Dynamika dostępu do elitarnych szkół średnich z internatem i sukces społeczny ich absolwentów

Analiza współczesnej roli szkolnictwa średniego w Wielkiej Brytanii w pro-cesach stratyfikacji społecznej wymaga uprzedniego zrozumienia historycz-nych kontekstów procesu jego kształtowania się (szczególnie, choć nie tyl-ko, w związku z istniejącymi podziałami klasowymi). Rozwój szkolnictwa średniego jest (podobnie jak i rozwój całego systemu edukacji) nieroze-rwalnie związany z rozwojem cywilizacji brytyjskiej i kształtowaniem się tożsamości narodowej tego regionu, jak również z mechanizmami stratyfi-kacji społecznej, które powstawały w tym kraju na przestrzeni wieków.

Przy czym nie ulega dla mnie wątpliwości, że rozwój szkolnictwa średniego na tym terenie odzwierciedlał istniejące podziały społeczne, potwierdzając je zwrotnie. Regulowanie dostępu do edukacji było równoznaczne z regu-lowaniem dostępu do władzy i do sukcesu społeczno-ekonomicznego. John Corbin twierdzi nawet, że rozwój elitarnego szkolnictwa średniego stano-wił pewnego typu prototyp rozwoju innych instytucji brytyjskich, również i takich jak Parlament i Kościół, które przez wieki zdawały się wręcz „nie-zależne od zewnętrznych interwencji” i „wzrastały (…) w procesie pozornie chaotycznych modyfikacji oryginalnej struktury, aby wpisać się w nowe okoliczności (…) metodą organicznego wzrostu”¹⁸³.

W rozważaniach niniejszego rozdziału skupię się na analizie prywat-nych elitarprywat-nych szkół średnich z internatem, stanowiących część tak zwa-nego szkolnictwa niezależzwa-nego, a to z uwagi na ich dominującą rolę w pro-cesach stratyfikacji społecznej (przy czym należy zauważyć, że tradycyjnie

________________

183 E.C. Mack, Public Schools and British Opinion, 1780 to 1860: An Examination of the Relationship Between Contemporary Ideas and the Evolution of an English Institution, London 1938, s. XI–XII.

2 2

zwane są one publicznymi, co uznać można za paradoks terminologiczny;

genezę tego paradoksu omówię poniżej). Zdecydowanie mniejszą uwagę poświęcę innym typom szkół średnich, wchodzącym w skład finansowane-go przez rząd szkolnictwa państwowefinansowane-go. Jednocześnie w szczególny sposób skoncentruję się na problematyce angielskich elitarnych szkół z interna-tem – mimo iż tytuł tego rozdziału wskazuje na szerszy kontekst brytyjski.

To one bowiem stanowią bardzo istotny element procesów stratyfikacji społecznej zachodzących w całej Wielkiej Brytanii. Szkoły te, zrzeszone w Independent School Council, finansowane są przez prywatne fundacje oraz utrzymują się z czesnego wpłacanego przez uczniów. Zgodnie z aktem prawnym z roku 1996 (The Education Act) niezależne szkoły średnie to takie, w których „odbywa się kształcenie w pełnym wymiarze czasu przy-najmniej dla pięciu uczniów objętych obowiązkiem nauczania, przy czym szkoły te nie są utrzymywane przez lokalne władze oświatowe”¹⁸⁴. W rze-czywistości jednak pozostają one w pewnej zależności od państwa, które udziela im zgody na zarejestrowanie się jako organizacja typu charytatyw-nego, co pozwala im na uzyskanie ulg podatkowych. Ponadto otrzymują one od państwa dotacje na kształcenie dzieci osób pracujących poza grani-cami kraju – w siłach zbrojnych lub dyplomacji¹⁸⁵.

