o różnym ukierunkowaniu produkcyjnym
Wstęp
Celem artykułu jest analiza wyników ekonomicznych gospodarstw rol-nych ukierunkowarol-nych na różne rodzaje produkcji rolniczej. Podstawą empiryczną analizy są dane gromadzone na potrzeby systemu zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych gospodarstw rolnych (Polskiego FADN) w 2010 r. Polski FADN jest elementem unijnego systemu monito-rowania gospodarstw rolnych, który stanowi narzędzie wspomagające kre-owanie Wspólnej Polityki Rolnej.
Rachunkowość dla potrzeb Polskiego FADN jest prowadzona według metod obowiązujących we wszystkich państwach członkowskich Unii Eu-ropejskiej. Rolnik rejestruje w księgach rachunkowych zarówno dane ilo-ściowe, jak i wartościowe. Pieczę nad rolnikami prowadzącymi rachunko-wość sprawują doradcy ze wszystkich 16 ośrodków doradztwa rolniczego.
W Polskim FADN uczestniczą rolnicy posiadający gospodarstwa miesz-czące się w strukturze próby badawczej, określonej dla każdego z 4 regio-nów Polskiego FADN i którzy wyrazili zgodę na prowadzenie rachunko-wości i udostępnienie swoich danych rachunkowych.
Zbiór gospodarstw współpracujących w Polskim FADN jest statystycz-nie reprezentatywną pod względem wielkości ekonomicznej i typu rolni-czego próbą gospodarstw towarowych w Polsce. W polu obserwacji Pol-skiego FADN znajduje się 738 tys. gospodarstw rolnych, których wielkość ekonomiczna, wyrażona kwotą standardowej produkcji (SO), wynosi co
najmniej 4 tys. euro. Gospodarstwa znajdujące się w polu obserwacji Pol-skiego FADN obejmują prawie 37% wszystkich sklasyfikowanych w reje-strze statystycznym według zasad wspólnotowej typologii gospodarstw rol-nych. Udział tego zbioru gospodarstw w tworzeniu wartości standardowej produkcji całego sektora gospodarstw rolnych w Polsce wynosi ok. 90%, w tym 83% w posiadanych zasobach użytków rolnych i prawie 93% w ogól-nej liczbie sztuk przeliczeniowych posiadanych zwierząt. Pozostała grupa gospodarstw nieobjęta badaniami FADN to drobne jednostki nie mające orientacji prorynkowej, odzwierciedlające raczej pewien sposób życia i zamieszkiwania ludzi posiadających ziemię rolniczą, nie zaś – zawód i produkcję rolną na rynek. Ta grupa, obejmująca ok. 2/3 gospodarstw, wytwarza mniej niż 10% wartości dodanej całego rolnictwa. Dla lepszego zobrazowania minimalnej wielkości ekonomicznej (4 tys. euro SO) kwali-fikującej gospodarstwo do pola obserwacji Polskiego FADN, taką wartość SO osiąga gospodarstwo rolne uprawiające w monokulturze 10-12 ha psze-nicy. Od 2010 roku gospodarstwa rolne funkcjonujące na obszarze Unii Europejskiej są klasyfikowane według nowych zasad Wspólnotowej Typo-logii Gospodarstw Rolnych (w skrócie WTGR).
Konieczność modyfikacji parametrów używanych w typologii zaistnia-ła po oddzieleniu przyznawanych rolnikom pzaistnia-łatności od realizowanego przez nich rozmiaru produkcji rolniczej (ang.: decoupling'u). W tych zmie-nionych warunkach, gdy w wartości produkcji określonej działalności rol-niczej nie uwzględnia się przychodów z dopłat, wartość produkcji okre-ślonej działalności rolniczej liczona według cen rynkowych nie pokrywa w niektórych państwach członkowskich wartości ponoszonych kosztów bez-pośrednich. To w rezultacie powodowało wystąpienie ujemnych wartości współczynników SGM, a tym samym niemożliwość ich zastosowania w ty-pologii gospodarstw rolnych.
