Dobrowolne oszczędzanie na emeryturę

Dobrowolne oszczędności emerytalne gromadzone są w trzech formach prawnych:

• Pracowniczych Programach Emerytalnych (PPE),

• Indywidualnych Kontach Emerytalnych (IKE),

• Indywidualnych Kontach Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE).

Oszczędności zgromadzone w ramach PPE, działających od 1999 roku, wyniosły 12,8 mld zł i stanowiły jedynie 1% ogółu oszczędności finansowych gospodarstw domowych na koniec 2018 roku. Oszczędności zgromadzone w IKE wyniosły 8,2 mld zł, a działające od stycznia 2012 r. IKZE zgromadziły 1,8 mld zł w 2018 roku. W sumie, dobrowolne programy emerytalne stanowiły jedynie 1,9% ogółu oszczędności gospodarstw domowych. Jest to bardzo mało i duże oczekiwania na poprawę sytuacji związane są z wprowadzeniem Pra-cowniczych Programów Kapitałowych, które mogą spowodować powszechność oszczędzania na emeryturę. Programy emerytalne wymagają promocji, dodat-kowych zachęt, a w szczególności – edukacji (KNF, 2016).

Pracownicze Programy Emerytalne zgromadziły największe aktywa spośród produktów dobrowolnego oszczędzania. Potwierdza to tezę, że organizowane i sponsorowane przez pracodawcę oszczędności są najatrakcyjniejszą formą oszczędzania dla przyszłych emerytów. Oprócz tego, ważna jest wygoda, niższe koszty obsługi i niskie prowizje pobierane przez instytucje finansowe. W tabe-li 5 pokazana jest wartość środków zgromadzonych w PPE w poszczególnych formach prawnych:

a) umowa o wnoszenie przez pracodawcę składek do funduszu inwestycyjnego, b) pracowniczego funduszu emerytalnego,

c) umowa grupowego ubezpieczenia na życie pracowników z zakładem ubez-pieczeń w formie grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Na koniec 2018 roku funkcjonowało 1230 PPE, prowadzonych przez 1389 pracodawców, w których zarejestrowano łącznie 426,0 tysięcy uczestni-ków, przy czym uczestników czynnych było 334,3 tys. Niestety, rynek pracowni-czych programów emerytalnych rozwijał się wolno i objął niewielką liczbę osób aktywnych zawodowo (ok. 2,6%).

Ta b e l a 5. Liczba uczestników i wartość aktywów PPE, dane na grudzień 2018 roku

Forma programu Liczba

kont czynnych (tys.)

Liczba kont biernych

(tys.)

Liczba kont razem

(tys.)

Wartość (mld zł)

Fundusze inwestycyjne 229,6 55,1 284,7 7,7

Pracownicze fundusze emerytalne 16,0 17,3 33,3 1,8

Zakłady ubezpieczeń na życie 88,7 19,3 108 3,3

Razem 334,3 91,7 426 12,8

Źródło: KNF, 2019a

Największe aktywa, tj. 60%, zgromadzone są w PPE prowadzonym poprzez fundusze inwestycyjne, mają one również najwięcej członków. Najwyższe śred-nie aktywa w przeliczeniu na jednego członka uzyskały pracownicze fundusze emerytalne. Na koniec 2018 r. ok. 78% osób objętych dobrowolnym zabez-pieczeniem emerytalnym w ramach PPE stanowili uczestnicy czynni, na rzecz których pracodawca odprowadził składki podstawowe.

Indywidualne Konta Emerytalne wprowadzono w 2004 roku, ale nie osią-gnęły popularności. W roku 2008 podwyższono kwoty limitu wpłat na IKE do trzykrotności przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięczne-go w miesięczne-gospodarce narodowej na dany rok. Liczba osób, które posiadały konta IKE w na koniec 2018 r. wyniosła 995,7 tys. Na koniec 2018 r. IKE prowadzo-ne były przez: 57 instytucji finansowych: 14 zakładów ubezpieczeń na życie, 18  towarzystw funduszy inwestycyjnych, 7 domów maklerskich, 13 banków i 5 powszechne towarzystwa emerytalne.

