DOSTAWCY USŁUG PŁATNICZYCH
II. Dyrektywa 2007/64/WE w sprawie usług płatniczych - założenia i cel- założenia i cel
1. Dyrektywa - jak zostało to już podniesione - zawiera zasady podejmo-wania i prowadzenia działalności przez nową kategorię instytucji fi nansowych - instytucje płatnicze, jak też „ustanawia również zasady dotyczące przejrzystości warunków i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych, a także odpowiednie prawa i obowiązki użytkowników usług płatniczych oraz dostaw-ców usług płatniczych..” (art. 1 ust. 2 dyrektywy)22.
20 Z. Radwański, (w:) System Prawa Prywatnego, Prawo cywilne - część ogólna, t.2, pod red. Z. Radwańskiego, s. 351.
21 B. Gnela, Kolizyjnoprawna ochrona konsumenta w polskim prawie prywatnym
międzynarodowym, (w;) Studia i rozprawy Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Andrzejowi Całusowi, pod red. Andrzeja Janika, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa,
2009 r.,
22 Odpowiednio w art. 1 ustawy o up przyjmuje się, że ustawa określa zasady świadczenia usług, w tym: 1) warunki świadczenia usług płatniczych, w szczególności dotyczące przejrzystości postanowień umownych i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych, 2) prawa i obowiązki stron wynikające z umów o świadczenie usług płatniczych, a także zakres odpowiedzialności dostawców z tytułu wykonywania
Wspomniany powyżej plan FSAP przewidywał trzy podstawowe cele strategiczne. Po pierwsze „stworzenie jednolitego hurtowego rynku przepływu kapitału”. Następnie „ „stworzenie otwartego i bezpiecznego rynku detaliczne-go” oraz jako trzeci cel - „wprowadzenie nowoczesnych zasad ostrożnościowych i systemu nadzoru nad rynkiem fi nansowym”23. Dyrektywa została więc przyję-ta, aby doprowadzić do stworzenia „nowoczesnych i spójnych ram prawnych dla usług płatniczych... tak aby zapewnić równe szanse wszystkim systemom płat-ności w celu zachowania wyboru dostępnego konsumentom..”24.
W preambule do dyrektywy podkreśla się, że dla realizacji koncepcji jed-nolitego rynku wewnętrznego, w celu umożliwienia swobodnego przepływu towarów, usług osób i kapitału ogromne znaczenie ma prawidłowe funkcjono-wanie jednolitego rynku usług płatniczych. W ramach UE funkcjonowało25 bo-wiem tyle systemów płatniczych, ile jest państw członkowskich UE. Jak wykazy-wały badania rynku usług fi nansowych przeprowadzane przez Komisję, przede wszystkim detaliczne usługi płatnicze (czy szerzej detaliczne usługi fi nansowe26, a więc w tym również płatnicze) mimo podejmowanych działań w ramach re-alizacji jednolitego rynku usług fi nansowych stale mają wymiar lokalny, a nie transgraniczny, jak zakładano w ramach koncepcji realizacji jednolitego rynku wewnętrznego. Ponadto występowały znaczne różnice w zakresie kosztów trans-akcji realizowanych w wymiarze krajowym a tych realizowanych w wymiarze transgranicznym.
Główne przyczyny takiego stanu rzeczy upatrywano przede wszystkim w występujących różnicach pomiędzy przepisami krajowymi państw człon-kowskich, Tworzeniu jednolitego rynku usług płatniczych nie sprzyjały rów-nież występujące różnice związane z opłatami i kosztami świadczonych usług, w szczególności w wymiarze transgranicznym. Tak więc były to nie tylko barie-ry natubarie-ry prawnej ale prawdopodobnie w głównej mierze fi nansowe. Przy czym taką barierę stanowiły również różnice kulturowe, czy językowe, a nawet zwykle
usług płatniczych, 3) zasady prowadzenia działalności przez instytucje płatnicze i biura usług płatniczych, w tym za pośrednictwem agentów tych podmiotów oraz zasady spra-wowania nadzoru nad tymi podmiotami.