Obecnie istnieją szkoły niezależne zarówno o charakterze koedukacyj-nym, jak i monopłciowym, czyli tzw. szkoły zróżnicowane ze względu na płeć¹⁸⁶. Żeńskie stanowią przy tym około 11% ogółu szkół tego typu, a mę-skie 15,5%¹⁸⁷. Tradycyjnie jednak mianem elitarnych szkół niezależnych określa się niemal wyłącznie szkoły dla chłopców, bowiem to one pełnią w sposób bardzo spektakularny stratyfikacyjną funkcję w społeczeństwie brytyjskim. Wymienić tutaj należy przede wszystkim: Eton College, Har-row, Shrewsbury, Westminster, Winchester, St Paul’s School, a także dwie szkoły o charakterze koedukacyjnym (choć w niedalekiej przeszłości szkoły męskie): Charterhouse i Rugby.

Szkoły niezależne prowadzą nauczanie na dwóch poziomach: zdecy-dowana większość kształci wyłącznie na poziomie średnim (od 13 roku

________________

184 Raport Eurydice: Private education in the European Union. Organisation, admin-istration and the public authorities’ role, Bruksela 2000, s. 132, http://www.indire.it/

lucabas/lkmw_file/eurydice///istruzione_privata_2000_EN.pdf

185 K. Chapman, Sociology of Schools, London 1996, s. 13.

186 Na temat relacji między szkolnictwem koedukacyjnym i zróżnicowanym ze względu na płeć por. A. Gromkowska-Melosik, Szkolnictwo zróżnicowane ze względu na płeć.

Wprowadzenie do dyskusji, „Studia Edukacyjne” 2010, nr 11, s. 85–100.

187 G. Walford, Introduction [w:] G. Walford (ed.), British Private Schools: Research on Policy and Practice, London 2003, s. 2.

życia), część z nich oferuje jednak nauczanie również dla uczniów w wie-ku 8–11 lat¹⁸⁸.

We współczesnej Wielkiej Brytanii istnieje ponad 2500 niezależnych szkół kształcących na poziomie średnim (wśród nich znajdują się również te najbardziej elitarne, posiadające wielowiekową tradycję). Szacuje się, że obecnie uczy się w nich 7% dzieci¹⁸⁹.

Współczesnemu funkcjonowaniu i roli tych szkół w społeczeństwie po-święcę wiele miejsca w kolejnych fragmentach tego rozdziału; w tym miej-scu zwrócę uwagę na ich genezę i rozwój. Omawiany sektor szkolnictwa ma bardzo długą tradycję i wywodzi się ze szkół średniowiecznych. Naj-starsza z takich szkół, The King’s School w Canterbury, powstała w roku 597, a jej działalność związana jest z początkiem kształcenia w duchu chrześcijańskim w Anglii; założona została prawdopodobnie przez św. Au-gustyna z Canterbury. W Średniowieczu była ona kierowana przez mni-chów i funkcjonowała przy katedrze w Canterbury¹⁹⁰. Z kolei St. Peter’s School, istniejąca w Yorku, założona została około 627 roku, a Sherborne School w roku 710. Inne najstarsze szkoły tego typu to Warwick School (rok 914), King’s School w Ely (970 rok) czy St. Albans School (948 r.)¹⁹¹. Biorąc pod uwagę, jak odległe w czasie są ich początki, nietrudno zrozu-mieć dlaczego Arthur F. Leach tak komentuje miejsce tych szkół w historii Wielkiej Brytanii: „starsze niż Izba Gmin, starsze niż uniwersytety, star-sze niż urząd burmistrza, starstar-sze niż Izba Lordów, starstar-sze nawet niż tron i koncepcja narodu¹⁹²”.

