Szybkie tempo zmian zachodzących we wszystkich dziedzinach życia gene-ruje również nowe zadania przed placówkami wychowania przedszkolne-go, a jednocześnie nauczycielami przedszkola. „W większym stopniu niż dotychczas stają się oni organizatorami i inicjatorami aktywności eduka-cyjnej dzieci oraz twórcami procesu wychowawczo-dydaktycznego”11. W gestii nauczycieli wychowania przedszkolnego pozostaje dobór progra-mów nauczania, metod wychowania, środków dydaktycznych. Ich zada-niem jest kreowanie twórczego rozwoju osobowości wychowanków, roz-wój ich zainteresowań, zdolności, motywowanie do zdobywania nowej wiedzy i nowych umiejętności, wdrażanie do samowychowania i samooce-ny. Współczesny nauczyciel edukacji przedszkolnej staje się twórcą urzeczywistniającym w pracy zawodowej własne koncepcje i pomysły pe-dagogiczne oraz stymulującym w twórczy sposób wszystkie sfery osobo-wości swych podopiecznych. Niezależnie jednak od tempa i różnorodności
11 A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, Instytut Wydawniczy ERICA, Warsza-wa 2010, s. 159.
wymogów stawianych przed nauczycielami placówek przedszkolnych, nie należy zapominać o ogromnej roli ich osobowości oraz kompetencji zawo-dowych w determinowaniu efektywności procesu wychowania przed-szkolnego. W zawodzie tym potrzebne są zarówno umiejętności prospo-łeczne, jak też kompetencje techniczne. „Potrzebna jest wiedza psychope-dagogiczna i specyficzna wrażliwość na potrzeby dziecka. Potrzebna jest świadomość, że wspieranie rozwoju dziecka odbywa się właśnie przez stwarzanie warunków do realizacji jego potrzeb”12.
Nauczyciel jest w przedszkolu najważniejszym czynnikiem spraw-czym. Dlatego też jego działalność pedagogiczna powinna opierać się na gruntownej wiedzy o rozwoju dziecka z uwzględnieniem wszystkich pod-stawowych jego sfer: sfery fizycznej, poznawczej, społecznej, intelektual-nej, moralnej. Zmierzając do poznania dziecka powinien podejmować efek-tywną współpracę ze środowiskiem domowym wychowanka. „Tylko wte-dy, gdy przedszkole i rodzice ściśle ze sobą współpracują, nie zrzucając na siebie nawzajem odpowiedzialności i oskarżeń, możliwe jest głębsze zro-zumienie dziecka, stwarzanie optymalnych warunków do jego rozwoju oraz wspólne udzielanie mu pomocy”13. Nauczyciel przedszkola powinien jednak nie tylko znać i rozumieć potrzeby dziecka, lecz także „chcieć i umieć je zaspokajać, uczyć dzieci radzenia sobie w sytuacji, gdy potrzeby te nie mogą być zaspokojone, gdy z jakiejś wartości trzeba zrezygnować na rzecz innej lub ze względu na potrzeby innych ludzi”14
Według A. Klim-Klimaszewskiej15 dla instytucji przedszkolnych, ja-ko ja-konkretnego szczebla edukacji, charakterystyczne są następujące funkcje nauczyciela:
organizowanie samodzielnych doświadczeń dziecka,
projektowanie zadań wykonywanych przez dziecko,
sterowanie ćwiczeniami dziecka,
inicjowanie i prowadzenie dialogów, opowiadań,
stawianie i rozwiazywanie zagadek,
objaśnianie i instruowanie,
12 G. Paprotna, Przedszkole wobec zadań opieki nad dzieckiem [w:] P.P. Barczyk, G. Paprot-na (red.), Społeczny kontekst przemian i potrzeb w edukacji, Górnośląska Wyższa Szkoła im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach, Mysłowice 2011, s. 78.
13 B. Grzeszkiewicz, Rola przedszkola w przygotowaniu startu edukacyjnego [w:] S. Guz, J. Andrzejewska, Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005, s. 259.
