Dyskusja i podsumowanie

W uogólnieniu, celem pracy było zinterpretowanie wybranych elementów budowy geologicznej Sudetów i Karpat w kontekście cyklu Wilsona. Na podstawie prac terenowych jak i studiów literaturowych nie udało się jednoznacznie zinterpretować niektórych wydzieleń.

Ze względu na kontrowersje dotyczące głębokości basenu w okresie depozycji warstw menilitowych, zdecydowano się na nieporuszanie tego zagadnienia, pomimo jego dużego znaczenia. Na podstawie studiów literaturowych, autor przychyla się jednak do „głębokowodnej” hipotezy. Również ze względu na kontrowersje dotyczące genezy i pozycji strukturalnej tak zwanych warstw chaotycznych w obrębie Karpat Zewnętrznych temat ten pominięto.

Z obszaru Sudetów niejasna jest pozycja na przykład bloku sowiogórskiego czy jednostki kłodzkiej, aczkolwiek przypuszcza się, że może ta ostatnia może stanowić fragment szwu oceanicznego powstałego podczas kolizji jednostek perygondwańskich z łukiem wysp.

W pracy poruszano się głównie w zakresie skał osadowych lub ich zmetamorfizowanych odpowiedników. Zagadnienia z zakresu metamorfizmu i magmatyzmu potraktowano jako drugorzędne, głównie z powodu znacznego skomplikowania tych zagadnień, i co za tym idzie trudnością z łatwym i obrazowym przekazaniem ich interpretacji w kontekście cyklu Wilsona. Zauważa się jednak, że zarówno skały metamorficzne jak i magmowe niosą bardzo dużą ilość informacji na temat środowiska geotektonicznego, co powinno być wzięte pod uwagę i opracowane, w szczególności w rejonie Sudetów.

123 W celu pełniejszej interpretacji niezbędne wydaje się być przeprowadzenie kosztownych badań mających na celu wydatowanie prób skalnych pobranych z niektórych odsłonięć. Do najbardziej istotnych należą: piaskowce z Gackowej, odsłonięcie w Świecku czy Nýznerovské vodopády. Przeprowadzenie takich badan z pewnością w znaczący sposób wzbogaciłoby i prace i zwiększyło jej znaczenie naukowe.

124

5 Wnioski

Omawiany teren, a w szczególności Sudety, ma niewątpliwie bardzo wysoki potencjał geoturystyczny. Jest to efekt dużego nagromadzenia bardzo zróżnicowanych, łatwo dostępnych sztucznych i naturalnych odsłonięć, z których przedstawiono jedynie niewielką część. Większość opisanych odsłonięć nie wymaga skomplikowanego i kosztownego przygotowania do celów turystycznych.

Jak już wcześniej stwierdzono, ze względu na różnorodność odsłonięć, potencjał Sudetów jest niewątpliwie większy niż Karpat Zewnętrznych. Jednakże, w odróżnieni od Sudetów, Karpaty, pomimo swojej pozornej monotonności, dają możliwość obserwacji skał i procesów geologicznych w obszarze młodej, ciągle aktywnej pryzmy akrecyjnej.

Uważa się, że połącznie budowy geologicznej omawianego terenu z etapami cyklu Wilsona narzuca się samoistnie. Dzięki takiemu podejściu poszczególne elementy budowy geologicznej wydają się być bardziej zrozumiale dla przeciętnego odbiorcy niż „tradycyjne” przedstawienie geologii w oderwaniu od kontekstu paleogeograficznego.

Według autora, wprowadzenie wycieczek o charakterze geoturystycznym do programu szkolnego w dużym stopniu przyczyniłoby się do urozmaicenia zajęć, jak również pozwoliłoby na wyrobienie nawyku obserwacji i wnioskowania. Niewątpliwie, również wypłynęłoby to na świadomość ekologiczna młodzieży jak i wzrostem znajomości regionu.

Wykorzystanie potencjału geoturystycznego w decydującej mierze zależne jest od władz lokalnych, które mają zasadniczy wpływ na decyzję w jakim kierunku region będzie się rozwijał. Na przykładzie kilku już zagospodarowanych do celów geoturystycznych obiektów (np.: kopalnia złota w Złotym Stoku, Jaskinia Niedźwiedzia, Sudecka Zagroda Edukacyjna, czy kopalnie uranu w Kletnie i Kowarach) widać wyraźnie pozytywne skutki inwestycji do których należy spadek bezrobocia, duże zainteresowanie wśród turystów, jak w końcu wzrost zainteresowania tematyką geologiczną.

