Pomoc publiczna jest działaniem wspierającym wybrane podmioty lub sektory gospodarcze. Zakres jej stosowania i wykorzystywane narzędzia zależą od kierunków i celów polityki gospodarczej realizowanej w danym kraju. Można wyróżnić trzy kategorie pomocy publicznej udzielanej przed-siębiorcom w oparciu o art. 107, ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Jest to pomoc:
− regionalna, − horyzontalna, − sektorowa.
Kryterium, zgodnie z którym daną pomoc można uznać za pomoc regio-nalną, jest miejsce prowadzenia działalności gospodarczej. Pomoc taką mogą otrzymać wyłącznie te podmioty, które prowadzą swoją działalność na obszarze o niskim poziomie rozwoju gospodarczego w porównaniu do sytuacji w całej UE. Podstawowymi dokumentami regulującymi zasady przyznawania pomocy regionalnej są wytyczne UE w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata
2014-2020 48 oraz rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustalenia mapy
pomocy regionalnej na lata 2014-2020 49. Zgodnie z zapisami rozporządzenia
udzielanie pomocy regionalnej jest dopuszczalne na obszarze całego kraju w ramach tzw. maksymalnych intensywności pomocy wskazanych w par. 3 rozporządzenia. Maksymalna intensywność pomocy regionalnej liczona jako stosunek wartości pomocy regionalnej, wyrażonej w ekwiwalencie dotacji brutto do kosztów kwalifikujących się do objęcia tą pomocą wynosi:
– 50% – na obszarach należących do województw: lubelskiego, pod-karpackiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego,
– 35% – na obszarach należących do województw: kujawsko-skiego, lubukujawsko-skiego, łódzkiego, małopolkujawsko-skiego, opolkujawsko-skiego, pomor-skiego, świętokrzypomor-skiego, zachodniopomorskiego oraz na obszarach należących do podregionów: ciechanowsko-płockiego, ostrołęcko--siedleckiego, radomskiego i warszawskiego wschodniego,
– 25% – na obszarach należących do województw: dolnośląskiego, wielkopolskiego, śląskiego,
– 20% – na obszarze należącym do podregionu warszawskiego za-chodniego,
– 15% – na obszarze należącym do miasta stołecznego Warszawy w okresie od dnia 1 lipca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2017 r., – 10% – na obszarze należącym do miasta stołecznego Warszawy
w okresie od dnia 1 stycznia 2018 r. do dnia 31 grudnia 2020 r. Dodatkowo maksymalną intensywność pomocy regionalnej udzielanej małym lub średnim przedsiębiorcom, w rozumieniu ustalonym przez Komisję Unii Europejskiej, z wyłączeniem nowych inwestycji o kosztach kwalifiko-wanych przekraczających 50 mln euro, podwyższa się o 20 punktów pro-centowych brutto w przypadku małych przedsiębiorców oraz o 10 punktów
48 Wytyczne Komisji Europejskiej w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2014-2020, Dz. Urz. UE 2013, C 209/1.
49 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2014 r. w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej na lata 2014-2020, Dz. U. 2014, poz. 878.
procentowych brutto w przypadku średnich przedsiębiorców, w stosunku do maksymalnej intensywności określonej dla poszczególnych obszarów. Nie jest dozwolone w zakresie określonym przez Komisję udzielanie pomocy regionalnej przedsiębiorcom zagrożonym upadłością, podmiotom w sekto-rze hutnictwa żelaza i stali, w sektosekto-rze włókien syntetycznych, w sektosekto-rze rybołówstwa i akwakultury, w sektorze rolnictwa, leśnictwa, w sektorze
transportu, energetyki oraz portom lotniczym 50.
Wymogiem udzielenia regionalnej pomocy inwestycyjnej jest złożenie przez beneficjenta – przedsiębiorcę wniosku o przyznanie dofinansowania przed rozpoczęciem prac nad realizacją przedsięwzięcia. Wniosek taki musi być zakwalifikowany do udzielenia pomocy i potwierdzony przez odpowiedni organ administracyjny na szczeblu krajowym. Aby został on pozytywnie zweryfikowany, konieczne jest spełnienie nie tylko wymogów formalnych i merytorycznych, ale także wykazanie tzw. efektu zachęty, czyli przepro-wadzenie dowodu, że bez pomocy publicznej projekt nie mógłby zostać
zrealizowany 51.
