5.1. Metodyka badań
5.1.3. Dobór i charakterystyka próby
Dane źródłowe do badań statystycznych, ze względu na niemożność wykorzystania wyłącznie źródeł wtórnych, zostały pozyskane metodą kwestionariuszową. Kwestionariusz ankiety rozprowadzony został techniką pocztową i w formie elektronicznej, za pośrednictwem wykupionego pakietu do tworzenia, zbierania i analizy danych z ankiet, w ramach serwisu ankietka.pl. Link i kod QR (quick response) do ankiety oraz wersje do wydruku zostały rozesłane do przedsiębiorstw stanowiących próbę badawczą. W celu uzyskania najszerszych i najpełniejszych informacji, zastosowano typowy przypadek doboru losowego. Założono dystrybucję ankiety w kilku grupach respondentów. Pierwszą stanowiło 500 największych polskich przedsiębiorstw z corocznego rankingu tygodnika „Polityka”. Następne grupy respondentów, z dostępnych baz adresowych, to menedżerowie ryzyka (lub osoby pełniące podobne funkcje) zrzeszeni w Stowarzyszeniu Zarządzania Ryzykiem POLRISK. Trzecią grupę stanowiły przedsiębiorstwa z bazy danych Centrum Edukacji Logistycznej CEL. Na ostatnią grupę – ostatecznie najliczniejszą − składali się studenci i absolwenci studiów podyplomowych w Wyższej Szkole Logistyki. Wskazany dobór próby umożliwił uzyskanie dość wysokiego zwrotu ankiet oraz uzyskanie danych zgodnie z zakresem przedmiotowym dysertacji − w grupie badanych przedsiębiorstw znalazły się w dużej mierze takie, w których stosuje się wybrane IZŁD. Nie mogą one być uznane za instrumenty wykorzystywane powszechnie, przez wszystkie przedsiębiorstwa działające na terenie Polski. Identyfikacja takiej populacji generalnej stwarzała problemy. Możliwym rozwiązaniem byłoby uzyskanie próby celowej, ale to wiązałoby się z przeprowadzeniem badań na mniejszej nielosowej próbie. Uwzględniając wskazane problemy, zdecydowano o podjęciu działań zwiększających szansę dotarcia do możliwie reprezentatywnej próby badawczej − zadowalającej pod względem wielkości i umożliwiającej przeprowadzenie analiz ilościowych, ale też uwzględniającej takie przedsiębiorstwa, w których potencjalnie mogłyby być stosowane wybrane IZŁD. Występowanie zakłóceń w przepływie dóbr i informacji jest powszechne, nie stanowiło więc ograniczenia w doborze próby. Ostatecznie zebrano 196 ankiet38. Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów działających na terenie Polski w 2011 roku [GUS 2012], wielkość próby − 196 podmiotów, pozwala ocenić wyniki na poziomie ufności równym blisko 98%, przy błędzie maksymalnym 5%
38 Należy podkreślić, że o reprezentatywności badania nie decyduje wielkość próby, lecz jej losowość. Zasadniczym celem w dotarciu do przedsiębiorstw o odpowiednim rozwoju IZŁD było zapewnienie poprawności analiz statystycznych pozwalających na wnioskowanie, nie musiały jednak znaleźć się w niej tylko przedsiębiorstwa stosujące jeden z wybranych IZŁD.
148 [naukowiec.org/dobor]. Nie ulega jednak wątpliwości, że gdybyśmy chcieli być pewni w 99,9% uzyskanych rezultatów, reprezentatywna wielkość próby dla podmiotów w Polsce stanowiłaby ponad 1000 przedsiębiorstw, co znacznie przekraczało możliwości badawcze autorki niniejszej pracy.
Próba badawcza była zróżnicowana pod względem wielkości przedsiębiorstw, biorąc pod uwagę zarówno wielkość zatrudnienia, jak i wielkość obrotu rocznego. Uzyskane dane przedstawiono w tabeli 9 i 10. Chociaż w generalnej populacji większość stanowią mikroprzedsiębiorstwa i przedsiębiorstwa małe, nie znalazło to odzwierciedlenia w badanej próbie. Rozkład taki był jednak do przewidzenia, gdyż wybrane IZŁD zazwyczaj są wykorzystywane w dużych i średnich przedsiębiorstwach, a respondenci często odmawiali wypełnienia ankiety, argumentując, że nie wykorzystują SS, JIT i VMI.
Tabela 9. Wielkość zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach
Wielkość przedsiębiorstwa według liczby zatrudnionych pracowników Częstość Procent ważnych Procent
Procent skumulowany Mikroprzedsiębiorstwa 1-9 osób 29 14,8 15,9 15,9
Małe przedsiębiorstwa 10-49 osób 49 25,0 26,9 42,9 Średnie przedsiębiorstwa 50-249 osób 50 25,5 27,5 70,3 Duże przedsiębiorstwa 250-499 osób 27 13,8 14,8 85,2 powyżej 500 osób 27 13,8 14,8 100,0 Liczba ważnych odpowiedzi 182 92,9 100,0
Systemowe braki danych 14 7,1 Ogółem liczba odpowiedzi 196 100,0
Źródło: opracowanie własne.
