Dotacje unijne to środki finansowe pozyskiwane z funduszy unijnych na realizację celów, priorytetów przyjętych w ramach krajowych lub
regio-nalnych programów operacyjnych 54. W związku z realizacją projektów
finan-sowanych ze środków pochodzących z funduszy unijnych, pomoc publiczna
może występować na trzech różnych poziomach 55:
54 Fundusze unijne to środki finansowe wykorzystywane w celu wspierania i restrukturyzacji gospodarek krajów członkowskich Unii Europejskiej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Fundu-sze_Unii_Europejskiej (data odczytu 3.11.2016).
55 Stanowisko Ministerstwa Rozwoju Regionalnego – Instytucji Koordynującej RPO w sprawie sposobu oceny występowania pomocy publicznej w projektach z zakresu edukacji przewidzianych do dofinansowania w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, file:///E:/Pomoc%20 publiczna%20w%20oświacie/stanowisko%20MRR%20-%20RPO (data odczytu 6.11.2016).
– dofinansowania projektu środkami dotacji unijnej,
– posiadania i dysponowania przez beneficjenta produktów nabytych w ramach realizacji projektu dofinansowanego dotacją unijną, – wykorzystania majątku wytworzonego lub nabytego w ramach
pro-jektu finansowanego dotacją unijną w celu dostarczenia określonych świadczeń innym podmiotom.
Jeżeli projekt zostanie zakwalifikowany do dofinansowania jako służący do realizacji zadań w ramach Krajowego Systemu Edukacji, czyli wskazane zostanie jego powiązanie z działalnością statutową (podstawową) szkoły, dofinansowanie to nie podlega przepisom o pomocy publicznej. Na ogół dotyczy to projektów związanych z dofinansowaniem zadań bieżących. Inaczej jest przy projektach związanych z realizacją zadań inwestycyjnych, tzw. infrastrukturalnych. Analiza możliwości uznania dofinansowania realizacji projektu za pomoc publiczną w odniesieniu do szkół powinna być przeprowadzona ze szczególną starannością w przypadku, gdy w ra-mach projektu przewidziano budowę, rozbudowę, remont, przebudowę, rewaloryzację, konserwację, renowację, restaurację, zachowanie lub ada-ptację obiektu lub zespołów obiektów z przeznaczeniem na działalność
komercyjną 56.
W sytuacji gdy zakres projektu oraz działalność, o którego dofinanso-wanie ubiega się beneficjent, wykraczają w całości poza Krajowy System Edukacji, czyli gdy chodzi o działalność komercyjną – gospodarczą i ofe-rowanie usług w rozumieniu wspólnotowym, należy zastosować wytyczne dotyczące pomocy publicznej. Chyba że dany podmiot działający w systemie oświaty ze względu na zakres geograficzny działalności nie otrzymuje pomocy publicznej w rozumieniu art. 107, ust. 1 TofUE.
Często projekty są skonstruowane w ten sposób, że beneficjentem korzyści z przedsięwzięcia jest organ prowadzący szkołę, np. jednostka samorządu terytorialnego, jednakże majątek nabyty lub wytworzony przez tego beneficjenta ma być wykorzystywany przez inny podmiot, np. szkołę. W takich przypadkach sama realizacja projektu w ramach programu ope-racyjnego nie jest obarczona występowaniem pomocy publicznej, jako że beneficjent – szkoła, co do zasady, nie wykorzystuje zasobów pozyskanych w ramach projektu do prowadzenia działalności wykonywanej w warunkach konkurencji. Jeżeli jednak w wyniku jakiegoś przedsięwzięcia podmiot pu-bliczny – szkoła pozyska nowe zasoby majątkowe, które udostępni innemu
56 Przez działalność komercyjną w omawianym zakresie należy rozumieć w szczególności świadczenie usług poza publicznym systemem edukacji (np. wynajem sal konferencyjnych, prowadzenie kawiarni, restauracji, sklepów lub wynajem powierzchni obiektu w celach ko-mercyjnych, prowadzenie badań naukowych na zlecenie przedsiębiorców itp.).
podmiotowi, sytuacja ta wymagać będzie weryfikacji pod względem pomocy publicznej. W tej sytuacji odbiorcą pomocy jest podmiot, któremu udostęp-niono mienie (np. użyczający, najemca, dzierżawca). Przy czym oddanie majątku w użytkowanie (bezpłatne lub po stawkach niższych niż rynkowe) nie będzie stanowiło pomocy publicznej dla podmiotu otrzymującego mają-tek, jeśli podmiot ten przeniesie wszelkie korzyści ekonomiczne wynikające z tego użytkowania na inne podmioty, czyli ostatecznych odbiorców pomocy publicznej.