Wymienione wyżej funkcjonujące w Anglii szkoły (i wiele innych o po-dobnej specyfice) stanowiły integralną część instytucji kościelnych. Nazy-wano je szkołami gramatycznymi z uwagi na specyficzny program naucza-nia oparty na przedmiotach klasycznych i łacinie. Najczęściej służyły one kształceniu chórzystów kościelnych, natomiast łacina konieczna była do posług religijnych. Ich celem nadrzędnym było, jak uważa Jonathan Ga-thorne-Hardy, przygotowanie kadr dla Kościoła. Jako że głównym

przed-________________

188 How to Get into the Best Boarding Schools in Britain: A Sharp Guide, 20 May 2014, https://www.oxford-royale.co.uk/articles/best-private-schools-admission.html

189 C. Ryan, Luke Sibieta, Private schooling in the UK and Australia, s. 16, http://www.

ifs.org.uk/bns/bn106.pdf.

190 Oficjalna strona szkoły The King’s School, Canterbury, http://www.kings-school.

co.uk/about/history/a-brief-history/

191 National College for Leadership of Schools and Children’s Services, NPQH and Head Start: leadership in different contexts Independent schools, 2010, s. 3, https://www.

nationalcollege.org.uk/cm-npqh-headstart-leadership-in-different-contexts-independent-schools.pdf

192 A.F. Leach, Schools of Medieval England, podaję za: J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie. The Phenomenon of the English Public School, New York 1977, s. 22.

miotem nauczanym w tych instytucjach był język łaciński, przyjęły one nazwę szkół gramatycznych¹⁹³. Jednakże, wraz z utratą wysokiej pozycji przez Kościół, do czego doszło w wieku XV, następowała coraz większa in-gerencja organów o charakterze świeckim w angielski system edukacyjny.

W konsekwencji zaczęły też powstawać fundacje świeckie, które przejmowa-ły zarządzanie szkolnictwem¹⁹⁴. Za pierwszą szkołę średnią nowego typu (tak zwaną publiczną) jest uważany Winchester College, który powstał z przekształcenia szkoły gramatycznej w 1382 roku. U podstaw założenia tej szkoły leżała potrzeba wykształcenia chłopców – przyszłych „świeckich duchownych” – którzy mogliby kontynuować naukę w nowo powstałym college’u w Oxfordzie. Biskup William of Wykeham – założyciel Oxford College i Winchester College – powołał do życia świecką publiczną funda-cję, która zapewniała funkcjonowanie obu tych instytucji. Absolwenci nowo powstałej szkoły mieli podjąć naukę jako studenci teologii, prawa cywilne-go i kanonicznecywilne-go oraz sztuk¹⁹⁵. W ten sposób Winchester College kładł podwaliny pod nowy typ szkoły średniej, która stała się wzorem dla innych – później powstałych podobnych placówek. Cechy charakteryzujące Win-chester College stanowiły wręcz podstawę definiowania szkół publicznych i rozróżnienia ich od szkół gramatycznych, stąd określa się tę szkołę mia-nem „matki szkół publicznych”¹⁹⁶.

Celem kształcenia w Winchester College było „przygotowanie uzdol-nionych uczniów do studiów na Uniwersytecie Oxfordzkim, wyposażenie ich w kwalifikacje potrzebne do wykonywania zarówno eklezjastycznej pracy, jak i ról administracyjnych (…), [a także] wychowanie ich na chrze-ścijan i dżentelmenów, którzy będą traktowali się z uprzejmością, przyjaź-nią i braterską miłością… jak również będą ignorowali różnice wynikające z pochodzenia, przynależności do określonej klasy społecznej i razem two-rzyli braterstwo uczniów”¹⁹⁷. Warto w tym miejscu dodać, że tylko 12%

ogółu uczniów płaciło czesne za naukę w Winchester College, co rzeczywi-ście uzasadniałoby przekonanie wielu badaczy, iż szkoła ta miała służyć wówczas uczniom naprawdę zdolnym, a nie bogatym. Wydaje się więc na-wet zasadne stwierdzenie, że w owym czasie szkoły publiczne były w

pew-________________

193 J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie…, dz. cyt., s. 22.

194 Y. Kashti, Boarding Schools at the Crossroads of Change. The Influence of Residen-tial Education Institutions on National and Societal Development, New York – London 1998, s. 37–38.