Prosięta do 20 kg 42,3 -30,0
Byczki 1-2 lata 173,6 -94,0
Tabela 1 Wpływ dopłat bezpośrednich na wartość współczynnika SGM dwóch rodzajów działalności rolniczej w Finlandii
Źródło: Obliczenia własne wg danych Eurostatu.
Działalność
Wartość współczynnika SGM „2002”
w euro
z dopłatami bez dopłat
W zmodyfikowanej w 2010 r. Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych ma zastosowanie parametr ekonomiczny – Standardowa Produk-cja (SO) – skrót od nazwy Standard Output. Standardowa ProdukProduk-cja (SO), dotycząca danej uprawy lub zwierzęcia, to średnia z 3 (docelowo z 5) lat wartość produkcji określonej działalności rolniczej (roślinnej lub zwierzę-cej), uzyskana z jednego hektara lub od jednego zwierzęcia.
Przy użyciu tego parametru gospodarstwa są klasyfikowane według dwóch cech:
– wielkość ekonomiczna, – typ rolniczy.
Tabela 2 Wartość jednostkowa i ekwiwalent wartości SO dolnego progu pola obserwacji Polskiego FADN, wyrażony w jednostkach fizycznych działalności rolniczych (wg SO „2004” i regionów FADN)
Źródło: L. Goraj, E. Olewnik: FADN i Polski FADN. IERiGŻ-PIB. Warszawa 2011.
Pomorze i Mazury h a 1 749 405 9,88
Wielkopolska i Śląsk h a 1 891 438 9,13
Mazowsze i Podlasie h a 1 450 336 11,91
Małopolska i Pogórze h a 1 483 343 11,65
Pomorze i Mazury h a 5 580 1 292 3,10
Wielkopolska i Śląsk h a 6 341 1 469 2,72
Mazowsze i Podlasie h a 7 207 1 669 2,40
Małopolska i Pogórze h a 6 465 1 497 2,67
Pomorze i Mazury szt. fiz. 4 543 1 052 3,80 Wielkopolska i Śląsk szt. fiz. 4 569 1 058 3,80 Mazowsze i Podlasie szt. fiz. 3 859 894 4,50 Małopolska i Pogórze szt. fiz. 3 862 894 4,50
Pomorze i Mazury szt. fiz. 1 039 241 16,60
Wielkopolska i Śląsk szt. fiz. 1 073 249 16,10 Mazowsze i Podlasie szt. fiz. 1 082 251 16,00 Małopolska i Pogórze szt. fiz. 1 051 243 16,40 Pszenica
W klasyfikacji gospodarstw rolnych według ich wielkości ekonomicznej, dotychczas używaną Europejską Jednostkę Wielkości (ESU, skrót od nazwy European Size Unit), zastąpiono bezwzględną wartością standardowej pro-dukcji, wyrażaną w europejskiej jednostce monetarnej – euro. Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego jest sumą wartości cząstkowych Stan-dardowej Produkcji (SO) – rodzajów działalności rolniczej realizowanych w gospodarstwie. Na podstawie tak obliczonej całkowitej wartości SO, go-spodarstwo rolne jest zaliczane do jednej z 6 klas wielkości ekonomicznej.
Drugim kryterium stosowanym w WTGR jest typ rolniczy gospodar-stwa rolnego, określany na podstawie udziału poszczególnych rodzajów działalności rolniczej w tworzeniu całkowitej wartości SO w gospodar-stwie. Typ rolniczy gospodarstwa, wyznaczony według tego kryterium, od-zwierciedla jego ukierunkowanie produkcyjne. W zależności od pożąda-nego stopnia dokładności, typy rolnicze gospodarstw są dzielone na:
8 typów ogólnych, 21 typów podstawowych i 61 typów szczegółowych.
W formule ustalania typów rolniczych mają zastosowanie dwie warto-ści progowe wynoszące: 1/3 i 2/3 całkowitej wartowarto-ści SO. Zgodnie z tą formułą, gospodarstwa, w których żadna z działalności rolniczych nie prze-kracza 1/3 wartości całkowitej SO, są określane jako „,mieszane”, nato-miast te, w których udział jednej grupy działalności przekracza 2/3 warto-ści SO, zaliczane są do gospodarstw specjalistycznych.