Z kolei pomoc horyzontalna o charakterze międzysektorowym kierowana jest do wszystkich przedsiębiorców, którzy otrzymując wsparcie finansowe, będą przyczyniali się do realizacji określonych celów, poprawiających warunki ich funkcjonowania, nie pozostając w sprzeczności z celowością pomocy horyzontalnej. Jej przeznaczeniem jest ułatwianie rozwoju niektórych działań gospodarczych lub ważnych projektów, także na gruncie wspólnotowym. Otrzymanie tego rodzaju pomocy nie jest uzależnione od regionu, w jakim prowadzona jest działalność, lecz celu, na jaki zostanie przeznaczona. Pomoc horyzontalna może być udzielana na:
– rozwój małych i średnich przedsiębiorstw,
– utrzymanie poziomu zatrudnienia lub tworzenie nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach (zwłaszcza dla osób niepełnosprawnych, osób po 50. roku życia),
– szkolenia pracowników,
– rozwój infrastruktury technicznej,
– prace badawczo-rozwojowe i innowacje (szczególnie związane z wdrażaniem projektów innowacyjnych do seryjnej produkcji), – usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym,
– zapewnienie kapitału podwyższonego ryzyka, – działania w zakresie ochrony środowiska.
50 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2014 r. w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej na lata 2014-2020. Dz. U. 2014, poz. 878, par. 6.
51 A. Dobaszewska, Pomoc publiczna [w:] Prawo gospodarcze publiczne pod red. A. Gac-kiej-Asiewicz, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2016, s. 113.
Komisja UE na mocy rozporządzenia uznała, że przedsięwzięcia z wy-mienionych obszarów nie muszą podlegać notyfikacji, lecz tylko pisemnemu zgłoszeniu, bowiem pomoc taka jest pomocą planowaną przez państwo członkowskie. Pomoc horyzontalna przyznawana jest więc w ramach tzw.
wyłączeń grupowych 52.
Z kolei dopuszczalność pomocy sektorowej określana jest na podstawie przynależności danego przedsiębiorstwa do sektora, do którego pomoc ta jest adresowana. Odnosi się ona głównie do tzw. sektorów wrażliwych, czyli takich, gdzie występują problemy z nadwyżką mocy produkcyjnych lub wy-magających kapitałochłonnych inwestycji. Do sektorów takich zalicza się: górnictwo węgla, hutnictwo żelaza i stali, budownictwo okrętowe, żeglugę morską, przemysł motoryzacyjny, rolnictwo, rybołówstwo, transport oraz przemysł włókien sztucznych.
Pomoc sektorowa udzielana jest zarówno w celu przyspieszenia nie-zbędnych zmian lub rozwoju określonych sektorów, przywrócenia długo-okresowego funkcjonowania określonych sektorów i łagodzenia społecznych oraz gospodarczych kosztów zmian, jak i w celu przyspieszenia rozwoju nowych dziedzin działalności gospodarczej, wzrostu poziomu nowoczesno-ści, jakości lub obniżenia kosztów produkcji w sektorach, w szczególności poprzez wspieranie prac badawczo-rozwojowych. Środki publiczne mogą więc zostać przyznane na zmianę profilu produkcji restrukturyzowanego sektora, przekwalifikowanie pracowników, wypłatę odpraw lub kosztów nauki nowego zawodu.
Na gruncie obowiązujących przepisów wspólnotowych wyróżnić można kilka rodzajów pomocy publicznej, dla których szczególne przepisy wpro-wadzają odmienne regulacje co do zasad udzielania pomocy określonym kategoriom przedsiębiorstw. Przykładem takich szczególnych regulacji może być pomoc na ratowanie (pomoc doraźna) i na restrukturyzację zagrożonych przedsiębiorstw (pomoc restrukturyzacyjna). Jest to pomoc horyzontalna i ma pomóc przedsiębiorcy znajdującemu się w trudnej sytuacji ekonomicznej ponownie zdobyć długoterminową rentowność, pozwalającą mu samodzielnie stawić czoła konkurencji na rynku.
Pomoc publiczna, zwłaszcza o charakterze bezpośrednim, musi być uzu-pełniona przez środki własne przedsiębiorstwa – beneficjenta pomocy, musi mieć ograniczony zakres i czas, a przede wszystkim musi być uzasadniona i adekwatna do osiąganych celów, pożyteczna społecznie i transparentna (udzielana w sposób przejrzysty i ułatwiający kontrolę).
52 Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, Dz. Urz. UE 2014, L 187/1.