195 E.C. Mack, dz. cyt., s. 4.

196 Y. Kashti, Boarding Schools at the Crossroads…, dz. cyt., s. 37–38.

197 Tamże, s. 38.

nej mierze przeznaczone dla synów rodzin z ubogich środowisk, podobnie, jak i szkoły gramatyczne prowadzone przez Kościół¹⁹⁸.

Drugą publiczną szkołą był Eton College, założony w 1442 roku przez króla Henryka VI na wzór Winchester College¹⁹⁹ (pełna nazwa szkoły to

„The King’s College of our Lady of Eton besides Windsor”²⁰⁰). Również i w jego statucie można odnaleźć wzmiankę o uczniach biednych i będących w potrzebie, choć – jak z kolei komentują to badacze tego okresu – chodziło tu o mniej zamożnych członków klasy wyższej i średniej oraz tzw. profesjo-nalistów²⁰¹. Można powiedzieć, że powstanie tych dwóch szkół średnich stanowiło punkt zwrotny w rozwoju systemu edukacyjnego w Anglii i po-czątek wydzielenia się szkół publicznych ze szkół gramatycznych. Wraz z nimi rozwijał się, będący ich atrybutem, system internatowy, który wkrótce stał się znakiem rozpoznawczym szkół publicznych. Ponadto trze-ba zauważyć, że szkoły te były celowo umiejscawiane w niedalekim są-siedztwie uniwersytetów, tak aby to w nich właśnie absolwenci w natural-ny sposób kontynuowali naukę na poziomie akademickim. Należy również podkreślić, iż system ten był bardzo „szczelny”: absolwenci wspomnianych szkół dostawali się, jak określa to metaforycznie Yitzhak Kashti, do elitar-nych uniwersytetów „drogą prywatną”, a ten, kto nie był ich absolwentem, nie miał na to szans. Stąd publiczne szkoły średnie określano mianem szkół przygotowawczych²⁰².

Jeśli chodzi o kwestie etymologiczne, trzeba powiedzieć, że nazwa

„szkoły publiczne”, odnosząca się dziś przede wszystkim do elitarnych szkół średnich z internatem, pochodzi od przywołanych już publicznych fundacji (o charakterze wręcz charytatywnym), z których środków utrzy-mywały się przed wiekami te szkoły. Nazwa ta służyła podkreśleniu nieza-leżności tych placówek względem państwa, ale również i Kościoła, oraz zaakcentowaniu ich świeckiego charakteru²⁰³. W następnych jednak okre-sach historycznych fundacje te przekształciły się w instytucje prywatne (i taki charakter mają do dzisiaj), utrzymała się jednakże nazwa „szkoły publiczne”.

Pragnę w tym miejscu powrócić do kwestii pochodzenia społecznego uczniów szkół gramatycznych, z których to placówek wywodziły się szkoły publiczne. Można stwierdzić, że rzeczywiście tradycyjnie uczniowie szkół