Jeżeli dysponowanie przez publicznego beneficjenta majątkiem wytwo-rzonym lub nabytym w ramach projektu finansowanego środkami z programu operacyjnego wiąże się z wystąpieniem pomocy publicznej, to obowiązek zapewnienia legalności tej pomocy spoczywa na tym beneficjencie.
W każdej ze wskazanych sytuacji wnioskodawca – beneficjent winien dostarczyć, na podstawie stosownych wytycznych przygotowanych przez instytucje zarządzające, dokumenty wskazujące na zakres i podstawę prawną działania, sposób finansowania działalności i uzyskiwane przychody, analizę „rynku usług edukacyjnych”, na którym działa, oraz oświadczenie o spo-sobie i zakresie wykorzystywania infrastruktury wytworzonej w ramach projektu.
W systemie oświaty przykładem programu, w ramach którego prze-kazywana jest dotacja, która może stanowić pomoc publiczną. jest 16 re-gionalnych programów operacyjnych (RPO). Programy te są adresowane w szczególności do szkół prowadzących działalność w zakresie kształcenia ustawicznego, kształcenia praktycznego oraz zajmujących się kształceniem zawodowym.
W przypadku szkół prowadzących działalność z zakresu kształcenia ustawicznego, tzw. centrów kształcenia ustawicznego, w świetle rozstrzygnięć wspólnotowych dotyczących pomocy państwa w zakresie przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym, ważne jest zbadanie:
a. czy i w jakim zakresie prowadzona działalność dotyczy form kształce-nia realizowanych na zlecenie władz publicznych i w oparciu o środki przekazywane przez władze publiczne (tj. w oparciu o tzw. system publiczny)? Jeżeli działalność centrum jest finansowana w przewa-żającej części ze środków publicznych i w oparciu o programy oraz standardy wyznaczone przez władze publiczne, można, co do zasady uznać, że mieści się w Krajowym Systemie Edukacji. Oznacza to, że dofinansowanie przyznane tej działalności nie stanowi pomocy publicznej (brak statusu przedsiębiorcy);
b. czy działalność centrum nie opiera się w przeważającej większości na świadczeniu kursów komercyjnych, których zakres i forma nie dotyczą zagadnień powierzonych przez władze publiczne (tzw.
system komercyjny)? Jeżeli głównym źródeł finansowania dzia-łalności są opłaty pobierane od słuchaczy, jest to działalność po-legająca na oferowaniu usług za wynagrodzeniem, co oznacza, że przekazana dotacja podlega przepisom dotyczącym pomocy publicznej.
W przypadku gdy nie jest możliwe jednoznaczne przypisanie zakresu działalności wyłącznie do systemu publicznego czy komercyjnego, reali-zacja projektu dotyczyć będzie obydwu rodzajów działalności (lub na in-frastrukturze wytworzonej w ramach projektu będzie również prowadzona działalność wykraczająca poza cele statutowe, finansowane ze środków publicznych), to wówczas stosowany jest mechanizm ograniczający wielkość wsparcia proporcjonalnie do obszaru związanego z działalnością systemu
publicznego 57.
