Sudety Środkowe

W obrębie Sudetów Środkowych wyróżnia się następujące duże jednostki geologiczne: blok Gór Sowich wraz z ofiolitem śródsudeckim, strefa Niemczy, pluton Strzegomia-Sobódki, metamorfik kłodzki, kopuła orlicko- śnieżnicka, pasmo Starego i Nowego Mesta. Jednostki te przykryte są osadami wypełniającymi baseny śródgórskie, lub ocalałymi przed erozją fragmentami w postaci struktury Świebodzic bądź struktury bardzkiej.

Blok Gór Sowich (BGS) – trójkątny w zarysie blok jest zbudowany z paragnejsów i migmatytów. Protolitem gnejsów były głównie szarogłazy i pelity osadzające się w basenie neoproterozoiczno-kambryjskim (Mazur et al., 2006). BGS nosi wyraźne ślady różnowiekowego metamorfizmu (402Ma, migmatyzacja 384Ma – 370Ma). Datowanie radiometryczne wskazuje, że wypiętrzanie się bloku sowiogórskiego przypada na

38 370Ma – 360Ma. Blok Gór Sowich był interpretowany jako fragment Gondwany lub jako niewielki element (terran) pochodzący z Bałtyki (Cymerman 1998).

Blok Gór Sowich otoczony jest przez zasadowe i ultrazasadowe skały ofiolitu śródsudeckigo. Największy element ofiolitu stanowi serpentynitowo gabrowy masyw Ślęży po północno-wschodniej stronie bloku. Pozostałe fragmenty ofiolitu budują gabrowo serpentynitowy masyw Braszowic - Brzeźnicy, serpentynitowy masyw Szklar i gabrowo diabazowy masyw Nowej Rudy - Słupca. Skały budujące ofiolit są wieku dewońskiego (Żelaźniewicz & Aleksandrowski 2008) i stanowią pozostałość po wąskim basenie załukowym. Usytuowanie masywu Nowej Rudy pomiędzy karbońskimi skałami osadowymi, sugerować może, że ten fragment ofiolitu może być rozpatrywany jako olistolit oderwany od podłoża i przeniesiony ponad blokiem Gór Sowich wraz z materiałem osadowym wypełniający basen w kierunku zachodnim podczas zamykania się basenu załukowego, o czym mogą świadczyć fragmenty skał maficznych (gabr) w osadach karbońskich na wzgórzu Wapienica.

Od południowego zachodu oraz od północy bloku Gór Sowich znajdują się odpowiednio jednostka Bardzka i Świebodzic – są to typowe pre- lub synorogeniczne osady głębokomorskie świadczące o wzmożonej aktywności tektonicznej. W licznych odsłonięciach można wyróżnić typowe dla tego typu osadów spływy kohezyjne, sekwencje Boumy czy różnej wielkości olistolity. W przypadku osadów jednostki Bardzkiej przeważają późnopaleozoiczne skały osadowe (Oberc 1972). Przypuszcza się, że początkowo osady te były deponowane w zbiorniku znajdującym się pomiędzy kontynentem Bałtycko-Awalońskim a blokiem sowiogórskim. Następnie na wskutek zamykania się basenu we wczesnym karbonie, uległy one pofałdowaniu i przemieszczeniu w formie płaszczowin ponad blokiem Gór Sowich. Świadczą o tym osady karbońskie zlokalizowane w obniżeniach morfologicznych bloku sowiogórskiego (Cymerman 2004), oraz wyniki otworu Żdanów IG1, w którym opisano odwrócone zaleganie warstw karbońskich, które leżą niezgodnie na krystalicznym podłożu bloku sowiogórskiego (Chorowska et al., 1987). Część północna jednostki bardzkiej została podgrzana przez późnokarbońską intruzję granitoidów kłodzko-złotostockich (Żelaźniewicz & Aleksandrowski 2008).

Na północ od BGS występuje masyw Strzegomia-Sobótki. Jest on efektem magmatyzmu związanego z końcową fazą orogenezy waryscyjskiej. W Sudetach zjawiska magmatyczne (kończące orogenezę) odbywały się w dwóch etapach: 340-330 Ma i 320-300 Ma. Pierwszy

39 etap związany jest ze wzrostem temperatury w dolnej i środkowej części skorupy spowodowanej rozpadem pierwiastków promieniotwórczych w strefie korzeniowej orogenu (Mazur et al., 2010). W pierwszym etapie intrudował granitowy pluton kłodzko-złotostocki, granitoidowy pluton Kudowej i pluton Niemczy (Skrzypczak 2010). Druga faza związana jest z wzrostem przepływu ciepła z litosferycznego płaszcza do skorupy ziemi. Powodem takiego zjawiska mogła być regionalna ekstensja lub delaminacja litosferycznego płaszcza pogrubionego pod Masywem Czeskim (Skrzypczak 2010). Z tą fazą związany jest pluton Karkonoszy i wschodniosudeckie plutony Strzelińca. Pluton Strzegomia-Sobótki intrudował 318-327 Ma (Mazur et al., 2007).

Od NE Bloku Gór Sowich sąsiaduje ze strefą Niemczy i Skrzynki. Strefa Niemczy, utworzona w karbonie zbudowana jest ze zmetamorfizowanych szarogłazów i kwarcytów z fragmentami ofiolitu i zmylonityzowanych gnejsów pochodzących z BGS. Utwory tej strefy wykazują silną mylonityzację. W strefę tą intrudowały granitoidy niemczańskie. Z kolei strefa Skrzynki, sąsiadująca ze strukturą bardzką, zbudowana jest z blastomylonitów, mylonitów, kataklazytów, gnejsów i łupków.