23 Opracowane przez A. Pilecką, Financial Services Action Plan - stan realizacji
i wpływ na kaształt europejskiego rynku fi nansowego, „BiK”, styczeń, 2005, s. 25.
24 Zob. punkt 4 preambuły do dyrektywy.
25 Użyty został czas przeszły, z uwagi na to, że termin wdrożenia postanowień dyrektywy do przepisów krajowych już upłynął z dniem 30 listopada 2009. Tak też się stało w większości państw członkowskich.
26 Pojęcie usługi fi nansowej obejmuje swoim zakresem bankowe usługi bankowe, inwestycyjne usługi fi nansowe, ubezpieczeniowe usługi fi nansowe, jak też płatnicze usłu-gi, zob. Instytucje i usługi fi nansowe, pod red. F. Grzegorczyka i M. Szaraniec, Warszawa, 2010, s. 82.
przyzwyczajenie konsumentów usług płatniczych, którzy preferują korzystanie z lokalnych, znanych im dostawców usług płatniczych, nawet jeśli wykorzystują celem zlecenia usługi płatniczej elektroniczne środki komunikacji na odległość.
Wcześniej przyjęte akty prawne regulowały jedynie wybrane kwestie związane ze świadczeniem usług płatniczych27. Z kolei wdrożenie postanowień dyrektywy pozwoli - jak się zakłada - z jednej strony na rozszerzenie kręgu pod-miotów świadczących usługi płatnicze jak też na ujednolicenie zasad świadcze-nia usług płatniczych. Dotychczas bowiem jedynie instytucje kredytowe (banki) oraz instytucje pieniądza elektronicznego28) uzyskiwały paszport europejski, co pozwalało na podejmowanie działalności na obszarze całej UE bez konieczności uzyskiwania dodatkowych zezwoleń, choć przy zróżnicowaniu samych syste-mów płatniczych.
W preambule do dyrektywy podkreśla się również, że wprowadzenie jed-nolitych standardów w zakresie zasad podejmowania i prowadzenia działalności przez dostawców usług płatniczych pozwoli na zrealizowanie kolejnego etapu tworzenia jednolitego rynku usług fi nansowych w ramach jednolitego rynku wewnętrznego. W tym też celu rozszerzony został krąg dostawców usług niczych, uzyskujących paszport europejski o kolejną kategorię - o instytucje płat-nicze. Dyrektywa wprowadza bowiem nową kategorię instytucji fi nansowych.
27 Zob. stwierdzenie w pkt. 2 preambuły do rozporządzenia Parlamentu Europej-skiego i Rady (WE) nr 924/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie płatności transgra-nicznych, uchylające rozporządzenie (WE) nr 2560/2001, Dz. Urz. L 266/11 z 9.10.2009. Uchylone rozporządzenie nr 2560/2001 dotyczyło również płatności transgranicznych dokonywanych w euro. Jak podkreśla się w preambule do rozporządzenia 924/2009 „w sprawozdaniu Komisji z dnia 11 lutego 2008 r. w sprawie stosowania rozporządzenia (WE) nr 2560/2001 w sprawie płatności transgranicznych dokonywanych w euro po-twierdzono, że dzięki stosowaniu tego rozporządzenia opłaty za płatności transgraniczne w euro zostały skutecznie zmniejszone do poziomu opłat za płatności krajowe, a wyniku rozporządzenia europejski sektor płatności został zachęcony do podjęcia wysiłków ko-niecznych do stworzenia ogólnowspólnotowej infrastruktury w zakresie płatności”.