14 A. Klimaszewska, Postawa nauczyciela-wychowawcy w przedszkolu [w:] A. Klim-Klimaszewska, T. Zacharuk (red.), Pedagog – jednej czy wielu dróg? Część 3, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2005, s. 154.
15 A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika…, op. cit., ss. 160-161.
porozumiewanie się z dziećmi oraz ułatwianie im komunikowania się miedzy sobą, stosowanie założeń kultury żywego słowa,
prowadzenie pokazów i obserwacji,
oddziaływanie przykładem osobistym,
udostępnianie prac z zakresu sztuk plastycznych,
wykorzystywanie utworów muzycznych.
Rozważając istotę funkcji wychowawczych, opiekuńczych i dydak-tycznych realizowanych przez nauczyciela przedszkola, należy zwrócić uwagę i na to, że dzieci, zwłaszcza w młodszym wieku przedszkolnym, w wielu obszarach swego funkcjonowania są jeszcze mało samodzielne i zależne od otoczenia. Dotyczy to w dużej mierze również sfery emocjo-nalnej. „Poczucie, że nauczyciel jest osobą, na którą można liczyć w każdej sytuacji, przyczynia się do wytworzenia u dzieci poczucia bezpieczeństwa.
Empatia, życzliwość, wyrozumiałość, otwartość – to tylko niektóre z cech nauczyciela, dzięki którym dziecko przebywa i rozwija się w odpowiednim klimacie, nacechowanym właśnie poczuciem bezpieczeństwa”16. A tylko taki klimat jest warunkiem niezbędnym kształtowania się samodzielności dziecka oraz poczucia podmiotowości, poszanowania i bezpieczeństwa.
Niezwykle ważne jest okazywanie dzieciom życzliwości i zrozumienia, da-nie im możliwości samodzielnego podejmowania decyzji, zachęcada-nie do aktywności i samodzielności, pozyskiwanie ich sympatii i zaufania. Sku-teczne oddziaływanie pedagogiczne nauczyciela wychowania przedszkol-nego determinowane jest istotnie jego umiejętnościami nawiązywania i utrzymywania bliskich kontaktów z poszczególnymi wychowankami oraz z całą grupą.
„Nauczyciel, który nie rozumie dzieci, nie okazuje im życzliwości i zainteresowania, który nie jest zdolny do empatii, powoduje, że dzieci nie chcą się z nim utożsamiać i wchodzić w bliskie relacje”17. Powoduje to nie-chęć wychowanków do nauczyciela a jednocześnie do uczęszczania do pla-cówki. Nie należy również zapominać, że wiek przedszkolny to wiek osób znaczących, akceptowanych przez dziecko bezwarunkowo, z którymi się ono identyfikuje i którzy wywierają ogromny wpływa na kształtowanie się jego osobowości oraz poczucia własnej wartości.
„Wyjątkowe znaczenie w kontaktach nauczyciela przedszkola z po-dopiecznymi przypisuje się więzi osobowej, zwanej także emocjonalną, której nadwątlenie znacznie zmniejsza efektywność wszelkich sposobów oddziaływania wychowawczego. Bezpośrednim skutkiem nawiązywania i utrzymywania z dziećmi więzi osobowej jest powstająca w grupie
16 G. Paprotna, Przedszkole wobec zadań opieki nad dzieckiem [w:] P.P. Barczyk, G. Paprot-na (red.), op. cit., s. 76.
17 Ibidem, s. 77.
fera, przepojona wzajemnym zrozumieniem i przyjaźnią, Atmosferę tę na-zywa się atmosferą kontaktu w przeciwieństwie do atmosfery dystansu”18. Stworzenie właściwej atmosfery wychowawczej przesyconej życzliwością, otwartością i autentyzmem ma ogromne znaczenie dla usprawniania cało-kształtu pracy placówki przedszkolnej i właściwego przygotowania dziec-ka do podjęcia nauki w obszarze edudziec-kacji wczesnoszkolnej.