Do strefy Niemczy przylega pasmo metamorficzne Kamieńca Ząbkowickiego. Pasmo to budują łupki łyszczykowe, będące elementem serii suprakrustalnej reprezentującej osady basenów śródkontynentalnych lub stref szelfowych, z przeławiceniami leptynitytów, amfibolitów, marmurów, orto- i paragnejsów zmetamorfizowanych w facji amfibolitowej (Żelaźniewicz & Aleksandrowski 2008).

40 Rys. 11 Profil litostratygraficzny metamorfiku kłodzkiego (wg. Aleksandrowski & Mazur, 2002; zmieniony) Na południe od BGS występuje metamorfik kłodzki (Rys. 11). Zbudowany jest sześciu mniejszych jednostek tektonicznych (Mazur et al., 2006). Są to zmetamorfizowane skały plutoniczne i wulkaniczno - osadowe o charakterystyce typowej dla łuków magmowych oraz basenów załukowych. Kolejne jednostki nasunięte są w formie płaszczowin na ofiolitowe ciało masywu Nowej Rudy. Jednostka Małego Bożkowa, Łączany i Bierkowic zbudowana jest z utworów osadowo- wulkanicznych deponowanych od późnego dewonu na pasywnej krawędzi kontynentu. Z kolei jednostki Ścinawki, Orla-Głogowy i Kłodzka reprezentowane są przez

41 neoproterozoiczne sekwencje, nasunięte na młodsze skały paleozoiczne wraz z waryscyjskimi płaszczowinami. Sekwencja neoproterozoiczna ma charakter wapniowo-zasadowej asocjacji metawulkanitów z metagabrami i kumulatami wykazującymi podobieństwo do N-MORB, co może wskazywać na ich nadsubdukcyjne środowisko powstania (Kryza et al., 2003). Neoproterozoiczny epizod magmatyzmu interpretowany jest jako dowód na prekadomską subdukcję typu oceanicznego pod aktywną krawędź Gondwany (Nance et al., 2010)

Skały powyższych jednostek uległy metamorfizmowi regionalnemu głównie facji zieleńcowej (jedynie utwory w części zachodniej i północnej zostały zmetamorfizowane w facji almandytowo-albitowej (Skrzypczak 2010). Następnie utwory te uległy kataklatyzacji i mylonityzacji.

W sąsiedztwie metamorfiku kłodzkiego występuje kopuła orlicko- śnieżnicka. Jednostka ta zlokalizowana w SE części masywu łużyckiego zbudowana jest z późnoproterozoicznej sekwencji metafliszowej i dolnopaleozoicznych migmatytów i intruzji granitowych (Żelaźniewicz et al., 2003). Skały tej jednostki noszą wyraźne śladu kilku waryscyjskich faz metamorficznych.

Na zachód od kopuły orlicko-śnieżnickiej znajduje się jednostka Novego Mesta. Jednostka ta zbudowana jest z fylitów, zieleńców, łupków, gnejsów i amfibolitów.

Od wschodu kopuła Orlicko-Śnieżnicka sąsiaduje z najbardziej wysuniętym na wschód zespołem nasunięć pasma fałdowego Starego Mesta stanowiącego granicę między Sudetami Środkowymi a Wschodnimi. Jednostka Starego Mesta, zbudowana z górnoproterozoiczno-kambryjskich zmetamorfizownych skał zasadowych i ultrazasadowych. Strefa ta jest interpretowana jako rozczłonkowana sekwencja ofiolitowa reprezentująca pozostałości po młodocianym stadium ryftu kontynentalnego (Krӧner et al., 2000). Skały występujące w tej jednostce noszą zapis metamorfizmu niskociśnieniowego facji granulitowej właściwej dla stref ścienionej skorupy (Krӧner et al., 2000). Pasmo Starego Mesta jest typowym przykładem szwu oceanicznego. Powstanie szwu było połączone z ekshumacja wcześniej subdukowanych fragmentów skorupy. Najprawdopodobniej obecne położenie jednostki Starego Mesta nie koniecznie musi odzwierciedlać oryginalną geometrię kolidujących ternarów. Ramy czasowe i polaryzacja strefy subdukcji nie są jednoznacznie określone. Schulmann i Gayer (2000) postulują wczesnokarboński wiek i wskazują na istnienie aktywnej krawędzi terranu środkowosudeckiego, co implikuję zanurzającą się na zachód strefę subdukcji. Prawdopodobna

42 kontynuacja jednostki Starego Mesta w kierunku północnym w rejon Masywu Niedźwiedzia jest problematyczna ze względu na małą ilość odsłonięć (Aleksandrowski & Mazur 2002).

Duże podobieństwo do jednostki Starego Mesta wykazuje amfibolitowy masyw Niedźwiedzia (Mazur et al., 2006). Zbudowany jest on w głównej mierze z 1,5 km grubości sukcesji skał amfibolitowych o chemizmie typu MORB i metagabra (Awdankiewicz 2001). Skały te zostały poddane średniemu i wysokiemu stopniowi metamorfizmu, co doprowadziło do częściowego przetopienia metabazaltów.