125

6 Spis rycin i tabel

Rys. 1 Główne elementy tektoniki płyt; a – grzbiet śródoceaniczny, b – dolina ryftowa, c – uskok transformujący, d – rów oceaniczny; e – pogrążany element skorupy oceanicznej, f – łuk wulkaniczny, g – komora magmowa ... 16 Rys. 2 "Andyjski" typ strefy subdukcji; a - pryzma akrecyjna, b - obszar kompresji ponad subdukowanym elementem, c pogrążana skorupa oceaniczna, d - skorupa kontynentalna . 18 Rys. 3 "Japoński" typ strefy subdukcji; a - pryzma akrecyjna, b - obszar ekstensji załukowej, c - pogrążany fragment skorupy oceanicznej, d - skorupa kontynentalna ... 18 Rys. 4 Morfologia grzbietu oceanicznego w zależności od tempa rozrostu; a - szybkie tempo rozrostu, b - wolne tempo rozrostu (wg. Kearey et al. 2009, zmienione) ... 22 Rys. 5 Uproszczony schemat sekwencji ofiolitowej. 1 - osady głębokomorskie, 2 - lawy poduszkowe, 3 – doleryty i dioryty, 4 – gabra kumulatowe i izotropowe, 5 – perydotyty kumulatowe dajki i sille piroksenitów, 6 – dajki i sille dolerytowe, 7 – perydotyty i harzburgity (wg. Dadlez & Jaroszewski, 1994, zmienione) ... 23 Rys. 6 Wybrane kombinacje uskoków transformujących (wg. Dadlez & Jaroszewski 1994, zmienione) ... 25 Rys. 7 Uproszczona mapa jednostek tektonicznych Europy Centralnej ... 30 Rys. 8 Uproszczona mapa geologiczna Masywu Czeskiego (wg. Nance et al. 2010, zmieniona)

... 32 Rys. 9 Uproszczona mapa geologiczna Sudetów (wg. Aleksandrowski & Mazur, 2002; zmienione) ... 35 Rys. 10 Profil litostratygraficzny jednostki kaczawskiej (wg. Kryza, et al 2008, zmienione) . 37 Rys. 11 Profil litostratygraficzny metamorfiku kłodzkiego (wg. Aleksandrowski & Mazur, 2002; zmieniony) ... 40 Rys. 12 Tabela litostratygraficzna Pienin (wg. Borecka et al., 2013) ... 46 Rys. 13 Tabela litostratygraficzna zachodniej części Karpat Zewnętrznych (wg. Golonka & Waśkowska, 2007, zmienione) ... 49 Rys. 14 Szkic pól eksploatacyjnych rud niklu w Szklarach (wg. Organiściak 1984, zmienione)

... 78 Rys. 15 Propozycja warunków depozycji dolnopaleozoicznych skał osadowych jednostki kaczawskiej ... 99

126 Rys. 16 Szeroka domena oceaniczna z pełni wykształconymi krawędziami pasywnymi ... 101 Rys. 17 Otwarcie się basenu załukowego na wskutek pogrążania się starej skorupy oceanicznej oceanu Rei ... 104 Rys. 18 Kolizja kontynentu z łukiem wysp ... 106 Rys. 19 Kolizja typu kontynent - kontynent. Tworzenie się pryzmy akrecyjnej i szwu oceanicznego ... 108 Rys. 20 Etap postorogeniczny - powstanie intruzji granitoidowych oraz depozcyja osadów molasowych ... 111 Rys. 21 Model sedymentacji stożka podmorskiego (wg. Richards & Bowman, 1998 zmienione)