W odniesieniu do szkół technicznych, warsztatów zawodowych i in-nych form kształcenia zawodowego, w ramach których uczniowie realizu-jąc praktyki zawodowe świadczą usługi, uznaje się, że jeśli sposób i zakres ich wykonywania jest związany wyłącznie z programem nauczania, a cena za usługę regulowana jest przepisami odrębnymi (np. w przepisach wykonaw-czych ustalona jest cena za badanie techniczne pojazdu) oraz infrastruktura wytworzona w ramach projektu będzie wykorzystywana wyłącznie do pro-wadzenia działalności dydaktycznej, to brak jest przesłanek do uznania wsparcia za pomoc publiczną. Jednak już w przypadku, gdy na majątku będzie dodatkowo prowadzona działalność usługowa lub produkcyjna, wy-kraczająca poza zakres działalności dydaktycznej, stosowany jest mechanizm ograniczający wielkość wsparcia. Oznacza to, że przyznanie środków winno nastąpić w sposób proporcjonalny do zakresu, w jakim infrastruktura wy-tworzona w ramach projektu będzie wykorzystywana do zadań statutowych finansowanych ze środków publicznych.
Przykładem wsparcia stanowiącego pomoc publiczną jest dotacja unijna przyznana na modernizację szkolnictwa zawodowego, a dokładnie dotacja przeznaczona na zakup wyposażenia do pracowni zawodowych. W ramach praktyk realizowanych w pracowniach wytwarzane są narzędzia podlegające sprzedaży na rynku. Potwierdzeniem tego jest przeprowadzony test pomocy publicznej przedstawiony w tabeli II.5.
57 Stanowisko Ministerstwa Rozwoju Regionalnego – Instytucji Koordynującej RPO w sprawie sposobu oceny występowania pomocy publicznej w projektach z zakresu edukacji przewi-dzianych do dofinansowania w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, file:///E:/ Pomoc%20publiczna%20w%20oświacie/stanowisko%20MRR%20-%20RPO (data odczytu 27.10.2016).
Tabela II.5. Test pomocy publicznej w zakresie dotacji unijnej przekazanej na modernizacje szkolnictwa zawodowego
Lp. Pytania służące do określenia – czy w ramach danej transakcji występuje pomoc publiczna
Odpowiedź
Tak/Nie Uzasadnienie
1. Czy ostatecznym beneficjentem pomocy jest przedsiębiorca (w
ro-zumieniu prawa wspólnotowego)? TAK
Beneficjentem pomocy jest JST, a dokładnie szkoła prowadzana przez JST prowadząca działal-ność gospodarczą polegająca na sprzedaży wytworzonych narzędzi (szkoła – przedsiębiorcą) 2. Czy wsparcie zostało zastosowane przez państwo członkowskie? TAK Wsparcie jest udzielone z bud-żetu UE za pośrednictwem
państwa polskiego 3. Czy zastosowane wsparcie dotyczy środków publicznych? TAK
Instrumentem wsparcia jest dota-cja, której źródłem finansowania są środki państw członkowskich – budżetu UE
4.
Czy zastosowane wsparcie spo-woduje przysporzenie materialne, korzyść ekonomiczną dla benefi-cjenta?
TAK
Udzielone wsparcie umożliwia ograniczenie finansowania da-nego zadania ze źródeł pań-stwowych.
Środki te są uzyskiwane na warunkach korzystniejszych niż oferowane przez rynek 5. Czy zastosowane wsparcie ma charakter selektywny? TAK Wsparcie jest adresowane do wybranej grupy organizacji –
szkół zawodowych
6.
Czy wskutek zastosowania wsparcia następuje lub czy istnieje groźba naruszenia konkurencji? Czy wskutek zastosowania wspar-cia następuje uprzywilejowanie wybranych przedsiębiorstw lub produkcji niektórych towarów?
TAK
Zastosowane wsparcie może naruszać konkurencję. Dana JST czy szkoła będzie w sytuacji uprzywilejowanej w relacji do in-nych podmiotów rynkowych świadczących analogiczną usługę
7. Czy zastosowane wsparcie wpływa na wymianę handlową między
państwami członkowskimi? TAK
Zastosowane wsparcie potencjal-nie może wpływać na wymianę handlową, jeżeli na rynku tę samą usługę mogą świadczyć podmioty zagraniczne. Nie ma tu znaczenia, czy beneficjentem jest duży, czy mały podmiot, jaki jest zakres jego działalności, czy działa wyłącznie na rynku lokalnym