________________

198 Tamże.

199 Tamże, s. 39.

200 R. Nevill, Floreat Etona, Anecdotes and Memories of Eton College, London 1911, s. 4.

201 E.C. Mack, Public Schools and British Opinion..., dz. cyt., s. 9.

202 Y. Kashti, Boarding Schools at the Crossroads…, dz. cyt., s. 40.

203 Tamże.

gramatycznych pochodzili z uboższych warstw społecznych, jednak nie wynikało to z egalitarnych pobudek władz kościelnych. U podstaw prowa-dzonej wówczas „polityki oświatowej” nie leżała idea wyrównywania szans edukacyjnych najuboższych, ale – jak podkreśla J. Gathorne-Hardy – opierała się ona na dominującej wówczas praktyce społecznej nieposyłania przez rodziców pochodzących z wyższych warstw swych synów do szkół, lecz nauczania ich w domu. Stąd, w obliczu niechęci do kształcenia insty-tucjonalnego tej części społeczeństwa, edukacja tego typu kierowana była do chłopców z klas niższych²⁰⁴. Dodam, że arystokracja w ogóle nie była zainteresowana kształceniem scholastycznym²⁰⁵. Warto w tym miejscu dodać, że posiadający odmienne poglądy szesnastowieczny polityk, pierw-szy baron Burghley William Cecil (1520–1598) i kanclerz Elżbiety I (który zdobywał wykształcenie między innymi w King’s College) uważał, że nale-ży wydać zarządzenie nakazujące klasom wyższym kształcenie swoich dzieci pomiędzy 12 a 19 rokiem życia²⁰⁶ (J. Gathorne-Hardy podaje przy-kład angielskiego dżentelmena, który miał powiedzieć, iż „wolałby powiesić swojego syna niż posłać go na nauczanie”²⁰⁷).

Jednak już w szesnastym wieku synowie klas wyższych stanowili zna-czącą większość w szkołach publicznych, a edukacja w nich stała się wręcz modna. Zmiana ta była odzwierciedleniem przyjęcia się nowego sposobu myślenia o kształceniu – kształceniu na „prawdziwych dżentelmenów”.

Wyrazem tej zmiany były także poglądy pedagogiczne niektórych ówcze-snych myślicieli. Abram Smythe Palmer w dziele The Ideal of a Gentleman pisał w 1568 roku: „Edukacja, w rzeczy samej, przyczynia się do stworze-nia rzeczywistej dystynkcji poprzez zaszczepienie wzniosłego i liberalnego tonu uczuć, umiłowania (…), honoru, co sprawia, iż są oni [uczniowie – uzup. A.G-M] zdolni do czynów, dzięki którym ich imię będzie znane nie tylko im współczesnym, ale i w następnych wiekach (…) [przy czym] celem tak zaprojektowanej edukacji jest (…) kształtowanie najwyższych po-ziomów kultury umysłowej i przez to danie im – jako celu głównego, nadrzędnego wobec innych – wyższości nad masami społecznymi (wyróżn. A.G.-M.). To wpajanie im zasad, które uchronią ich od wszelkich uczynków uwłaczających ich pozycji. Niech osłonią ich najdostojniejszą egzystencję płaszczem szlachetności i honoru”²⁰⁸.

________________

204 J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie…, dz. cyt., s. 22.

205 Y. Kashti, Boarding Schools at the Crossroads…, dz. cyt., s. 39.

206 J. Chandos, Boys Together: English Public Schools 1800–1864, London 1984, s. 22.

207 J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie…, dz. cyt., s. 21.

208 A. Smythe Palmer, The Ideal of a Gentleman: Or, A Mirror for Gentlefolks, a Por-trayal in Literature from the Earliest Times, London – New York 1908, s. 114.

W tym okresie większość uczniów niezależnych publicznych szkół „było drugimi [z kolei – uzup. A.G.-M.] synami arystokratycznych rodzin, którzy nie mogli dziedziczyć tytułów i majątku (zgodnie z obowiązującym pra-wem), a ten typ edukacji stanowił dla nich alternatywną drogę do uzyska-nia wysokiego statusu społecznego”²⁰⁹, przy czym najlepsi z nich przezna-czeni byli do kariery w Kościele lub administracji publicznej. Niewielu synów niższych klas społecznych uczęszczało do tych szkół²¹⁰. Z list szkol-nych pochodzących z końca XVII i z XVIII wieku wynika, iż były one ukła-dane według pochodzenia – rozpoczynają je nazwiska synów książęcych, earlowskich, baronetów i innych wysoko urodzonych, a ich tytuły szlachec-kie drukowane są na czerwono²¹¹.