... 115

Fot. 1 Kamieniołom "Gruszka". A - widok na wyrobisko, B - kontakt wapieni krystalicznych z łupkami świadczący o olistolitowym charakterze ciał wapiennych ... 66 Fot. 2 Wapienica. A - fragmenty gabr w wapieniach, B - widok na ścianę zbudowaną z wapienia klimeniowego ... 69 Fot. 3 Szata naciekowa w jaskini Na Pomezí. A, B - polewy, stalagmity i żebra ... 72 Fot. 4 Masyw Ślęży. A - widok na przełęcz Tąpadła, B - gabro, C - ostaniec denudacyjny, D – gołoborze ... 74 Fot. 5 Kopalnia rud niklu w Szklarach. A – wejście do jednej ze sztolni, B – ściana w głównym wyrobisku ... 81 Fot. 6 Kopalnia rud niklu w Szklarach. A, B – żyły chryzoprazu zlokalizowane w sztolni (patrz Fot. 4 A) ... 82 Fot. 7 Kopalnia rud niklu w Szklarach. A – żyły magnezytowe w obrębie częściowo zwietrzałego serpentynitu, B – ściana wyrobiska zbudowana z niezwietrzałej odmiany serpentynitu ... 83 Fot. 8 Kopalnia rud niklu w Szklarach A – zabudowania mieszkalne osiedla górniczego, B – główne wyrobisko kopalni ... 84 Fot. 9 Srebrna Góra. A - punkt charakterystyczny - ścieżka wiodąca do odsłonięcia, B - odsłonięcie osadów fliszowych jednostki bardzkiej ... 86 Fot. 10 Przełęcz Srebrna. A - Odsłonięcie osadów typu debris flow. B - egzotyk gnejsu sowiogórskiego, C – przykład osadów typu debris flow ... 87

127

Fot. 11 Nieczynne wyrobisko w łomie Vycpálek ... 88

Fot. 12 Potok Wieprzówka. A - odsłonięcie formacji wierzowskiej w skarpie potoku, B – kaskady Wieprzówki założone na osadach formacji wierzowskiej ... 90

Fot. 13 Bazaltowa skałka z wyraźnie widoczną dwudzielną budową. A - charakterystyczny cios słupowy, B – spękania ciosowe w bazalcie ... 92

Fot. 14 A - ostaniec wapienia wojcieszowskiego w rejonie Podgórek, B – wychodnia wapieni wojcieszowskich w rejonie Kaczorowa ... 97

Fot. 15 Jezioro Daisy. Fragment korala w wapieniu dewońskim ... 102

Fot. 16 Wawóz Myśliborski. Lawy poduszkowe ... 103

Fot. 17 Boží hora. Kamieniołom granitu w obrębie Masywu Žulowej ... 109

Fot. 18 Odsłonięcie osadów molasowych wczesnego permu. A - odsłonięcie osadów rzecznych przy tamie w Świerzawie, B - spągowa część jednej z ławic z odciskiem kory drzewa . 110 Fot. 19 Odsłonięcie cieszynitów w "kamieniołomie z kapliczką" w Zamarsku ... 113

Fot. 20 Odsłonięcie warstw grodziskich w nieczynnym kamieniołomie w Żegocinie... 116

Fot. 21 Odsłonięcie ogniwa piaskowców z Piwnicznej w Tylamnowej. A - gruboławicowe piaskowce, B - kontakt pomiędzy facją lobów depozycyjnych a osadami kanałowymi, C – południowa strona odsłonięcia ... 118

Fot. 22 Odsłonięcie molasy neogeńskiej w Starym Bystrym. A - odsłonięcie gruboziarnistych zlepieńców w potoku Ciche, B - spękane klasty w obrębie osadów świadczące najprawdopodobniej o występowaniu trzęsień ziemi ... 121

Tab. 1 Obszar zainteresowań geoturystyki ... 8

Tab. 2 Wybrane zagadnienia programowe dotyczące geologii realizowane w ramach lekcji geografii w I LO w Limanowej ... 12

Tab. 3 Spis wybranych stanowisk geologicznych ... 60

128

7 Bibliografia

Aleksandrowski, P., Kryza, R., Mazur, S. i Żaba, J., 1997. Kinematic data on major Variscan strike-slip faults and shear zones in the Polish Sudetes, northeast Bohemian Massif. Geol. Mag., Tom 133, pp. 727-739.

Aleksandrowski, P. i Mazur, S., 2002. Collage tectonics in the northeastemmost part of the Variscan Belt: the Sudetes, Bohemian Massif. W: J. Winchester, T. Pharaoh i J. Verniers, redaktorzy Palaeozoic Amalgamation of Central Europe. Geol. Soc. London, Spec. Publ, pp. 237-277.

Alexandrowicz , Z. i Alexandrowicz, S. W., 2002. Geoturystyka a promocja dziedzictwa geologicznego. W: J. Partyka, red. Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojcowski P.N..Inst. Ochrony Przyrody PAN, pp. 91-97.

Alexandrowicz, Z., 2003. Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk.. Przegl. Geol, 51(3), pp. 224-230.