28 Przyjęta w 2009 roku dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/110/ WE z 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez in-stytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniająca dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylająca dyrektywę 2000/46/ WE (Dz. Urz. UE 2009 L 267/7 z 10.10.2009) zmieniła jednak status instytucji pieniądza elektronicznego. W ujęciu uchylonej dyrektywy traktowana była jako instytucja kredy-towa, w świetle nowej dyrektywy stała się instytucją fi nansową. Na temat pojęcia insty-tucji kredytowej i fi nansowej zob. E. Fojcik-Mastalska, Instytucja fi nansowa i instytucja
kredytowa w projekcie nowelizacji prawa bankowego, „Prawo Bankowe”, 2001, nr 5, s. 19;
P. Zapadka, S. Niemierka, Charakterystyka europejskiego systemu bankowego –
zagadnie-nia instytucjonalno-prawne, „Bank i Kredyt”, 2003, nr 11–12, s. 29; P. Zapadka, Defi nicja legalna instytucji fi nansowej w polskim systemie prawnym – wybrane zagadnienia, „Prawo
instytucje płatnicze, które o ile spełnią wymogi ustanowione dyrektywą uzyskają paszport europejski29 na świadczenie usług płatniczych na całym obszarze UE (podobnie jak instytucje kredytowe czy instytucje pieniądza elektronicznego). Ta nowa kategoria instytucji fi nansowych pojawiła się również w polskim syste-mie prawnych wraz z przyjęciem ustawy.
2. W preambule do dyrektywy podkreśla się konieczność ustawowego określenia obowiązków dostawców usług płatniczych w zakresie informowania użytkowników tych usług, „którzy powinni uzyskiwać taki sam, wysoki poziom zrozumiałych informacji o usługach płatniczych, aby mieć możliwość świadome-go wyboru i porównywania ofert na terytorium UE”. Jak podnosi się w doktrynie, w przypadku regulacji prawnych kształtujących sytuację prawną konsumenta zasadnicze znaczenie mają dyrektywy. W ich jednak przypadku „.. zasadniczym celem .... jest nie tyle ochrona konsumenta..., ile usuwanie przeszkód w swobod-nej cyrkulacji towarów”30. Jak podkreśla się również - „ochrona przez informację jest mniej dotkliwa dla cyrkulacji towarów niż ochrona przez niesymetryczność regulacji treści umowy”31.
W przypadku usług płatniczych, informacje jakie winien uzyskać - przede wszystkim konsument usługi płatniczej - w szczególności na etapie przedkon-traktowym powinny pozwolić mu na dokonanie świadomego wyboru zarówno usługodawcy, jak i rodzaju usługi, w warunkach pełnej swobody i - co należy podkreślić - na takich samych zasadach w każdym państwie UE. Przy kolejnym założeniu - co zostało już zasygnalizowane - że konsument jest osobą, która po uzyskaniu stosownych informacji i dzięki nim - działając jako osoba rozsądna i świadoma swoich wyborów - może podjąć odpowiednią i racjonalną decyzję.
Regulacje prawne, na mocy których na przedsiębiorców nałożony został szeroko ujęty obowiązek informowania swoich kontrahentów, w szczególności gdy można im przypisać status konsumenta, zawarte zostały w wielu aktach prawnych UE32. Przykładowo wskazać należy na te akty prawne, które określa się mianem dyrektyw konsumenckich, a które regulują problematykę zawiera-nia umów poza lokalem przedsiębiorstwa, umów zawieranych na odległość czy
29 Paszport europejski oznacza, że podmioty podejmujące działalność na podsta-wie zezwolenia odpopodsta-wiednich władz państwa pochodzenia, mogą również podejmować działalność na terytorium innych państw UE bez konieczności uzyskiwania dodatkowego zezwolenia.
30 E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 13.
31 E. Łętowska, Prawo umów s. 15.
32 Na ten temat zob. E. Rutkowska-Tomaszewska, Naruszenie obowiązków
infor-mcyjnych banków w prawie umów konsumenckich, Warszawa, 2009; P. Miklaszewicz, Obo-wiązki informacyjne w umowach z udziałem konsumentów na tle prawa Unii Europejskiej,
odnoszących się do szczególnych rodzajów umów, jak umowa o kredyt konsu-mencki, umowa sprzedaży konsumenckiej, czy umowa o usługi turystyczne. O obowiązkach informacyjnych przedsiębiorców (nie tylko w odniesieniu do umów konsumenckich) mowa jest również w dyrektywie w sprawie handlu elek-tronicznego33.