Ta b e l a 6. Liczba uczestników i wartość aktywów IKE, dane na grudzień 2018 roku

Forma programu Liczba kont (tys.) Wartość (mld zł)

Zakłady ubezpieczeń 562,5 2,6

Fundusze inwestycyjne 316,8 2,7

Domy maklerskie 32,5 1,4

Bbanki 78,2 1,8

Dobrowolne fundusze emerytalne 5,3 0,06

Ogółem 995,7 8,7

Źródło: KNF, Raport IKE oraz IKZE w 2018 r.

Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego wprowadzono 1 stycz-nia 2012 roku w celu poszerzestycz-nia oferty i uatrakcyjniestycz-nia programów emerytal-nych pod względem podatkowym. W grudniu 2018 r. mieliśmy 730,4 tys. kont IKZE. Szybko rosnąca liczba kont IKZE w stosunku do kont IKE świadczy o silnym czynniku motywującym, jakim jest możliwość odliczenia wpłaty od podatku dochodowego. Od stycznia 2014 roku wprowadzono również zapis, że od wypłaty z IKZE pobierany będzie w przyszłości podatek w zryczałtowanej formie 10% dochodu, co jest istotnym uatrakcyjnieniem, ponieważ wcześniej przewidywano opodatkowanie wypłat na zasadach ogólnych.

Ta b e l a 7. Liczba uczestników i wartość aktywów IKZE, dane na grudzień 2018 roku

Forma programu Liczba kont (tys.) Wartość (mln zł)

Zakłady ubezpieczeń 447,3 635,1

Fundusze inwestycyjne 150,2 1083

Domy maklerskie 11,1 119,3

Banki 20,3 156,2

PTE, dobrowolne fundusze emerytalne 101,3 320,8

Ogółem 730,4 2314,9

Źródło: KNF, Raport IKE oraz IKZE w 2018 r.

Działania na rzecz rozwoju III filara nie spotkały się z dużym zainteresowa-niem społeczeństwa. Tylko 4,3% liczby osób pracujących ma konto IKZE oraz 5,8% liczby osób ma konto IKE. Główne przyczyny małego rozwoju PPE i IKE upatrywane były w braku ulgi w podatku dochodowym (od wpłacanej składki) przy oszczędzaniu w tych formach. Zwolnienie z podatku od zysków kapitało-wych stanowi odroczoną w czasie i zbyt małą zachętę. Do kolejnych przyczyn małego zainteresowania można też zaliczyć przepisy utrudniające tworzenie i obsługę programów emerytalnych. Istnieje również potrzeba uelastycznienia dysponowania wkładem (oszczędnościami) z zachowaniem celu emerytalnego w zależności od różnych okoliczności życiowych. Pracownicze Programy Kapi-tałowe mają rozwiązania, które spełniają ww. wymogi.

Przyczynami małej popularności gromadzenia oszczędności długotermino-wych i emerytalnych są m.in.:

• niskie dochody bieżące przeważającej liczby gospodarstw domowych prze-kładają się na brak możliwości generowania i lokowania nadwyżek finan-sowych z przeznaczeniem na przyszłą konsumpcję po osiągnięciu wieku emerytalnego;

• część gospodarstw domowych nie wykazuje skłonności do długotermino-wego oszczędzania;

• brak jest świadomości niskiej stopy zastąpienia, czyli niskiej wartości przy-szłej emerytury z obowiązkowego systemu w stosunku do ostatnich wyna-grodzeń;

• część społeczeństwa jest przekonana, że państwo jest odpowiedzialne za świadczenia emerytalne i zatroszczy się o dochody przyszłych emerytów;

• negatywna kampania prowadzona przy okazji ograniczania działalności otwartych funduszy emerytalnych, która spowodowała niechęć klientów do instytucji finansowych lokujących oszczędności klientów na rynku kapitało-wym;

• nierozstrzygnięta kwestia dalszego funkcjonowania OFE i trudne do prze-widzenia skutki ewentualnej „nacjonalizacji” aktywów posiadanych przez OFE.