Alexandrowicz, Z., 2006. Geoparki – nowe wyzwanie dla ochrony dziedzictwa geologicznego. Przegl. Geol., 54(1), pp. 36-41.

Alexandrowicz, Z. i Poprawa, D., 2000. Ochrona georóżnorodności w polskich Karpatach. Warszawa: Państ. Inst. Geol..

Allen, P. A. i Allen, J. R., 2004. Basin Analysis: Principles and Applications. 2nd Edition red. Wiley-Blackwell.

Awdankiewicz, H., 2001. Palaeozoic mafic magmatism in the Sudetes region: further constraints from the geochemistry of the NiedźwiedŸ Massif metabistes (Fore-Sudetic Block), SW Poland. Strasbourg, J. Conf. Abstracts, p. 6: 580.

Badura, J., Zuchiewicz, W., Górecki, A., Sroka, W., Przybylski, B. i Żyszczykowska, M., 2003. Morphotectonic properties of the sudetic marginal Fault, SW Poland. acta Montana IRSM ASCR, 24(131), pp. 21-49.

Baranowski, Z., 1988. Łupki Radzimowickie Gór Kaczawskich (Sudety Zachodnie): charakterystyka litofacjalna zmetamorfizowanych osadów rowu oceanicznego. Ann. soc. Geol. Pol., Tom 58, pp. 325-383.

Barmuta, M., Barmuta, J. i Golonka, J., 2014. The outcrop of the Menilite Beds in Kobielnik village – its geoeductional significance and an example of determining structural position based on clastic dykes. Geotourism, pp. 21-24.

129 Bąk, K., Bąk, M. i Paul, Z., 2001. Barnasiówka Radiolarian Shale Formation – a new lithostratigraphic unit in the Upper Cenomanian – lowermost Turonian of the Polish outer Carpathians (Silesian Series). Annales Societatis Geologorum Poloniae, Tom 72, pp. 75-103.

Bąk, M., Waśkowska, A., Michalik, M. i Ciurej, A., 2013. Skały krzemionkowe okolic Myślenic jako prawdopodobny surowiec dla dawnych hut szkła. Przegląd Górniczy, 69(3), pp. 17-23.

Białek, D., Raczyński, P., Sztajner, P. i Zawadzki, D., 2007. Archeocjaty wapieni wojcieszowskich. Przeglad Geologiczny, 55(12/2), pp. 1112-1116.

Bilan, W., 2001. Środowisko sedymentacji warstw lgockich (kamieniołom Kozy koło Bielska Białej). W: J. Jarzyna, red. Nauki o Ziemi w badaniach podstawowych, złożowych i ochronie środowiska na progu XXI wieku” : jubileusz 50-lecia : Kraków, 28 i 29 czerwca 2001 roku. Kraków, p. 71–75.

Birkenmajer, K., 1979. Przewodnik geologiczny po pienińskim pasie skałkowym. Warszawa: Wyd. Geol..

Birkenmajer, K., 1986. Zarys ewolucji geologicznej pienińskiego pasa skałkowego. Przegląd Geologiczny, Tom 6, pp. 293-304.

Birkenmajer, K., 1988. Exotic Andrusov Ridge: its role in plate-tectonic evolution of the West Carpathian Foldbelt. Studia Geologica Polonica, Tom 91, pp. 7-37.

Birkenmajer, K., 2003. Post-collisional Late Middle Miocene (Sarmatian) Pieniny Volcanic Arc, Western Carpathians. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 51(1), pp. 79-89.

Birkenmajer, K., Kozur, H. i Mock, R., 1990. Exotic Triassic pelagic limestone pebbles from the Pieniny Klippen Belt of Poland: a further evidence for Early Mesozoic rifting in West Carpathians. Annales Societatis Geologorum Poloniae, Tom 60, pp. 3-44.

Birkenmajer, K. i Pécskay, Z., 1999. K-Ar Dating of the Miocene Andesite Intrusions, Pieniny Mts, West Carpathians, Poland. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 47(2-3), pp. 155-169.

Birkenmajer, K. i Pécskay, Z., 2000. Early Cretaceous K-Ar age of a large basalt olistolith at Biała Woda, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians. Poland. Stud. Geol. Pol., Tom 117, pp. 27-35.

Birkenmajer, K., Pécskay, Z. i Szeliga, W., 2004. Age relationships between Miocene volcanism and hydrothermal activity at Mt Jarmuta, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland. Stud. Geol. Pol., Tom 123, pp. 279-294.

