie do-świadczać Boga w rodzinie. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że skoro młodzież nie doświadcza Boga w rodzinie, to nie jest ona – rodzina dla niej obrazem Boga. Inaczej mówiąc, być może jest tak, że rodzice i relacje w rodzinie nie są budowane tak, aby to doświadczenie wzmacniać, aby rodzina była domowym Kościołem. Tak więc, chociaż nie możemy tu robić bezpośrednich porównań,

bo badani reprezentują dwa odrębne badania i dwie grupy, tzn. każda z nich mówi o swoich rodzinach, to jednak możemy założyć, że tak duże różnice w deklaracjach pokazują asymetrię relacji: rodzice doświadczają Boga w ro-dzinie – dzieci (badana młodzież) już w dużo mniejszym stopniu. Powtórzmy, nie są to dzieci tych rodziców, jednak można wysnuć wniosek, mimo iż rodzi-ce doświadczają Boga w rodzinie, to nie pokazują tego swoim dzieciom.

Na uwagę zasługują kolejne dwa wymiary – „drugi człowiek” i „praca”. Tutaj, w odniesieniu do badanych dorosłych, sytuacja nie przedstawia się już aż tak optymistycznie, a w zasadzie wygląda dość pesymistycznie. Jeśli zsu-mujemy odpowiedzi pozytywne, to jest to odpowiednio 36,3% oraz 18,3%. Tu też jest największy procent odpowiedzi „trudno powiedzieć” – 41,8% w przypadku pierwszym i 38,3% w drugim. Można przedstawić tu tę samą argumentację jak przy omawianiu tego pytania w odniesieniu do młodzieży. Ewangeliczne przesłanie postrzegania Boga w drugim człowieku ponosi tu cał-kowitą klęskę, zwłaszcza w środowisku pracy, gdzie dorośli spędzają przecież bardzo dużo czasu i gdzie najwyraźniej niemal w ogóle zawieszają postrze-ganie współpracowników w perspektywie relacji z bliźnim. Tak więc sfe-ra życia codziennego najwysfe-raźniej nie jest włączona w doświadczenie wiary. Można stwierdzić, że jest to wynik tyle niepokojący, ile potwierdzający intuicje co do jakości naszego chrześcijaństwa oraz siły oddziaływań duszpasterskich.

Można te wyniki skomentować z odniesieniem do rodziny, można też na nie spojrzeć socjologicznie i ewangelicznie. Jeśli chodzi o pierwszy

wy-miar, to znów, moim zdaniem, potwierdza się hipoteza próżni socjologicznej3,

pokazująca, że sfera rodziny jest przez społeczeństwo polskie ceniona i chro-niona przede wszystkim, a sfera społeczna nie jest włączana do wymia-ru najważniejszych doświadczeń. Jeśli przyjąć perspektywę ewangeliczną, to nasuwa się krytyka postawy skoncentrowanej tylko na najbliższych:

Je-śli bowiem miłujecie tych, którzy was miłują, cóż za nagrodę mieć będziecie? Czyż i celnicy tego nie czynią? I jeśli pozdrawiacie tylko swych braci, cóż szczególnego czynicie? Czyż i poganie tego nie czynią? (Mt 5, 46–47).

Reasumując, odpowiedzi na pytanie o doświadczenie Boga pokazują wy-raźny podział na sferę własnych odczuć, emocji i doświadczeń oraz na sferę

3 Stefan Nowak w 1979 r. użył pojęcia próżni socjologicznej dla charakterystyki społeczeństwa pol-skiego. „Pomiędzy poziomem grup pierwotnych a poziomem narodowej społeczności istnieje – z punktu widzenia identyfikacji ludzi i ich emocjonalnego zaangażowania – rodzaj próżni so-cjologicznej. Gdybyśmy chcieli naszkicować gigantyczny «socjogram» oparty na ludzkich po-czuciach Grupowej więzi i identyfikacji, to tak pojęta społeczna struktura naszego kraju jawiłaby się jako «federacja» grup pierwotnych, rodzin i grup opartych na przyjaźni, zjednoczonych w na-rodowej wspólnocie z bardzo słabymi innymi typami więzi tymi dwoma poziomami” (Nowak 1979: 160).

„zewnętrzną”, wykluczoną z doświadczenia wiary. Taki obraz kłóci się z pod-stawowym przesłaniem chrześcijaństwa. Jest to niepokojące tym bardziej że mamy tu do czynienia ze sferą deklaracji, a nie ich weryfikacji przez zacho-wania – w życiu bywa różnie, ale w tym pytaniu nie chodziło o ustalenie, czy respondenci rzeczywiście tak postępują jakby doświadczali Boga we wskaza-nych sytuacjach, lecz czy uważają, że te sfery życia pozwalają im doświadczać Boga. Innymi słowy, respondenci nie musieli się tu mierzyć z oceną własnych działań, ale raczej z pewnym zdefiniowaniem rzeczywistości, w której moż-na bądź nie możmoż-na doświadczać Boga.