Do prawdziwego rozkwitu niezależnych średnich szkół publicznych do-chodzi w XIX wieku, a w szczególności w epoce wiktoriańskiej²¹². Najlepsze z nich, w których nauka łączona była z pobytem w internacie, cieszyły się niekwestionowanym uznaniem i prestiżem, służąc kształceniu wiktoriań-skiej elity, a ich program nauczania oparty był na literaturze klasycznej i wychowaniu fizycznym²¹³. Uważano przy tym, że tylko w szkołach z in-ternatem jest możliwe urzeczywistnienie idei „dobrego angielskiego wy-kształcenia”, bowiem szkoły dzienne nie posiadały instrumentów „inten-sywnego” kształtowania charakteru²¹⁴. Słynęły one z wysokiego poziomu nauczania, a i współcześnie uważa się, że poziom oferowanego przez nie kształcenia jest zbliżony do uniwersyteckiego – warto również dodać, że nie są ograniczone w tym zakresie poprzez wytyczne brytyjskiego Krajo-wego Programu Nauczania (National Curriculum)²¹⁵. Ich celem było więc kształcenie elity politycznej, wojskowej i rządowej, zgodnie z ideałem bry-tyjskiego dżentelmena (konstrukt ten przedstawiony zostanie w kolejnej części tego rozdziału). Do najbardziej elitarnych zaliczano wówczas dzie-więć szkół publicznych z internatem (do dziś postrzegane są one jako

od-________________

209 Y. Kashti, Boarding Schools at the Crossroads…, dz. cyt., s. 39.

210 Tamże.

211 J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie…, dz. cyt., s. 49.

212 Na temat kultury i społeczeństwa wiktoriańskiego, szczególnie w kontekście spo-łecznej konstrukcji kobiecości por. A. Gromkowska-Melosik, Kobieta epoki wiktoriańskiej.

Tożsamość, ciało, medykalizacja, Kraków 2013.

213 E.A. Allen, Public school elites in early-victorian england: the boys at harrow and Merchant Taylors' Schools from 1825 to 1850, „The Journal of British Studies” 1982, No. 21, s. 87–117.

214 Por. J.W. Adamson, English Education 1789–1902, Cambridge 1930, CUP Archive, s. 273.

215 C. Leathwood, M. Hutchings, Entry routes to higher education. Pathways, qualifi-cations and social class [w:] L. Archer, M. Hutchings, A. Ross (eds), Higher Education and Social Class. Issues of Exclusion and Inclusion, London 2003, s. 138.

powiednik amerykańskiej Ligi Bluszczowej, zrzeszającej osiem najbardziej prestiżowych uniwersytetów amerykańskich): Eton, Charterhouse, Har-row, Winchester, Shrewsbury, Westminster, Rugby (która – jak się zauwa-ża – wdrazauwa-żała wówczas „intensywny kurs męskości”) oraz szkoły o charak-terze dziennym – St. Paul’s i Merchant Taylors²¹⁶.

Wymienione wyżej szkoły określa się również wspólnym mianem Cla-rendon Schools. Oto bowiem w roku 1861 została powołana – w celu zbada-nia ich działalności – królewska komisja pod nazwą Clarendon (Clarendon Commision, kierowana przez Lorda Clarendona), po skandalu związanym z przywłaszczaniem sobie ogromnych kwot pieniędzy przez ich władze.

Szczegółowa kontrola przeprowadzona przez Komisję ujawniła szereg nie-prawidłowości w ich funkcjonowaniu. W związku z tym w roku 1868 par-lament brytyjski wydał ustawę nawiązującą bezpośrednio do opublikowa-nego w roku 1864 Raportu Clarendona, w którym zaproponowano szereg reform dotyczących siedmiu z tych placówek (tych, których nieodłącznym atrybutem było posiadanie internatu). Zmiany miały dotyczyć nie tylko ich organizacji i sposobu zarządzania, ale również obejmować zasadnicze mo-dyfikacje w ramach programu nauczania²¹⁷. Najważniejszą częścią ustawy było, zgodnie z postulatami Raportu, wyodrębnienie siedmiu szkół z inter-natem jako oddzielnej klasy instytucji publicznych, wydzielonej spod ju-rysdykcji królewskiej, kościelnej i rządowej i posiadającej prawo admini-strowania się w sposób całkowicie autonomiczny. Odtąd owe siedem szkół publicznych stało się niezależnymi w dosłownym tego słowa znaczeniu.