130 Borecka, A., Danel, W., Krobicki, M. i Wierzbowski, A., 2013. Pieniński Park Narodowy w skali 1:25 000. brak miejsca:Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. Brian, L., Bread, L., Gordon Medaris, Jr., Clark, M. Johnson, Emil Jelínek, J. i Tonika, Lee R. Riciputi. 1995 .Geochronology and geochemistry of eclogites from the Mariánské Lázně Complex, Czech Republic: Implications for Variscan orogenesis. Geologische Rundschau. Tom 84, pp 552-567

Brown, M., 2009. Paired Metamorphic Belts Revisited. Gondwana Research, Tom 18, pp. 46-59.

Buła, Z., Żaba, J. i Habryn, R., 2008. Reginalizacja tektoniczna Polski - Polska południowa (blok górnośląski i blok małopolski). Przegląd Geologiczny, 56(10), pp. 912 - 920.

Burnett, M. S., Caress, D. W. i Orcutt, J. A., 1989. Tomographic image of the magma chamber at 12(O)50' on the East Pacific Rice. Nature, Tom 339, pp. 206-208.

Chorowska, M., Milewicz, J., Oberc, J. i Radlicz, K., 1987. Otwór wiertniczy Zdanów IG-1 i budowa geologiczna okolic Zdanowa. W: Z. Baranowski, i inni redaktorzy Przewodnik LVIII zjazdu PTG Walbrzych 17-19 września 1987. Kraków, pp. 198-200.

Chorowska, M. i Radlicz, K., 1987. Wapienie górnego dewonu i dolnego karbonu w kamieniołomie na górze Wapnica w Dzikowcu. W: Przewodnik 58 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Wałbrzych: brak nazwiska, pp. 188-190.

Cieszkowski, M., Golonka, J., Krobicki, M., Ślączka, A., Oszczypko, N. i Waśkowska-Oliwa, A , 2008. Origin of olistostroms in diffrent stage of the Northern Carpathians evolution. W: L. Jankowski, red. Kompleksy chaotyczne Karpat polskich. Conference Proceedings. Warszawa: PIG, pp. 24-26.

Cieszkowski, M., Golonka, J., Waśkowska-Oliwa, A. i Chrustek, M., 2006. Budowa Geologiczna rejonu Sucha Beskidzka – Świnna Pręba (polskie Karpaty fliszowe). Geologia, Kwartalnik AGH, 23(2), pp. 155-201.

Ciężkowski, W., Wojewoda, J. i Żelaźniewicz, A., 2003. Przewodnik do wycieczek LXXIV zjazdu PTG. Wrocław: WIND.

Cwojdziński, S. i Kozdrój , W., 2007. SUDETY Przewodnik Geoturystyczny. Warszawa Cymerman, Z., 1998. The Góry Sowie Terrane: a key to understanding the Palaeozoic evolution of the Sudetes area and beyond. Geological Quarterly, 42(4), pp. 379-400.

131 Cymerman, Z., 2004. Mapa tektoniczna Sudetów i bloku przedsudeckiego, 1:200 000. [red.] Małecka J.PIG.

Czechowski, L., 1994. Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN.

Dadlez, R. i Jaroszewski, W., 1994. Tektonika.. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Dietz, R. S., 1961. Continent and Ocean Basin Evolution by Spreading of the Sea Floor. Nature, Tom 190, pp. 854-857.

Dombay, I. i Hadnagy, L., 2011. Geoheritage and geotourism potential in Yellowstone National Park. W: the role of tourism in territorial development, Gheorgheni, presa universitara clujeana. pp. 61-68.

Don, J., Skacel, J. i Gotowała, R., 2003. The boundary zone of the East and West Sudetes on the 1: 50000 sclae geological map of the Velko Vrbono, Stare Mesto and Śnieżnik Metamorfic Units. Geologia Sudetica, Tom 35, pp. 25-59.

Dowling, R. i Newsome, D., 2006. Geotourism ́s issues and challenges. W: R. Dowling i D. Newsome, Geotourism. Elsevier Butterworth Heinemann. Oxford, p. 260.

Dowling, R. i Newsome, D., 2010. The future of geotourism: where to from here?. W: D. Newsome i R. Dowling, redaktorzy Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Woodeaton, Oxford: Goodfellow Publisher Ltd, pp. 231-244.