Tabela 10. Wielkośc obrótu rocznego w badanych przedsiębiorstwach
Wielkość przedsiębiorstwa według wielkości rocznego obrotu Częstość Procent ważnych Procent Procent skumulowany Mikroprzedsiębiorstwa – obrót nie przekroczył 2 milionów euro 56 28,6 30,9 30,9
Małe przedsiębiorstwa – obrót nie przekroczył 10 milionów euro 60 30,6 33,1 64,1 Średnie przedsiębiorstwa – obrót nie przekroczył 50 milionów euro 34 17,3 18,8 82,9 Duże przedsiębiorstwa – obrót powyżej 50 milionów euro 31 15,8 17,1 100,0 Liczba ważnych odpowiedzi 181 92,3 100,0
Systemowe braki danych 15 7,7 Ogółem liczba odpowiedzi 196 100,0
Źródło: opracowanie własne.
Próbę badawczą scharakteryzowano także pod kątem zajmowanego przez respondenta stanowiska w przedsiębiorstwie. Pozycja w hierarchii organizacyjnej przedsiębiorstwa ma znaczenie przy ocenie wiarygodności danych, dotyczących faktycznego wykorzystania wybranych IZŁD. Nie rozstrzyga jednak o ocenie ryzyka zakłóceń w łańcuchu dostaw.
149 Respondenci zajmowali przeważnie stanowiska niższego szczebla, jednak w grupie ogólnie nazwanej „inne” pojawiali się między innymi właściciele, prokurenci, tak więc osoby mające szczegółowe rozeznanie w sytuacji przedsiębiorstwa. Rozkład odpowiedzi na pytanie o zajmowane stanowisko w przedsiębiorstwie zamieszczono na wykresie 1.
Wykres 1. Stanowisko zajmowane w przedsiębiorstwie przez respondentów
1,1 2,1 7,4 16,4 39,2 33,9 ,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 Prezes\ wice prezes Dyrektor Menedżer wyższego szczebla Kierownik działu Specjalista inne
Źródło: opracowanie własne.
Przedsiębiorstwa stanowiące próbę badawczą charakteryzowały się niewielkimi liczbami bezpośrednich dostawców i dużymi liczbami bezpośrednich odbiorców, dane w ujęciu procentowym przedstawiono na wykresie 2. Natomiast szczegółowy rozkład częstości odpowiedzi udzielanych na pytanie M4 − Z iloma bezpośrednimi dostawcami/odbiorcami współpracuje Twoje przedsiębiorstwo?; zamieszczono w załączniku nr 4.
Wykres 2. Liczba bezpośrednich dostawców i odbiorców współpracujących z ankietowanym przedsiębiorstwem
150 Poza liczbą podmiotów uczestniczących w przepływie do i z przedsiębiorstwa, z którego pochodzili ankietowani, podjęto się jeszcze oceny zasięgu geograficznego sieci zaopatrzenia i dystrybucji każdego z przedsiębiorstw stanowiących próbę badawczą. Rezultaty zamieszczono na wykresie 3 (a tabelę częstości w załączniku nr 4). Wynika z niego, że ponad połowa respondentów pracuje w przedsiębiorstwach, których dostawcy i odbiorcy pochodzą spoza kraju. Siecią zaopatrzenia o charakterze globalnym dysponuje 29,8%, a o charakterze europejskim 21,5% przedsiębiorstw. Jeszcze więcej przedsiębiorstw realizuje procesy dystrybucji w skali globalnej – 34,6% i europejskiej − 29,1%. Analizując tak zwane surowe dane, okazuje się, że tylko w 10 przypadkach (5,1% próby) zarówno sieć zaopatrzenia jak i sieć dystrybucji badanego przedsiębiortwa ma charakter lokalny. Przedsiębiorstwa o zasięgu lokalnym, regionalnym i krajowym w odniesieniu do sieci zaopatrzenia i sieci dystrybucji jednocześnie, to 23,46% próby (46 przedsiębiorstw). Natomiast pozostałych 150 przedsiębiorstw dysponuje albo siecią zaopatrzenia, albo siecią dystrybucji, co najmniej na skalę europejską. Wśród nich 41 (20,92%) ma sieć zaopatrzenia o zasięgu krajowym (i mniejszym), a 19 (9,69%) sieć dystrybucji o zasięgu krajowym (i mniejszym). Tak więc, 2/3 przedsiębiorstw funkcjonuje w ramach międzynarodowych łańcuchów dostaw. Relacje z dostawcami i odbiorcami w skali krajowej utrzymują przede wszystkim mikroprzedsiębiorstwa i małe przedsiębiorstwa (31 z 46 przedsiębiorstw), zaledwie 5 dużych przedsiębiorstw nie ma swoich dostawców lub odbiorców poza granicami kraju.
Wykres 3. Zasięg sieci zaopatrzenia i dystrybucji przedsiębiorstw stanowiących próbę badawczą
Źródło: opracowanie własne.
Próbę badawczą stanowią przedsiębiorstwa o dużym zróżnicowaniu branżowym. Nie zastosowano tutaj tradycyjnego podziału, zgodnego z Polską Klasyfikacją Działalności
151 (PKD). Uznano, że respondenci mając, problem z przypisaniem rodzaju działalności swojego przedsiębiorstwa do którejś z kategorii, mogliby nie odpowiadać wcale. Poproszono więc, o wskazanie branży, sektora lub charakteru działalności ankietowanego przedsiębiorstwa. Pomimo to, 23,44% ankietowych nie podało informacji na ten temat. Pozostali podawali zakresy działalności gospodarczej, które można by przypisać do sekcji: I – transport, gospodarka magazynowa i łączność, D – przetwórstwo przemysłowe, również E – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę oraz F – budownictwo i G – handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów, samochodów, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego. Mając na uwadze obszerność wskazywanych zakresów działalności, szczegółowy wykaz zamieszczono w załączniku nr 4.