Wkrótce też szkoły te dokonały, zgodnie z postulatami Raportu, zmian w swoich programach nauczania, rozszerzając je w sposób znaczący (obej-mować miały odtąd przedmioty klasyczne, matematykę, języki nowożytne, dwa przedmioty przyrodnicze, historię, geografię, rysunki i muzykę). Re-alizując kolejne postulaty Komisji Clarendona oraz dostosowując się do wymagań egzaminów wstępnych na stanowiska w armii i w różnych insty-tucjach publicznych, część szkół publicznych podzieliła kształcenie na dwie ścieżki: klasyczną (wybieraną przez większość uczniów) i nowoczesną (je-den z komentatorów określił tę pierwszą ścieżkę mianem „militarnej”, a drugą – mianem – „cywilnej”). Niezależnie jednak od tej zmiany nad-rzędnym celem edukacji pozostało urzeczywistnianie ideału prawdziwego mężczyzny-dżentelmena (wraz z opartym na bezwzględnej dyscyplinie

________________

216 A. Burton, Small adults: education and the life of children [w:] J.M. MacKenzie (ed.), The Victorian Vision. Inventing New Britain, London 2001, s. 78.

217 J. Gathorne-Hardy, The Old School Tie…, dz. cyt., s. 96–97.

profilem wychowania); jego uosobieniem były, jak już pisano, metody wy-chowawcze przyjęte w Rugby School²¹⁸.

W omawianym okresie, aby należeć do elitarnej ligi szkół średnich (na-leżały do niej wyłącznie szkoły prywatne), placówka musiała spełnić szereg warunków. I tak, powinni do niej uczęszczać uczniowie z całego królestwa, a nie tylko z regionu, w którym się znajduje. Powinna być też wspierana finansowo przez rodziny oraz patronów i jej uczniami muszą być chłopcy z zamożnych rodzin²¹⁹. Ostatecznie z wcześniej wymienionej dziewiątki jedynie siedem instytucji spełniało te kryteria. Były to wyłącznie szkoły z internatem. Trzy z nich związane były z królewskimi fundacjami: Eton, Winchester, Westminster. Trzy stanowiły zreformowane szkoły grama-tyczne (Harrow, Rugby, Shrewsbury), a jedna związana była z fundacją charytatywną (Charterhouse). Wymienione wyżej szkoły nazywano „wspa-niałą siódemką”; w oczach następnych pokoleń zachowały one „nieskazi-telną reputację”²²⁰.

Niekwestionowana ekskluzywność omawianych szkół związana była też z przynależnością klasową ich uczniów. Jeśli, tak jak dla jednego z ba-daczy (T.W. Bamforda), miarą ich prestiżu będzie dla nas liczba uczęszcza-jących do tych szkół synów rodzin z najwyższych klas społecznych, to dla pierwszej połowy XIX wieku ranking ten ułoży się w następujący sposób:

Eton, Harrow, Winchester, Westminster, Rugby, Charterhouse, Shrews-bury i wreszcie St. Paul’s²²¹.

Przywołać można w tym miejscu rekomendacje wydane w okresie wik-toriańskim, a dokładnie w 1868 roku, przez Komisję ds. Zbadania Sytuacji Szkół (Schools Commission Inquiry) w Raporcie Taunton. Określały one

Przywołać można w tym miejscu rekomendacje wydane w okresie wik-toriańskim, a dokładnie w 1868 roku, przez Komisję ds. Zbadania Sytuacji Szkół (Schools Commission Inquiry) w Raporcie Taunton. Określały one