Dziekan-Kamieńska, E., 2006. Działania Ministra Środowiska w zakresie ochrony dziedzictwa geologicznego i edukacji geoekologicznej. W: GEOPARK ŁUK MUŻAKOWA- szansą rozwoju turystycznego- materiały konferencyjne- Artykuły dyskusyjne 5 spotkania roboczego w Łękawicy 28-29 wrzesnia 2006 r., pp. 11-14.

Finger, F., Hanzl, P., von Quadt, A. i Steyrer, H. P., 2000. The Brunovistulian: Avalonian Precambrian sequence at the eastern end of the Central European Variscides?. W: W. Franke, V. Haak, O. Oncker i D. Tanner, redaktorzy Orogenic processes: quantification and modeling in the Variscan fold belt. London: Geological Special Publication, pp. 103-112.

Ford, D. i Golonka, J., 2003. Phanerozoic paleogeography, paleoenvironment and lithofacies maps of the circum-Atlantic margins. Marine and Petroleum Geology, Tom 20, pp. 249 - 285.

Fox, P. J. i Gallo, D. G., 1984. A tectonic model for ridge - transform - ridge plate boundaries: implications for the structure of oceanic lithosphere. Tectonophisic, Tom 104, pp. 205-242.

132 Franke, W. i Żelaźniewicz, A., 2000. The eastern termination of the Variscides: terrane correlation and kinematic evolution. W: Orogenic Processes: Quantification and Modelling in the Variscan Belt.Geological Society, London.

Franke, W. i Żelaźniewicz, A., 2002. Structure and evolution of the Bohemian Arc.. W: J. A. Winchester, T. C. Pharaoh i J. Vemiers, Palaeozoic amalgamation of Central Europe. Geol. Soc. London Spec. Publ, pp. 279-293.

Furmankiewicz, M. i Krzyżanowski, K., 2008. Podziemne relikty kopalni niklu w Szklarach. W: Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury. pp. 51-60.

Gawęda, A. i Golonka, J., 2011. Variscan plate dynamics in the circum-carpathian area. Geodinamica Acta, 24(3-4), pp. 141-155.

Golonka, J., 1981. Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Bielsko- Biała. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.

Golonka, J., 2004. Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic. Tectonophysics, Tom 381, pp. 235-273.

Golonka, J., 2005. Mesozoic plate tectonics of the Inner Carpathians - rotational approach. Geolines, Tom 19, pp. 42-43.

Golonka, J., 2007. Phanerozoic environment and paleolithofacies maps. Early Paleozoic. Geologia, 35(4), pp. 589-654.

Golonka, J., 2011. Evolution of the Outer Carpathian Basins. W: M. Bąk, M. A. Kaminski i A. Waśkowska, Integrating Microfossil Records from the Oceans and Epicontinental Seas. Grzybowski Foundation, Special Publication, 17, pp. 3-14.

Golonka, J. i inni, 2005. Orava Deep Drilling Project and the Post Paleogene tectonics of the Carpathians. Tom 75, pp. 211-248.

Golonka, J. i inni, 2006. Plate Tectonic Evolution and Paleogeography of the Circum-Carpathian Region. W: J. Golonka i F. Picha, The Circum-Carpathians and their foreland: Geology and hydrocarbon resources:, Memoir 84. American Association of Petroleum Geologists, pp. 11-46.

Golonka, J. i Gawęda, A., 2012. Plate tectonic evolution of the Southern margin of Laurussia in the Paleozoic. W: E. Sharkov, red. Tectonics – recent advances. Rijeka: InTech, p. 261–282. Golonka, J. i Krobicki, M., 2004. Jurassic paleogeography of the Pieniny and Outer Carpathian basins. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, Issue 110, pp. 5-14.

133 Golonka, J. i Krobicki, M., 2006. Outer Carpathians. W: Wierzbowski, A.,Aubrecht, R., Golonka, J., Gutowski, J., Krobicki, M., Matyja, B A., Pieñkowski , G. i Uchman, A. Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians. Field trip guidebook. 7th International Congress on the Jurassic Jurassic System, 6–18 September 2006. Kraków, Poland: pp. 11-15.

Golonka, J., Krobicki, M., Matyszkiewicz, J., Jedrzejowska-Tyczkowska, H., Misiarz, P., Olszewska, B. i Oszczypko, N. 2005. Paleogeografia i tektonika płyt północnej Tetydy i Perytetydy w Polsce i na obszarach przyległych w jurze i wczesnej kredzie. Nafta - Gaz, 61(7/8), pp. 314--320.