Przyjęta w 2007 roku dyrektywa stanowi więc kolejny unijny akt praw-ny, który można zaliczyć do kategorii prokonsumenckich. Przy zastrzeżeniu, że w tym jednak wypadku reżimem prawnym regulującym świadczenie usług płat-niczych objęto zarówno stosunki nawiązywane przez dostawców usług płatni-czych z konsumentami jak i z innymi użytkownikami, czyli wskazane obowiąz-ki dotyczą również obrotu profesjonalnego. Omawiana dyrektywa ma bowiem charakter ujednolicający problematykę świadczenia usług płatniczych. Jest więc aktem prawnym o ogólnym charakterze34.
3. W dyrektywie, jak i w ustawie wyróżniono trzy „etapy”35 w procesie świadczenia usług, które wymagają od dostawcy usług płatniczych udostępnie-nia konsumentowi stosownych informacji. Będzie to etap przedkontraktowy - wówczas mowa jest o wstępnych informacjach ogólnych (według terminologii przyjętej w dyrektywie). Z kolei w ustawie mowa jest tylko o informacjach, które powinny być udostępnione lub dostarczone zanim dojdzie do zawarcia umowy (można je określić jako informacje przedkontraktowe)36. Następnie wskazuje
33 Dyrektywa 2003/31/WE PE i Rady z 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektó-rych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego, Dz. Urz. WE, L 178/1 z 17.07. 2000 r. oraz wspomniane powyżej: dyrektywa 85/577/WE z 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochro-ny konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, Dz. Urz. WE, L 372 z 31 12 1985 r., dyrektywa 97/7/EWG z 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość, Dz. Urz. WE, L 144 z 4.06.1997 r.; dyrektywa PE i Rady nr 1999/44/WE z 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji; dyrektywa 2002/65/EC PE i Rady z 23 września 2002 r. o świadczeniu usług fi nanso-wych na odległość, Dz. Urz. WE L 271 z 9.10.2002, dyrektywa PE i Rady 2008/48/WE z 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę 87/102/EWG, Dz. Urz. UE, L 133 z 22 05 2008.
34 Jednak w przypadku obrotu profesjonalnego - należy przypomnieć - istnieje możliwość, na podstawie porozumienia stron umowy o usługi płatnicze, odstąpienia od tych szczególnych wymagań dotyczących obowiązków informacyjnych.
35 Przyjęta terminologia i wyróżnienie trzech „etapów w procesie świadczenia usług” nie stanowi klasyfi kacji legalnej. Została przyjęta na użytek tego opracowania.
36 To rozróżnienie „udostępnienie” lub „dostarczenie” występuje w dyrektywie, jak i ustawie. Jak zostanie to wykazane poniżej – w przypadku pojedynczej transakcji in-formacje przedkontraktowe winny być udostępnione w chwili złożenia propozycji zawar-cia umowy lub pojedynczej transakcji. Z kolei w przypadku umowy ramowej informacje
się na informacje, które przekazywane są w momencie świadczenia usługi oraz informacje, które powinien dostawca usług płatniczych przekazać po spełnieniu świadczenia - w tym wypadku korzystającemu z usługi (odbiorcy usługi)37.
Prezentacja zasad i szczegółowych rozwiązań jakie zawarte zostały w dy-rektywie oraz w ustawie, dotyczących obowiązków informacyjnych dostawców usług płatniczych, powinna zostać jednak poprzedzona wskazaniem - przynaj-mniej w krótkim zarysie - na zakres podmiotowy i przedmiotowy dyrektywy i w konsekwencji ustawy. Wyjaśnienia wymagają bowiem pojęcia dostawcy usług płatniczych oraz instytucji płatniczej - które pojawiły się wraz z przyjęciem dy-rektywy 2007/64/WE oraz samo pojęcie usługi płatniczej.