Golonka, J., Krobicki, M., Oszczypko, N., Ślączka, A. i Słomka, T 2002. Geodynamic evolution and paleogeography of the Polish Carpathians and adjacent areas during Neo-Cimmerian and preceding events (latest Triassic-earliest Cretaceous). W: T. McCann i A. Sainton, Tracing Tectonic Deformation Using the Sedimentary Record. London: Geological Society, Spec. Pub, pp. 138-158.

Golonka, J., Krobicki, M., Oszczypko, N. i Ślączka, A., 2006. Modelowanie palinspastyczne i mapy paleogeograficzne Karpat w fanerozoiku. W: Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat zewnętrznych i pienińskiego pasa skałkowego. Kraków: Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagielońsdkiego, pp. 19-43.

Golonka, J., Krobicki, M., Waśkowska, A., Cieszkowski, M. i Ślaczka, A. 2015. Olistostromes of the Pieniny Klippen Belt, Northern Carpathians. Geological Magazine,, 152(2), pp. 269-286.

Golonka, J., Krobicki, M., Waśkowska-Oliwa, A., Vasicek, Z. i Skupien, P 2008. Główne elementy paleogeograficzne Zachodnich Karpat zewnętrznych w późnej jurze i wczesnej kredzie. Geologia, 34(3/1), p. 61—72.

Golonka, J. i Sikora, W., 1981. Mikrofacje ścienionych sedymentacyjnie utworów jury i kredy dolnej pienińskiego pasa skałkowego w Polsce. Biuletyn Instytutu Geologicznego, Tom 331, pp. 7-37.

Golonka, J., Vašiček, Z., Skupien, P., Waśkowska-Oliwa, A., Krobicki, M., Cieszkowski, M., Ślączka, A. i Słomka, T. 2008. Litostratygrafia osadów górnej jury i dolnej kredy zachodniej części Karpat Zewnętrznych (propozycja do dyskusji). Geologia, 34(3/1), pp. 9-31.

Golonka, J. i Waśkowska, A., 2011. The Beloveža Formation of the Raca Unit, Magura Nappe, in the Beskid Wysoki Mts (Polish Outer Carpathians) north of Babia Góra Mountain -

134 monospecific assemblages with Praesphaerammina subgaleata (Vašíček). W: M. Bąk, M. A. Kamiński i A. Waśkowska, IntegratingMicrofossil Records from the Oceans and Epicontinental Seas. brak miejsca:Grzybowski Foundation Special Publication, pp. 27-35.

Golonka, J. i Waśkowska-Oliwa, A., 2007. Stratigraphy of the Polish Flysch Carpathians be tween Bielsko-Biała and Nowy Targ. Kwart. AGH, Geologia, Tom 33, p. 5–28.

Grabowski, J. i inni, 2004. Nowe dane o wieku skał cieszynitowych (Karpaty zewnętrzne, jednostka śląska — rezultaty datowań metodą K–Ar. Przegląd Geologiczny, 52(1), pp. 40-46.

Grabowski, J., Krzemiński, L., Nescieruk, P., Szydło, A., Paszkowski, M., Pécskay, Z. i Wojtowicz, A. 2003. Geochronology of teschenite intrusions in the Outer Western Carpathians of Poland-constraints from 40K/40Ar ages and biostratygraphy.. Geol. Carpath, 54(6), pp. 385-393.

Grabowski, J., Krzemiński, L., Nescieruk, P. i Szydło, A., 2008. Badania radiometryczne skał cieszynitowych. Kwartalnik AGH Geologia, 34(3/1).

Gunia, P., 2000. The petrology and geochemistry of mantle-derived basic and ultrabasic rocks from the Szklary massif in the Fore-Sudetic Block (SW Poland). Geologia Sudetica, Tom 33, pp. 71-83.

Gurnis, M. i Torsvik, T. H., 1994. Rapid drift of large continents during the late Precambrian and Paleozoic: Paleomagnetic constraints and dynamic models. Geology, Tom 22, pp. 1023-1026.

Guya, A., Edel, J B., Schulmann, K., Tomek, Č. i Lexa, O. 2011. A geophysical model of the Variscan orogenic root (Bohemian Massif): Implications for modern collisional orogens. Lithos, Tom 124, p. 144–157.

Haydukiewicz, A., 1987. Melanże gór Kaczawskich. W: Z. Baranowski, i inni redaktorzy Przewodnik LVIII zjazdu PTG Walbrzych 17-19 września 1987. brak miejsca:brak nazwiska, pp. 106-114.

Haydukiewicz, J. i Muszer, J., 2006. Kamieniołom skał paleozoicznych w Dzikowcu. W: T. Słomka, A. Kicińska-Świderska, M. Doktor i A. Joniec, Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce., pp. 16-17.

Hess, H. H., 1962. History of ocean basins. W: . Ed.: A. E. J .Engel i in.. Geol.Soc. Am.. ; .. W: A. E. J. Engel i i. in., Petrologic studies. Geol.Soc. Am., p. 599 – 620.

135 Horwitz, L. i Rabowski, F., 1929. Przewodnik do wycieczki Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Pieniny, 18-21.05.1929. Rocz. PTG, Tom 6, pp. 109-155.

Hose, T. A., 1995. Selling the story of Britains stone. Environ Interpret, 10(2), pp. 16-17. Hose, T. A., 2012. 3G's for modern geotourism. Geoheritage, Tom 4, pp. 7-24.

Hughes, K. i Ballantyne, R., 2010. Interpretation rocks! Designing signs for geotourism sites. Geotourism: The tourism of geology and landscape. W: Geotourism. The Tourism of Geology and Landscape. Oxford:

Ingersoll, R. V., 1988. Tectonic of sedimentartary basins. Geological Society of america Bulletin, Tom 100, pp. 1704-1719.

Isacks, B., Oliver, J. i Sykes, L. R., 1968. Seismology and the new global tectonics. Journal of Geophysical Research, Tom 73, pp. 5855-5899.

Jedlička, J., 1983. K současnému stavu význačných mineralogických lokalit severní Moravy. Přír. sbor. ostr. muz.,, Tom 25, pp. 191-203.

Jirásek, J., Wlosok, J., Sivek, M., Matýsek, D., Schmitz, M D., Sýkorová, I. i Vašíček, Z. 2014. U-Pb zircon age of the Krásné Loučky tuffite: the dating of Visean flysch in the Moravo-Silesian Paleozoic Basin (Rhenohercynian Zone, Czech Republic). Geological Quaterly, 58(4), pp. 659-672.

Jurewicz, E. i Nejbert, K., 2005. Geotectonic position of the so-called "Pieniny Mts. andesites". Pr. Spec. PTM, Tom 25, pp. 179-183.

Juskowiak, M., 1957. Opracowanie petrograficzne skał z wiercenia w Szklarach koło Ząbkowic Śląskich. Kwartalnik Geologiczny, Tom 1, pp. 133-138.

Kalvoda, J., Babek, O., Fatka, O., Leichmann, J., Melichar, R., Nehyba, S. i Spacek, P. 2008. Brunovistulian terrane (Bohemian Massif, Central Europe) from late Proterozoic to late Paleozoic: a review. Geol Rundsch., Tom 97, pp. 497 - 518.

Karson, J. i Dewey, J. F., 1978. Coastal Complex, western Newfoundland: An Early Ordovician oceanic fracture zone. Geological Society of America Bulletin, 89(7), p. 1037–1049. Kearey, P., Klepeis Keith, A. i Vine, F. J., 2007. Global tectonics. 3 red. Oxford; Chichester, West Sussex; Hoboken, NJ: Wiley-Blackwell

Keever, M. C., Larwood, P. i Mckiedy, A., 2006. Geotourism in Ireland and Britain. W: R. Dowling i D. Newsome, Geotourism. Oxford: Elsevier Butterworth Heinemann, pp. 180-198.

136 Kent, D. V. i van der Voo, R., 1990. Palaeozoic palaeogeography from palaeomagnetism of the Atlantic-bordering continents.. W: W. S. McKerrow i C. R. Scotese, Palaeozoic palaeogeography and biogeography.Geological Society Memoir, pp. 45 - 56.

Knapik, R., 2011. Przewodnik geoturystyczny po Karkonoskim Parku Narodowym. Jelenia Góra

Knapik, R. i Migoń, P., 2011. Georóżnorodność oraz geoturystyczne atrakcje Karkonoskiego Parku Narodowego i otuliny. Jelenia Góra

Komoo, I., 1997. Conservation geology: a case for the ecotuorism industry of Malaysia.. W: